7 mei 2016 om 03:00
Luister naar

Column George Harinck: De kerk loopt voor op de samenleving

Wie wil weten waar het met de Nederlandse samenleving heen gaat, moet goed letten op wat in de kerk gebeurt. Dat is mijn stelling – om te beginnen als het om de negentiende eeuw gaat.

In reactie op de scheiding van kerk en staat begon de kerk zich toen te organiseren en presenteren als een soort staat in de staat. Voor deze scheiding een realiteit werd, waren kerk en staat op aarde eeuwenlang de vertegenwoordiging van het Godsbestuur geweest, de een voor wat betreft de geestelijke zaken, de andere voor de bestuurlijke. Maar in de negentiende eeuw was in Nederland het instituut kerk geplaatst buiten het publieke domein, waar voortaan in principe de staat alleen heerste. De Gereformeerde – nu geheten: Hervormde – Kerk moest wennen aan haar niet-publieke rol, maar ontwikkelde al snel methoden om niet buiten spel te geraken. De kerk was niet meer publiek, maar ze bond haar leden eens temeer aan het instituut. Bijvoorbeeld door hun bij het huwelijk een trouwbijbel cadeau te geven of begrafenisdiensten voor hen te beleggen.

stemrecht

Een andere manier was de invoering van het algemeen stemrecht. Voordien had een gemiddeld gemeentelid niets te zeggen over wie er tot de kerkenraad toetrad, maar in de jaren zestig van de negentiende eeuw werden verkiezingen voor de kerkenraad ingevoerd. De kerkleden meenden al gauw dat er ook daadwerkelijk iets te kiezen viel – van modern tot orthodox – en organiseerden zich in kerkelijke kiesverenigingen. Zo bond de kerk haar leden aan zich en voor de leden kreeg het kerklidmaatschap een concreet belang. De kerkgang is in Nederland nooit zo intensief geweest als tussen 1870 en 1970. De kerk was voor velen een club waarvan je actief lid diende te zijn.

De kerk liep met deze ontwikkeling voor op de samenleving. De betrokkenheid van de leden, de toename van de diversiteit en de democratisering gloorden in de kerk voordat ze in de samenleving aan de orde waren. Toen eind negentiende eeuw de democratie ook daar haar intrede deed, waren de hervormden (en gereformeerden) met hun kerkelijke stemrecht reeds geoefend in het democratisch spel van het kiezen van vertegenwoordigers.

Maar de tijden veranderden. Sinds de jaren zeventig is de kerkenraad als vertegenwoordigend lichaam uit de tijd. Nu zijn er soms geen kerkenraadsverkiezingen meer, bij gebrek aan kandidaten, en gaat de aanvulling van de raad weer net als voor 1850 op uitnodiging. Ook de diversiteit is minder gefixeerd en de grenzen tussen kerkgenootschappen zijn verdwenen of vloeibaar geworden. En de kerkenraad die als vertegenwoordiger van de gemeente voor iedereen over alles beslist, is inmiddels achterhaald: we laten liever duizend bloemen bloeien in de gemeente of de boel op zijn beloop, dan dat de kerkenraad voor de gemeente als geheel beslist.

De protestantse kerken zijn inmiddels aan deze nieuwe situatie gewend. En nu vindt in de Nederlandse politiek met enige decennia vertraging dezelfde ontwikkeling plaats. Bijna niemand is nog lid van een politieke partij; we hebben zelfs al een partij zonder leden. Velen laten hun stem bepalen door een onderwerp in plaats van door een partijorganisatie, of stemmen helemaal niet, en het idee dat het parlement of de gemeenteraad de landelijke of lokale kiezer vertegenwoordigt, begint sleets te worden. Het recente referendum over het verdrag met Oekraïne was een breuk met het idee van vertegenwoordiging: we beslissen zelf wel.

