In de discussie over de gebedsoproep blijkt aan alle kanten ongemak, maar waarover?
Hoeveel ruimte is er voor Nederlandse moslims, of mogen zij hooguit moslims in Nederland zijn?
Afgelopen vrijdag was er nog een technisch probleem, maar vanaf deze week klinkt de versterkte gebedsoproep van de Blauwe Moskee in Amsterdam. Dit heeft zowel onder omwonenden als in de Amsterdamse gemeenteraad behoorlijk wat voeten in de aarde gehad. De argumenten ertegen laten zich samenvatten door het woord ‘ongemak’, maar de vraag is waarover.
Moslims denken verschillend over de exacte oorsprong van de gebedsoproep in de islam (adhan). Volgens de islamitische overlevering was Bilal, een bevrijde Ethiopische slaaf, de eerste die tijdens het leven van de profeet Mohammed gelovigen opriep tot het gebed. In latere eeuwen is de gebedsoproep geïnstitutionaliseerd door een gebedsoproeper (mu’adhdhin) aan te stellen, die vanaf een minaret (ma’dhana, letterlijk ‘plaats van de gebedsoproep’) moslims op vaak melodieuze en kunstige wijze uitnodigt te gaan bidden.
geen ritueel
De gebedsoproep is geen ritueel op zichzelf. Vrome gelovigen herhalen voor zichzelf bijvoorbeeld vaak de woorden van de adhan en direct erna spreken zij ook enkele smeekbedes uit op basis van uitspraken van de profeet Mohammed.
Vroeger was een hoge plek zoals een minaret nodig om mensen met het geluid te kunnen bereiken; nu is dat niet meer het geval. Datzelfde geldt voor de gebedstijden, die vroeger het ritme van de dag aangaven, maar nu lang van tevoren bekend zijn.
De gebedsoproep is – strikt gezien – dus geen noodzaak. Dat geldt des te meer voor de elektronische versterking ervan, die ook onder moslims soms controversieel is geweest. Dit roept de vraag op waarom moslims dan niet gewoon kunnen stoppen met dit gebruik. Toch ligt het ingewikkelder, zoals zowel de bezwaren tegen de versterkte gebedsoproep als de beweegredenen van moslims hiervoor laten zien.
‘Allahu akbar’
Een eerste bezwaar ligt in het feit dat de gebedsoproep, anders dan kerkklokgelui, een tekstuele inhoud heeft. Daarbij doelen critici vooral op de term ‘Allahu akbar’ (‘God is de grootste’). Deze woorden zijn tijdens de gebedsoproep herhaaldelijk te horen. Ze roepen de associatie op met radicale moslims, die ze soms als een soort strijdkreet gebruiken.
De hoofdimam van de Blauwe Moskee, Yassin Elforkani, erkent dit ook en zegt dat dit zelfs onder sommige moslims een negatieve bijsmaak kan oproepen. Hij stelt echter tegelijkertijd dat de gebedsoproep het gebruik van deze woorden juist kan normaliseren. Moslims gebruiken de term ‘Allahu akbar’ ook gewoon om blijdschap, rouw of verbazing te uiten. Dat radicale moslims hem inzetten om hun terrorisme kracht bij te zetten, doet daar niets aan af.
publieke ruimte
Een tweede bezwaar tegen de versterkte gebedsoproep is de expliciete aanwezigheid van religie in de publieke ruimte. Van kerkklokgelui wordt dit nog wel geaccepteerd, maar de adhan zien sommigen als een religieuze uiting die hun opgedrongen wordt. Nauw verwant met dit punt is een derde bezwaar: het ‘vreemde’ van de gebedsoproep. Niet alleen is de adhan relatief nieuw in Nederland, de oproep geschiedt ook nog eens in een taal die de meesten niet verstaan. De Arabische taal zorgt voor angst bij sommigen. Bovendien vroeg burgemeester Halsema zich af of het niet in het Nederlands kon, zeker als je doel is de adhan te normaliseren.
tolerantie
Er is dus nogal wat ongemak rond de versterkte gebedsoproep in Amsterdam. Gedeeltelijk is dit gebaseerd op negatieve associaties en angst, die misschien niet terecht, maar desondanks reëel kunnen zijn.
Toch confronteert de versterkte gebedsoproep ons ook met de vraag wat voor samenleving we willen zijn. Mag religie een publieke rol spelen in onze maatschappij of moet die helemaal in de privésfeer blijven?
Daarnaast is er de vraag in hoeverre Nederlanders bereid zijn moslims – wier recht op de versterkte gebedsoproep in onze grondwet ligt verankerd – volledig te accepteren. Zijn zij Nederlandse moslims of slechts moslims in Nederland?
Het probleem rond de versterkte gebedsoproep is er dus niet zozeer een van religieuze plichten. Het draait veeleer om rechten, tolerantie en pluralisme en hoe we daar als Nederlanders mee omgaan.
Voor moslims zelf draait deze kwestie dan ook niet alleen om de gebedsoproep als religieus gebruik, maar vooral om de wens zich volledig en op de door hen zelf gekozen manier te manifesteren als volwaardige burgers van ons land. <
