Grootouders zonder raamvisite

Kinderen die vanaf een grasveld naar opa en oma zwaaien of elkaar zoenen met een raam ertussen, een kleinzoon met gitaar; enkele van de coronabeelden die in ons collectieve geheugen zullen beklijven.

Dat drama van elkaar niet aan te kunnen raken, weerspiegelt ook de gehechtheid van ons allemaal aan onze voorouders.

We zouden bijna vergeten dat er veel grootouders zijn die, in plaats van tegen een raam, tegen een leegte aankijken waarachter het bestaan van (een deel van hun) kleinkinderen slechts kan worden vermoed en vaak uit schaamte wordt ontkend.

Grootouders die kleinkinderen niet zien, kunnen hun verhaal nergens kwijt.

Grootouders zijn de levende metafoor voor het doorlopende leven - aan de ene kant eindigt het en aan de andere kant gaat het door. Het is de crux van de mensheid, voortleven ondanks dood en verderf. Dat zal ook in deze tijd, juist collectief, ons drijven.

Grootouders zijn vaak de wijzen achter de hand, de helpende hand, de - mag het ook een keer - verwennende hand. Zij hoeven nu een keer niet op te voeden, zij kunnen begripvol luisteren als de kleinkinderen eens willen vertellen dat ze het soms lastig hebben. Grootouders kunnen ook een steunpilaar zijn in moeilijke tijden, zoals bij echtscheidingen, al zien we vaak dat het niet altijd lukt om het contact met het eigen kind en het schoonkind te behouden.

Echtscheidingen waar het kind vanuit loyaliteit aan één ouder — om ongegronde redenen — het contact verliest met de andere ouder, leiden vaak tot contactbreuk met andere belangrijke personen uit de sociale omgeving van de uitgesloten ouder. De grootouders van die kant van de familie worden dan in één streek meegenomen. Dit kennen we in Nederland als ouderverstoting/-onthechting.

Soms zijn grootouders vanwege eigen scheidingsproblematiek al uitgesloten van het leven van hun kinderen, en dientengevolge ook van hun kleinkinderen. Maar vaak ook ontstaat de contactbreuk met de kleinkinderen omdat het kleinkind vanuit een loyaliteitsconflict voor hun ex-schoonkind kiest en de andere ouder, hun eigen kind, uitsluit.

dubbel lijden

Onzichtbaar, en vaak onbekend, lijden buitengesloten grootouders dubbel. Niet alleen delen deze grootouders het verdriet van hun kinderen, of het verlies daarvan. Tegelijkertijd lijden zij onder het verlies van hun kleinkinderen; wetende dat weer een generatie verdriet heeft.

Grootouders die hun kleinkinderen niet zien, kunnen hun verhaal nergens kwijt. Andere grootouders laten vol trots hun foto’s zien van de kleinkinderen. Ze vragen: 'heb jij kleinkinderen?' 'Nee', zeggen ze dan maar, 'die hebben we niet'. Hoe leg je uit dat je die wel hebt, maar nooit ziet en niet weet hoe ze eruitzien. Heel misschien zie je wat op internet - en wat een pijn als je daarnaar kijkt. Maar niet kijken doet ook pijn. Wij kennen veel gevallen waarin grootouders het bestaan van kleinkinderen ontkennen; iets wat uitgesloten ouders soms ook doen.

Het probleem is niet nieuw en beperkt zich ook niet per se tot grootouders van ouders van gescheiden kinderen. De beelden van deze crisis zullen bij deze grootouders pijnlijke dubbele gevoelens oproepen die er vaak voor zorgen dat ze dit deel van hun existentie nog verder van zich af zullen duwen. Zij horen hoe onze premier wél meeleeft met deze ouderen die door coronamaatregelen geen contact mogen hebben met hun kinderen en kleinkinderen. Maar van hún bestaan lijkt men geen weet te hebben. Zij hebben nu ook geen contact, maar zónder corona ook niet.

omgangsregeling

Grootouders en kleinkinderen hebben in theorie recht op omgang als ze familylife kunnen aantonen; zoals regelmatige zorg voor de kleinkinderen. De praktijk is echter dermate demotiverend, dat grootouders vaak aarzelen om juridische stappen te zetten. De ervaring daarvan is hun immers bekend. Juridische stappen hebben in het verleden ook al niet geholpen toen zij vroegen om een rol in het leven van hun kinderen te spelen, bijvoorbeeld via een omgangsregeling. Dat rechtssysteem dat in feite ook actief de relatie tussen grootouders, ouders en kinderen verbreekt, hebben zij leren kennen als falend. Hun kleinkinderen willen ze daar vaak niet ook nog aan blootstellen.

Horen dit soort zaken wel bij de rechter thuis? Familiebanden horen zo vanzelfsprekend te zijn dat we in de samenleving een fundamenteler anker moeten zoeken voor het voorkomen van deze, vaak voorkomende, breuken. Er zijn zoveel kinderen die een ouder kwijtraken door een scheiding, dat het niet anders kan dat u ze ook in uw eigen omgeving kunt vinden.

Wij pleiten voor het bevorderen van vroegtijdige afspraken in de familie en vriendenkring die rechtszaken, die vaak averechts werken, uitsluiten en veel macht toekennen aan het arbitragesysteem. Uitgesloten grootouders zijn een door de samenleving vergeten, verborgen groep. Een groep mensen die gekend wil worden; die het nodig heeft dat u niet langer accepteert dat kinderen of kleinkinderen door een scheiding een ouder of grootouders niet meer zien. Stop dit onrecht. <