Je kunt deze ontwikkeling veroordelen of willen ombuigen (bijvoorbeeld door partijen meer subsidie te geven), maar dat is dweilen met de kraan open.

minder overzichtelijk

Ik denk dat de tijd van georganiseerde en gerepresenteerde groepen in de samenleving voorbij is. Kijk maar naar de kerk, zou ik zeggen. Wie leest daar nog een kerkelijk blad of hoort bij een georganiseerde richting? De kerk heeft inmiddels met deze situatie leren leven. Het is op kerkelijk terrein wat minder overzichtelijk geworden en de posities worden veelal voorzichtiger en voorlopiger ingenomen. Laat de politiek er een voorbeeld aan nemen.

Ik ben benieuwd waar het heen gaat in kerk en staat, maar een ding weet ik zeker: wie daar iets over wil weten, doet er goed aan goed op de kerk te letten. Want daar gebeurt alles een paar decennia eerder dan in de samenleving.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Als wolven zich niet laten stoppen door 'wolfwerende hekken' - wat dan?

Als de hekken om wolven weg te weren niet meer helpen en ze springen er gewoon overheen - wat dan, vraagt Hilbrand Rozema zich af. Schapenhoudster Ellen uit Heteren treurt om 21 dode schapen.

Afbeelding

Het volk wil compassie zien, maar de top van het Openbaar Ministerie moet juist stoïcijns de misdaad blijven bestrijden

Ineens bemoeit iedereen zich ermee. Het Openbaar Ministerie reageert kil en stoïcijns op een kritisch rapport, is alom het verwijt. Maar dat moet juist, stelt Lody van de Kamp.

Afbeelding

Als iets stopt, kun je verdrietig zijn, maar je krijgt ook ruimte voor nieuwe avonturen

Stoppen is altijd een optie. Soms kies je daar zelf voor, soms kiest iemand voor je. Dat kan weemoedig maken, maar brengt ook ruimte voor nieuwe activiteiten en andere mensen.

Afbeelding

Om bang van te worden? De tijd glipt maar al te vaak door je vingers

In zijn laatste column staat Henk Algra stil bij angst voor klokken of de tijd. 'Bij de angst voor de tijd kan ik me wel wat voorstellen. Ik ervaar graag zekerheid, maar de tijd glipt me maar al te vaak door de vingers.'

Afbeelding

Geen seks voor het huwelijk? Ik denk dat in gesprekken met tieners andere vragen belangrijker zijn

Wat vertel je als christelijke opvoeders nu eigenlijk aan je opgroeiende tieners over seks en relaties, vraagt Anita Zeldenrust zich af. Ze leerde van de monniken hoe anders te zijn zonder dat een ander op te leggen.

Afbeelding

Op de Biblebelt zijn kiezers op drift geraakt. Wat betekent de BBB-zegetocht voor christelijke politiek?

De electorale verovering door BBB van de Biblebelt voelt alsof reformatorische ouders op de Veluwe opeens massaal hun kinderen naar een openbare school sturen. Is het evangelie dan niet meer politiek relevant?

Afbeelding

KLM die mensen verleidt op vliegvakantie te gaan, dat knaagt aan mijn wilskracht om duurzaam te leven

Grote groepen bruiloftsgasten vliegen heen en weer naar exotische locaties. Uitgerekend de publieke omroep draagt bij aan de populariteit van ‘groots trouwen in het buitenland', schrijft Reina Wiskerke.

Afbeelding

Dat BBB'ers terugverlangen naar het gewone leven is begrijpelijk. Maar daarin schuilt ook een risico

Ik genoot van de provinciale lijsttrekkers van BBB, schrijft columnist Wim Dekker. Geen gelikte antwoorden, geen mediatraining. Hun verlangen naar gemeenschapszin is invoelbaar. Maar dat kan ook de ogen doen sluiten.

Afbeelding

'Uw oordopjes zijn elektrisch!', zegt de gestreste beveiliger op het vliegveld

Vliegen... verbijsterend, wat we daar allemaal voor over hebben. Op je sokken op de vieze vloer staan bij de security bijvoorbeeld, met je riem uit je broek. Gekkenwerk.