Dromen van Olympische Spelen in Olympia: ‘Doet eer aan originele karakter van de Spelen’
Leiden
De 77-jarige Leidenaar Meijer is altijd gefascineerd geweest door de Oudheid en de Olympische Spelen. Als hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam gaf hij veel college over de Spelen. Toen hij zes jaar terug in Griekenland het oude Olympia bezocht en vlak bij de tempel van de lang geleden aanbeden oppergod Zeus werd overvallen door weldadig warme regen, droomde hij weg en liet zijn gedachten en gevoelens volledig de vrije loop. 'Idealisten zijn blijven dromen van een herleving van Olympia, tevergeefs hopend op een weerklank in de moderne wereld', schrijft hij ietwat weemoedig in het voorwoord van zijn boek.
'De Spelen waren vaak zwaar gekleurd door politieke motieven.'
'De Olympische Spelen in de Klassieke Oudheid stonden volledig in het teken van het aanbidden van Zeus', zegt Meijer, die in Droom of Daad uitvoerig ingaat op de historie van het evenement. 'De eerste editie had plaats in 776 voor Christus, en elke vier jaar werden ze opnieuw georganiseerd. In het begin waren deze Spelen een regionale aangelegenheid, maar op den duur meldden sporters uit heel Griekenland zich in Olympia. De sportonderdelen waarvoor zij zich konden opgeven namen ook langzaam toe. Kogelstoten, worstelen, hardlopen; die sporten bestonden lang geleden ook al. Er was geen geld met de Spelen gemoeid en dat amateurisme is altijd een kernwaarde van het evenement geweest. Maar in de loop van de geschiedenis zie je dat geld een belangrijke rol is gaan spelen bij de organisatie. Net als de factor 'politiek'.
Meijer neemt zijn lezers mee naar het jaar 1896, toen in Athene de allereerste Olympische Spelen plaatsvonden. Onder toeziend oog van de Fransman Pierre de Coubertin werkten een kleine 250 mannen zich in het zweet; ze waren actief op negen verschillende sportonderdelen, verspreid over niet minder dan 43 nummers. Het gemiddelde niveau van de atleten was naar moderne maatstaven gemeten echter niet hoog. De meeste deelnemers waren gewone leden van sportverenigingen of studenten. Alleen Hongarije had een echte selectie gestuurd.
Athene
'Er zijn echt heel veel voordelen aan Olympia.'
'Maar vanuit de hele wereld kreeg Griekenland complimenten voor de organisatie', vervolgt Meijer met bevlogenheid. 'Er waren twaalf landen actief geweest in Athene en een arm land had het toch maar mooi voor elkaar gekregen om het toernooi in goede banen te leiden. De Grieken waren trots op hun succes en stelden voor de Spelen voortaan in Athene te houden. Maar De Coubertin, die best een groot ego had, weigerde aan dat verlangen tegemoet te komen.'
De Olympische Spelen van 1900 hadden plaats in Parijs, de hoofdstad van De Coubertins vaderland Frankrijk. Hij was op zijn strepen gaan staan en zocht oorlog met de Grieken, die vonden dat zij recht hadden op de organisatie. 'De Coubertin was voorzitter van het door hem opgerichte Internationaal Olympisch Comité en ging helemaal zijn eigen gang', zegt Meijer. 'Dat leidde gelijk tot een mislukking. In Athene had de bevolking zich achter de Spelen geschaard, maar de Fransen liepen er bepaald niet warm voor. Bronnen zeggen dat er in totaal nog geen drieduizend toeschouwers aanwezig waren. De Spelen waren goedbeschouwd een aanhangsel van de wereldtentoonstelling, die dat jaar aan Parijs was gegund. Er stonden ook sportonderdelen op het programma die totaal niet deden denken aan de Spelen in de Oudheid, zoals brandblussen, vissen en vliegeren.'
De Coubertin ontnam de Olympische Spelen de mogelijkheid om in Athene uit te groeien tot een stabiel toernooi dat de Grieken toebehoorde. De factor 'politiek' zou ook in de jaren na Parijs een dominante rol krijgen, weet Meijer. 'In 1908 in Londen waren Engelse juryleden partijdig. Er mocht beslist geen Amerikaan winnen, omdat er politieke spanning was tussen beide landen. De Spelen van 1936 werden door Adolf Hitler gebruikt om propaganda te maken voor het Derde Rijk. Hij hield zich ogenschijnlijk op de achtergrond tijdens het toernooi, maar drong er achter de schermen wél op aan dat er twee Joodse atleten uit de Amerikaanse estafetteploeg werden gezet. De Amerikanen zouden later op hun beurt de Spelen van 1980 in Moskou boycotten en kregen heel wat andere landen zover hun voorbeeld te volgen. Vier jaar later, in Los Angeles, bedankten de Russen voor de eer om naar de Verenigde Staten te komen.
Er zijn al met al heel wat voorbeelden te geven van Spelen die zwaar gekleurd waren door politieke motieven. We kunnen daar gewoon niet omheen.'
kosten
Ook in de meer recente geschiedenis zijn schrijnende gevallen aan te wijzen, vervolgt Meijer. Hij betrekt de Winterspelen bij zijn verhaal, die qua omvang en kosten normaal gesproken niet konden wedijveren met de Zomerspelen. 'Maar moet je eens kijken wat de Spelen van 2014 in Sotsji gekost hebben', zegt Meijer. 'Er is in Rusland een vermogen tegenaan gegooid om in een nota bene subtropische stad winterse omstandigheden te creëren. Voor miljarden euro's is er aan kunstsneeuw neergelegd, wat natuurlijk enorm onnatuurlijk aandoet. En veel van de stadions die zijn opgetuigd, worden nu niet meer gebruikt en zijn verpauperd. Dat geldt ook voor faciliteiten in bijvoorbeeld Rio de Janeiro, dat de Zomerspelen van 2016 kreeg. Ik kan zo nog wel meer voorbeelden geven.
Begrotingen worden soms met wel 700 procent overschreden, wat in feite natuurlijk volledig onaanvaardbaar is. Die enorme overschrijdingen zijn begonnen in Montreal in 1976. Grote steden willen per se de Spelen binnenhalen om aan prestige in de wereld te winnen.
Meer dan ooit strekt het daarom tot aanbeveling om te bekijken of Olympia als vaste plaats voor de Zomerspelen zou kunnen fungeren.'
Een hypermodern sportcentrum in Griekenland dat goed wordt onderhouden, zou het originele karakter van de Spelen eer aandoen, zegt Meijer. Uitspattingen die in andere landen ten koste gaan van de schatkist en het milieu, kunnen zo worden bespaard. 'En van politieke boycots heb je ook geen last meer, omdat de Spelen altijd op dezelfde plaats zijn.
Je hebt daardoor ook altijd het sterkste deelnemersveld. Bovendien zijn olympische records beter met elkaar te vergelijken. De omstandigheden zijn namelijk elke vier jaar gelijk. Er zijn echt heel veel voordelen aan Olympia.'
Dat het toewijzen van de Spelen aan verschillende steden wél sfeerverhogend is, wordt door Meijer best begrepen 'Natuurlijk heeft elke stad zijn eigen ambiance. Dat brede palet van organiserende steden is natuurlijk heel kleurrijk. Maar ik vind het maatschappelijk steeds minder verantwoord om elke vier jaar zo'n gigantisch olympisch dorp op te tuigen. Ik hoop echt van harte dat mijn droom ooit eens een daad wordt.'
n.a.v. Droom of Daad. Fik Meijer. Uitg.
Prometheus, Amsterdam 2020. 192 blz. € 19,99