Burgers tonen veerkracht, maar ze kunnen niet alles zelf

Door de coronapandemie staat niet alleen onze gezondheid maar ook de sociale kwaliteit van ons dagelijks leven onder druk. De pandemie maakt groepen mensen op een schrijnende manier kwetsbaar of extra kwetsbaar. Tegelijk zien we een nieuwe en ongekende veerkracht in buurten en in sociale relaties.

Informele verbanden – die van familie, vrienden en buren – blijven ook na bijna een jaar sterk. Duizenden mensen doen boodschappen of koken voor hun buren. Een kwart van de Nederlanders - vooral ouderen ervaren dat - vindt de buurtrelaties dan ook sinds de coronacrisis verbeterd, ook in minder florissante wijken van de grote steden.

Inwoners ervaren veerkracht nooit individueel, maar altijd in een krachtige sociale omgeving. We zagen de afgelopen tijd dat een bijna vergeten beroepsgroep een cruciale rol speelde in verbinding tussen mensen: sociaal werkers. Of ze dat nu deden als ‘gebiedsmakelaar’ of ‘buurtcoördinator’, met creatieve manieren als portiekgesprekken, speelspots en buurtwandelingen versterkten ze de cohesie in buurten.

‘Sociaal werkers melden dat zij zich zorgen maken over cliënten.’

balkonbingo

Sociaal werkers geven aan zich zorgen te maken over cliënten. Toch geeft 82 procent aan zijn of haar opdracht te kunnen uitvoeren óók in coronatijd. Hoewel er sprake is van een verschraling van relaties door het digitale contact (face-to-facecontact daalde van 55 procent naar 12 procent), zijn er ook innovaties en nieuwe vormen waardoor het sociaal werk mensen juist beter bereikt. Waar voorheen slechts 0,5 procent van de contacttijd uit beeldbellen bestond, was dit tijdens de eerste lockdown 20 procent. In Nijmegen maakten sociaal werkers behalve met balkonbingo ook contact met intercombellen. Op andere plaatsen zijn er opbouwwerkers, wijkmeesters en buurtsportcoaches die de intercom bij de flats gebruiken om een praatje te maken. Digitalisering van wijkteams werkt soms drempelverlagend. Een appje, een sms, webinars met een verrassende hoge opkomst van de doelgroep: contact met cliënten is laagdrempeliger geworden.

Sociaal werkers leveren een belangrijke bijdrage aan de verbinding tussen mensen; denk bijvoorbeeld aan het leggen én intensiveren van contacten met moeilijk bereikbare, kwetsbare bewoners en het verbinden van verschillende groepen. Niet voor niets schrijft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid in zijn laatste advies: ‘In zeer diverse omgevingen dienen gemeenten meer te investeren in professioneel opbouwwerk.’ Maar sociaal werk hoeft niet alleen door gediplomeerde professionals te gebeuren, het kan ook door vrijwilligers. Of door van bijstandsontvangers mensen met een basisbaan te maken. Mensen die al lang in de bijstand zitten kunnen dan tegen een volwaardig loon samen met wijkbewoners maatschappelijk nuttig werk verrichten.

zuurstof

De veerkracht en de redzaamheid van de samenleving is ongekend. Maar er is wel zuurstof voor nodig, en die komt niet uit de lucht vallen. Cruciaal voor het versterken van de redzaamheid zijn ontmoetingsplekken waar mensen elkaar coronaproof kunnen ontmoeten. Plekken waar ze gezien worden, erkenning krijgen voor hun situatie en praktische hulp. Denk aan buurthuizen en bibliotheken, maar sinds corona ook nadrukkelijk plekken in de buitenruimte. Zo maakten parksporten, plantsoenbingo en balkongesprekken de afgelopen tijd duidelijk. Dat vasthouden vergt investeren in de publieke ruimte, samen met wijkbewoners.

Wat betekent dit? Maak publieke ruimtes goed bereikbaar, richt ze aantrekkelijk in voor zowel jonge als oudere bewoners, programmeer aansprekende activiteiten. Ontmoeting en contact zijn het middel voor verbinding in de wijk en tegen polarisatie. Het is de remedie tegen vooroordelen en kan helpen burgers samen redzamer te maken.

Specifiek kwetsbare groepen verdienen extra aandacht, zoals oudere migranten, voor wie gebruikelijke ontmoetingsvormen zijn afgesneden. Elkaar ontmoeten en samen dingen doen zijn bovendien een belangrijk tegengif tegen een andere pandemie van deze tijd: complotdenken. Wie geen andersdenkenden tegenkomt loopt een groot risico zijn gedachten te laten sturen door algoritmes. Ontmoeting en contact verminderen vooroordelen. Zo zien we dat de coronacrisis kwetsbaar maakt, maar ook hoopvol, omdat er kansen zijn om aan de kwaliteit van de samenleving te werken.

Deze bijdrage is gebaseerd op de publicatie ‘Hoopvol en kwetsbaar. Impact van de coronapandemie op sociale kwaliteit van het dagelijks leven’ van Movisie, Werkplaatsen Sociaal Domein, Hogeschool van Arnhem Nijmegen en NHL Stenden Hogeschool.