Actie in Syrië niet enige weg Obama

De redenering is bekend: Obama stelde in augustus 2012 dat indien in Syrië chemische wapens zouden worden gebruikt, daarmee een rode lijn zou worden overschreden. Zijn bewoordingen waren nogal vaag, maar de bedoeling was duidelijk: bombarderen met gifgas zou ernstige consequenties hebben.

Welnu, becommentarieerde de Republikein John McCain, als Obama dus nu niets tegen Assad zou ondernemen, zou er van zijn geloofwaardigheid niets overblijven en zou dat catastrofaal zijn in de relatie met zowel Amerikas bondgenoten als zijn tegenstanders.

Opmerkelijk genoeg was de oud-commandant van de Nederlandse strijdkrachten, Dick Berlijn, het daar in Nieuwsuur volstrekt mee oneens: Je kunt toch niet een conflict beginnen om de geloofwaardigheid van een president overeind te houden. Dat lijkt me wel de slechtste reden.

afschrikwekkend

Ik heb me erg verbaasd over de uitspraak van Berlijn, toch niet de eerste de beste. In de eerste plaats vallen de geloofwaardigheid van Obama en die van de Verenigde Staten natuurlijk samen. De president is hoofd van de uitvoerende macht, met grote zeggenschap in zaken van oorlog en vrede. In de tweede plaats is Amerika nog steeds de machtigste staat ter wereld; een kloof tussen Amerikas woorden en daden zou inderdaad internationaal verstrekkende, negatieve gevolgen hebben.

Niemand twijfelt aan de Amerikaanse militaire macht: 1,4 miljoen militairen, duizenden tanks, oorlogsschepen en gevechtsvliegtuigen, zon vijfduizend kernkoppen. Maar als de buitenwereld niet op zn minst in onzekerheid verkeert of en wanneer die macht daadwerkelijk zal worden gebruikt, verdwijnt het afschrikwekkend effect ervan.

Voorbeelden van het belang van Amerikas geloofwaardigheid zijn er vele. Mao Zedong zou het eiland Taiwan hebben aangevallen als hij niet had vermoed dat de VS in dat geval zou reageren (1954/1958). En omgekeerd: de Sovjet-Russische partijleider Chroesjtsjov meende aanvankelijk dat John F. Kennedy een zwakke president was. Daarom durfde hij de Berlijnse Muur te bouwen (1961) en de Cuba-crisis te beginnen (1962). Elke Amerikaanse president gruwt van de gedachte dat hij misschien ooit de atoombom moet gebruiken. Maar zelfs de idealistische Jimmy Carter hield iedereen bewust in het ongewisse, met het doel de nucleaire afschrikking niet krachteloos te maken.

VN en VS

Maar daarmee is het verhaal niet af. Geloofwaardigheid is geen doel in zichzelf, maar een middel. De vraag is dan ook waartoe de Amerikaanse geloofwaardigheid vandaag de dag moet worden hooggehouden.

Velen zullen antwoorden: Dat is nogal logisch: om Assad te straffen en hem en bijvoorbeeld Iran af te houden van verdere agressieve actie. Maar dan ligt een volgende vraag voor de hand: is dat niet de taak van de VN? Zeker, maar bekijk in dat verband ook eens hoe de wereld er anno 2013 is gaan uitzien. Drie kenmerken:

1) Door het wegvallen van de Koude Oorlog is ook de weerhoudende werking van Washington en Moskou op allerlei staten en groepen minder geworden. Daardoor zijn de internationale betrekkingen niet alleen minder overzichtelijk, maar ook riskanter. Gewapende conflicten spelen zich bovendien veel minder tussen dan in staten af.

2) Doordat de belangen van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad onvoldoende samenvallen en zij elk het vetorecht hebben, kan bijvoorbeeld ten aanzien van Syrië, Rusland uitmaken wat goed en slecht is.

3) In het licht van westerse waarden als rechtsstaat, democratie en mensenrechten mogen we blij zijn dat de Verenigde Staten supermacht zijn en soms bereid als internationale politieagent op te treden als de VN-Veiligheidsraad daarin faalt.

Moet dat laatste nu ook tegen Assad? Dat is niet gezegd. Ethische principes als geen gebruik van chemische wapens zijn universeel en tijdloos. Maar het voeren van buitenlandse politiek de toepassing van die principes is afhankelijk van de omstandigheden. Als moraal wordt toegepast zonder rekening te houden met mogelijke effecten, is het einde niet zelden erger dan het begin.

alternatief

Logisch dus dat de voor- en nadelen en de mogelijke (neven)effecten van kruisraketten op Syrië zo goed mogelijk in kaart worden gebracht. En als zon besluitvormingsproces nu eens tot een ander antwoord leidt dan militaire strafactie? Is het dan gedaan met de internationale geloofwaardigheid van de Verenigde Staten? Dat ligt er maar aan. Misschien is het gezag van Obama met zijn rode lijn inderdaad wat aangetast. Maar misschien ook prijst men hem wel, omdat hij de Amerikaanse macht die immers niet alleen militair is tegenover Assad én extremistische oppositiegroepen op alternatieve manier intelligent en doeltreffend heeft ingezet.

Neem nu eens Iran. Amerikaanse raketten op Syrië kunnen de Iraanse ayatollahs in hun overtuiging sterken dat zij beslist een kernbom nodig hebben om hun land tegen de Verenigde Staten te beschermen. En in Teheran weet men dat er voor Amerika (en Israël) bij Iran veel meer op het spel staat dan bij die rode lijn in Syrië. De mogelijkheid van een fanatiek sjiitisch Iran als kernwapenmacht, weegt veel zwaarder dan het recente gebruik van chemische wapens in Syrië, dat onder Assad geen enkele buitenlandse mogendheid bedreigt. Zo dom is men in Teheran ook weer niet.