Gods toorn en de coronacrisis. Denk je dat God er onverschillig voor is dat Hij overal genegeerd wordt?

‘O Heer, straf mij niet in uw toorn / en kastijd mij niet in uw grimmigheid’ (Psalm 6). Weet u dat ik deze psalmtoon mis in het hele gesprek over de coronacrisis? De gedachte dat God boos is (zoals ik onlangs een oudere volksvrouw uit een van de oostelijke landen hoorde zeggen) en ons met dat verraderlijke, ellendige coronavirus wereldwijd straft, die gedachte kom je bijna nergens meer tegen. Die vrouw kwam er in alle eenvoud mee aan.

Wij reageren vandaag heel anders op een dergelijke plaag dan ons voorgeslacht. Neem de pest in de Middeleeuwen. Groepen van mensen trokken door het land, de zogenaamde geselaars, de flagellanten, die zichzelf met zwepen verwondden en die zo de mensen opriepen tot verootmoediging onder de slaande hand van God. Zou dat tegenwoordig niet alleen maar de spot van de mensen opwekken?

Nee, maatregelen treffen, gedragsregels opstellen, quarantaines afroepen en lockdowns instellen, dat zet tenminste zoden aan de dijk. Alleen sámen immers kunnen wij deze pandemie aan. Zo bestrijden we toch effectief deze besmettelijke ziekte en haar gevolgen? Kijk maar naar de cijfers in de nieuwsbulletins. Ons land wordt internationaal geprezen om zijn daadkrachtig beleid. Maar dat dit van God komt? – dat is iets van vroeger.

‘Ik schrok er haast van, toen ze zei: God is boos.’

Het was aan het begin van de Franse tijd dat stadhouder Willem V bij zijn vlucht naar Engeland de woorden sprak: God heeft een twist met Nederland. Dat is hetzelfde als ‘Hij is boos’. Stel je voor dat onze minister-president vandaag zoiets zou zeggen, wie zou naar hem luisteren? Verloren tijd, zou hij te horen krijgen. Nee, wij doen het anders. Wij nemen nu zelf het leven ter hand. Waar we vroeger God aan het werk zagen, daar is het nu onze hand die de problemen aanpakt. Je zelf redden, zeggen we. Mijn opa was in de jaren twintig, dertig van de vorige eeuw haringschipper tussen Scheveningen en Brussel. Jarenlang heen en terug over de Zeeuwse wateren, waar het geducht kan spoken. Weet u dat de man niet eens kon zwemmen? Vertrouwen, ja! Op God vertrouwen, daar zong hij van, aan het roer. ‘En wat hij zong hoorde ik dat psalmen waren’ (zou de dichter Martinus Nijhoff zeggen). Maar jezelf helpen door bijvoorbeeld zwemmen te leren? Nee, het kwam niet bij hem op. Zozeer stond de zelfredzaamheid nog in de kinderschoenen.

zelfredzaamheid

Wat is er fout aan, dat wij het vandaag anders doen, vraagt u? Ik zeg u, daar is niets mis mee, het is een vooruitgang waar iedereen blij om kan zijn. Je zou alleen willen dat daar geen tegenstelling van gemaakt werd: jezelf redden òf Gods hulp inroepen, want dat kan heel goed samengaan. Gebed om bewaring, om genezing en tegelijk het treffen van maatregelen tegen de besmetting, ze sluiten elkaar niet uit. Nee, dat juichen wij alleen maar toe, toch? En dat andere, dat van die toorn van God, hoe staat het daarmee? Dat daar in de kerken van vandaag zo oorverdovend over gezwegen wordt, zie ik als een teken dat wij daar verlegen mee zijn. Dat onbekommerd zingen van de psalm waar ik mee begon, ‘O Heer, straf mij niet in uw toorn’, en dat we daar verder in onze gebeden en in onze gesprekken niets van terugvinden, hoe komt dat? Straft God dan niet of niet meer? Is dat inderdaad een versleten gedachte geworden?

gevoeligheid

Mag ik vragen: Hebt u zich wel eens door God gestraft gevoeld? Ik denk het wel. Maar het wordt niet meer gezegd. De mensen lopen daar in het verborgene mee rond, is mijn indruk. Wat er wél gezegd wordt, verdrijft elk besef daarvan, elke gevoeligheid daarvoor. Dit is wat gezegd wordt, vanaf de kansels, in het pastoraat: God houdt van ons, onvoorwaardelijk, door dik en door dun.

Maar dat God boos is, dat korte zinnetje van die vrouw uit het oosten, - toen ik het haar hoorde zeggen schrok ik er haast van: Hè? Zeg jij dat zomaar? Het kwam vanuit een andere wereld op mij over. God boos? Welnee, Hij is toch ‘overstelpend goed’ (nieuwe berijming Psalm 100)? Dat is het doorsnee geluid in de kerken van vandaag.

