Niet alles wat u leest, is waar: door nepnieuws en desinformatie over het coronavirus dreigt er een ware infodemie

Desinformatie is een groot probleem. Waarom is dat zo? Twee redenen: onze eigen informatiebehoefte, die niet altijd kritisch is, en het misbruik dat daarvan wordt gemaakt.

Het eerste probleem zit in onszelf. In een crisis hebben mensen grote behoefte aan informatie. Ieder journaal, iedere nieuwsapp wordt bekeken, op sociale media worden de influencers in de gaten gehouden. Wees eerlijk: iedereen heeft een mening over COVID-19. Bij vage en onduidelijke overheidscommunicatie gaan mensen de ontbrekende informatie zelf invullen door vooral op zoek te gaan naar die informatie die het eigen ‘onderbuikgevoel’ versterkt.

op zoek naar bevestiging

Dit is een natuurlijke, menselijke reactie. In de psychologie heet het de confirmation bias: dat je bij besluit- en oordeelsvorming alleen op zoek bent naar bevestiging van de eigen mening. Dit betekent dat mensen veelal in een tweespalt zitten tussen de eigen opvatting en de mening van experts, zoals bestuurders, medisch specialisten of wetenschappers van het RIVM. Als een advies over COVID-19 niet past, wordt op sociale media naar ‘meningen van anderen’ gezocht die in het eigen straatje passen. Die meningen hoeven niet geënt te zijn op de juistheid van informatie, maar op het genereren van zo veel mogelijk volgers. Bijvoorbeeld door te wijzen naar het aantal griepdoden, om te benadrukken dat de regering doorschiet met maatregelen.

Wantrouwen ondermijnt het publieke debat en dus de democratie.

Citizen journalism, burgerjournalistiek – een term voor de verspreiding van informatie op sociale media, veelal zonder enige vorm van factchecking en hoor-en-wederhoor – viert tegenwoordig hoogtij.

Het tweede probleem betreft misbruik van die informatiebehoefte, door het willens en wetens delen van foutieve informatie, met een bepaald doel. Dit begint de laatste tijd een plaag, een echte infodemie, te worden; denk aan ‘coronaontkenners’ als Robert Jensen of dubieuze Twitteraccounts zoals @Guillermoviss.

Het gevaar van misbruik komt niet alleen van binnenuit, ook van buitenaf wordt de infodemie gevoed. Sommige (quasi-)autoritaire systemen verzinnen onzinverhalen om aan te tonen dat westerse maatschappijen falen. Deze narratieven ondergraven het vertrouwen in bestuur, wetenschap, pers en politiek door tweedracht te zaaien bij maatschappelijke thema’s zoals Zwarte Piet, vaccinaties en klimaat.

sentimenten versterken

Zo stelt de Russische nieuwssite Sputnik dat het 5G-netwerk de oorzaak is van de COVID-19-mutatie. De Moldavische website flux.md beweert dat het virus via het Bill Gates-fonds is ontwikkeld, terwijl president Trump de Chinezen aanwijst en China op zijn beurt het Amerikaanse leger. Kwaadwillenden grijpen nu eenmaal iedere mogelijkheid aan om desinformatie te verspreiden en sentimenten te versterken, zoals bij de samenzweringstheorieën rondom COVID-19. Op deze wijze willen ze het publieke debat – het fundament van een democratie – in een voor hen gewilde richting duwen, hetgeen ondermijnend werkt op onze politieke en sociale stabiliteit. Twijfel over de aanpak van de coronacrisis is koren op de molen van dit soort onruststokers.

Dus niet alles wat u leest over COVID-19 is waar. Desinformatie is olie op het vuur van onze eigen zwakheden en kwetsbaarheden. En net als bij COVID-19 zijn wij zelf de grootste besmettingshaard. <