Opinie: Laat de EU niet over aan de zakelijkheid of de angst, maak het een zaak van het hart

Na overwinningen bij de verkiezingen voor de Tweede en – indirect – Eerste Kamer maakt Forum voor Democratie zich op om een volgende slag te slaan bij de Europese verkiezingen op 23 mei. Partijleider Thierry Baudet betoogt dat de natiestaat in de afgelopen halve eeuw niet alleen door het ‘multiculturalisme’ is ‘aangevallen’, maar ook door het ‘supranationalisme’, met name de Europese Unie (EU). Het eerste zou de identiteit van ons volk hebben verzwakt en het tweede de onafhankelijkheid van de Nederlandse staat.

Wat opvalt, is dat Baudet een collectief – de natiestaat – presenteert als bepalend voor onze identiteit. De natiestaat zou van binnenuit en van buitenaf worden bedreigd door vreemdelingen en vervreemdende instellingen, zoals de EU. Hij appelleert daarmee aan een gevoel van angst voor de ander en het vreemde, dat bij ons mensen zomaar de kop op kan steken. Veel mensen voelen zich zo in hun angst serieus genomen; ze krijgen het gevoel ergens bij te horen en hebben het idee dat het ergens naartoe gaat – zelfs als dat de ondergang van onze beschaving zou zijn.

geen vergezicht

De door Baudet zo verfoeide elite kan hier inderdaad vaak niet aan tippen. Ook als het gaat om de EU, biedt zij meestal geen vergezicht waarmee je je kunt identificeren of een meeslepend verhaal waar je deel van uit wilt maken. Nee, de EU moet het hebben van kleine, projectmatige stappen. Vergezichten brengen die alleen maar in gevaar. Lidstaten werken met elkaar samen omdat het niet anders kan. De Verenigde Staten trekken zich terug en landen als China komen op. De wereld bestaat tegenwoordig uit meerdere grootmachten en als de EU hierin overeind wil blijven, dan zal ze meer een eenheid moeten vormen. Maar waarom? Zodat de EU ook een grootmacht blijft of wordt, en zo tegenwicht kan bieden aan de andere grootmachten? Maar waartegen dan precies? Is (groot)macht een doel in zichzelf of staat het ten dienste van een ideaal? Welk ideaal dan?

Het is een zakelijk en nuchter betoog, maar in al zijn redelijkheid raakt het mensen niet en komen ze daar hun bed niet voor uit – ik in ieder geval niet. De EU is te lang vooral een zaak van het hoofd geweest. Forum voor Democratie springt in dit gat en vertelt een verhaal op gevoelsniveau. Het wordt tijd dat de EU (weer) een zaak van het hart wordt. Naast onze rede en ons gevoel kunnen we voor onze identiteit en het nastreven van onze idealen putten uit een derde bron. Dat is liefde, die zich in ons hart bevindt. In ons hart bevinden zich onze diepste drijfveren en verlangens, die onze andere menselijke vermogens kunnen sturen.

liefdevolle relaties

Onze identiteit ligt niet in een collectief als de natiestaat en is ook geen puur individuele aangelegenheid; wij zijn en worden onszelf in liefdevolle relaties met anderen. Dan komen we pas echt tot bloei. We kunnen liefde hebben voor God, onszelf, onze medemens en de schepping. Dat betekent niet dat we geen angst meer kunnen voelen, maar liefde stelt ons in staat om onze angst in het gezicht te kijken.

Het ideaal van gerechtigheid kunnen we opvatten als recht doen aan al de verschillende relaties die wij als mensen kunnen hebben. Net als iedere overheid heeft de EU de taak de publieke voorwaarden te scheppen voor mensen om tot bloei te komen – in hun persoonlijke levenssfeer (welzijn), in hun relaties met anderen (vrede) en in relatie tot de schepping (duurzaamheid).

Hierbij dienen we een evenwicht te vinden tussen Europese eenheid en nationale verscheidenheid. Het nastreven van gerechtigheid kan enerzijds van ons vragen uit te stijgen boven het nationale belang en te kiezen voor supranationale integratie van de lidstaten. Anderzijds betekent recht doen aan relaties – ook die tussen de lidstaten – recht doen aan de begrensdheid van die relaties en aan culturele diversiteit. Het zoeken naar dit evenwicht kan aan de orde zijn op een en hetzelfde beleidsterrein; denk bijvoorbeeld aan het migratie- en vluchtelingenvraagstuk.

Beste politieke leiders, verzin en vertel een groot verhaal over de EU dat ons hart aanspreekt en waarin we ons willen laten meenemen. Een verhaal dat aansluit bij wie we zijn en hoe we tot bloei kunnen komen. Dan zijn we in bepaalde gevallen misschien wel bereid af te zien van ons individuele of nationale belang.

Dat verhaal zou weleens meer potentie en aantrekkingskracht kunnen hebben dan wij denken. <