Want, weet u, God is in de wereld van vandaag uit de gunst. En dat doet ons kerkmensen pijn. Wij willen het voor Hem opnemen, wij willen zo veel mogelijk goeds over Hem zeggen. Om Hem zijn goede naam onder de mensen weer terug te geven. Zodat de mensen weer naar Hem gaan vragen. Dat is nog de mooiste kant aan dat zwijgen van ons. Er spreekt liefde tot God uit en liefde tot onze medemensen. Maar dat in de corona en in andere rampzaligheden van onze tijd Gods toorn door de wereld vaart, wij durven het niet aan dat hardop te zeggen. God is liefde, klaar – uit!

Maar het is eenzijdig en daarom niet waar. Wij verkorten zo het evangelie ‘en dat is geen evangelie’. Want hoe zit het ook al weer? Denk nog eens mee: God is overstelpend goed, zingen we met Psalm 100. Wat is dan het goede van God? Weet u dat het goede van God met Goede Vrijdag te maken heeft, toen Christus op bevel van God voor onze zonden stierf? Dat God goed is, is een geheimenis. Het betekent dat Hij onverdiend goed is in de weg van Goede Vrijdag. God is licht door het duister heen. Hij is liefde door de toorn heen.

Nu, zegt u, dan kunnen we toch alle duisternissen achter ons laten? Wat nu van ‘O Heer, straf mij niet in uw toorn’?! Er is na Golgota toch helemaal geen toorn meer? Daar maken wij onze vergissing! Dat Gods toorn omgezet is in genade, dat is het grote wonder dat om dankbare erkenning vraagt. En daar schort het in onze samenleving aan. En daardoor hopen wij ons, zegt Paulus, toorn op tegen de dag des toorns (Romeinen 2 vers 5). Dag des toorns, we konden weleens aan de vooravond daarvan staan, als ik denk aan de vele slachtoffers van deze plaag en … aan de nasleep daarvan die langzaam maar zeker aan de dag treedt: het verdwijnen van zoveel winkels uit de straat, de werkloosheid, de massa-ontslagen, de armoede, en dan nog al het andere onheil van het klimaat, het milieu, watertekort hier, wateroverlast daar. Inderdaad, ‘God heeft een twist met Nederland’. En we kunnen naast Nederland ook wel Europa en de wereld noemen. De Here God wacht op erkenning, op dankbaarheid van de wereld. Hij zegt als het ware met de profeet: ‘Als Ik dan jullie Vader in Christus geworden ben, door de wereld haar zonden te vergeven, waar is dan mijn eer?’

God wordt in de wereld van nu niet meer erkend, wij mensen zijn niet langer dankbaar voor wat Hij in Christus voor ons gedaan heeft en doet. En wat de plaag betreft, Hij wordt niet eens meer genoemd als brenger van dit onheil, hoe duidelijk de Bijbel daarover ook spreekt, bijvoorbeeld in Psalm 6. Denk je dat dit zwijgen van ons God niet raakt? Hij is persoon, ten diepste persoon, de Schrift spreekt van de ijverzucht van God: Hij is die Hij is, Hij laat zich gelden. (IJverzucht, waar het tweede gebod het over heeft, geldingsdrang, zouden wij psychologisch vertalen.) Hij heeft het diepste van zijn wezen voor ons op het spel gezet. Denk je werkelijk dat God er onverschillig voor is dat Hij op alle gebieden van het leven genegeerd, dood gezwegen wordt? Vandaar zijn boosheid. Dag des toorns.

We kunnen van deze tijd veel noemen dat Gods toorn opwekt, veel goddeloosheid. We gaan dat nu niet doen. We beperken ons tot het gevoeligste. Want goddeloosheid, hoe erg ook, ze kan vergeven worden. Maar er is iets dat nog erger is. En dat is de god-loosheid, dat de Here God genegeerd wordt. En daar reageert God op. Met toorn. Zo laat Hij vandaag gevoelig merken dat Hij er is.

En wij weten toch hoe dat bij God is? Dat Hij ook in zijn toorn nog genadig is? Hij is niet boos zoals wij mensen wel eens boos zijn: onmatig en ongeremd. Als Hij boos is dan is Hij heilig boos. Zijn toorn is dat Hij de ondankbare wereld naar zich toe ranselt, pijnlijk maar heilzaam. Zo graag wil Hij ons liefhebben. Zijn toorn is uiteindelijk zijn laatste genade-middel. Als je dat ziet, wordt dat gebed van Psalm 6 begrijpelijk; ‘Komt mij uw hand kastijden / sla mij met medelijden / gelijk een vader doet’ (ook uit Psalm 6).

boetedagen

‘O Heer, straf mij niet in uw toorn, en kastijd mij niet in uw grimmigheid.’ Laat bij al het andere van deze moeilijke tijd ook dit uw gebed zijn! Voor uzelf en voor de wereld. Werkelijk, dat is een gebed dat ook in deze tijd van corona passend is, naast de gebeden om steun, en troost. Deze laatste gebeden om steun en troost worden voldoende opgezonden, daar heb ik geen aanmerking op. Natuurlijk niet. Maar dat gevoelige gebed van Psalm 6, dat hoor ik nergens. In tegenstelling tot vroegere tijden, toen er bij zulke rampen boetedagen werden uitgeschreven.

Dat wilde ik met deze preek in het midden brengen. Denkt u daar eens over na. <