7 mei 2016 om 03:00
Luister naar

Column George Harinck: De kerk loopt voor op de samenleving

Wie wil weten waar het met de Nederlandse samenleving heen gaat, moet goed letten op wat in de kerk gebeurt. Dat is mijn stelling – om te beginnen als het om de negentiende eeuw gaat.

In reactie op de scheiding van kerk en staat begon de kerk zich toen te organiseren en presenteren als een soort staat in de staat. Voor deze scheiding een realiteit werd, waren kerk en staat op aarde eeuwenlang de vertegenwoordiging van het Godsbestuur geweest, de een voor wat betreft de geestelijke zaken, de andere voor de bestuurlijke. Maar in de negentiende eeuw was in Nederland het instituut kerk geplaatst buiten het publieke domein, waar voortaan in principe de staat alleen heerste. De Gereformeerde – nu geheten: Hervormde – Kerk moest wennen aan haar niet-publieke rol, maar ontwikkelde al snel methoden om niet buiten spel te geraken. De kerk was niet meer publiek, maar ze bond haar leden eens temeer aan het instituut. Bijvoorbeeld door hun bij het huwelijk een trouwbijbel cadeau te geven of begrafenisdiensten voor hen te beleggen.

stemrecht

Een andere manier was de invoering van het algemeen stemrecht. Voordien had een gemiddeld gemeentelid niets te zeggen over wie er tot de kerkenraad toetrad, maar in de jaren zestig van de negentiende eeuw werden verkiezingen voor de kerkenraad ingevoerd. De kerkleden meenden al gauw dat er ook daadwerkelijk iets te kiezen viel – van modern tot orthodox – en organiseerden zich in kerkelijke kiesverenigingen. Zo bond de kerk haar leden aan zich en voor de leden kreeg het kerklidmaatschap een concreet belang. De kerkgang is in Nederland nooit zo intensief geweest als tussen 1870 en 1970. De kerk was voor velen een club waarvan je actief lid diende te zijn.

De kerk liep met deze ontwikkeling voor op de samenleving. De betrokkenheid van de leden, de toename van de diversiteit en de democratisering gloorden in de kerk voordat ze in de samenleving aan de orde waren. Toen eind negentiende eeuw de democratie ook daar haar intrede deed, waren de hervormden (en gereformeerden) met hun kerkelijke stemrecht reeds geoefend in het democratisch spel van het kiezen van vertegenwoordigers.

Maar de tijden veranderden. Sinds de jaren zeventig is de kerkenraad als vertegenwoordigend lichaam uit de tijd. Nu zijn er soms geen kerkenraadsverkiezingen meer, bij gebrek aan kandidaten, en gaat de aanvulling van de raad weer net als voor 1850 op uitnodiging. Ook de diversiteit is minder gefixeerd en de grenzen tussen kerkgenootschappen zijn verdwenen of vloeibaar geworden. En de kerkenraad die als vertegenwoordiger van de gemeente voor iedereen over alles beslist, is inmiddels achterhaald: we laten liever duizend bloemen bloeien in de gemeente of de boel op zijn beloop, dan dat de kerkenraad voor de gemeente als geheel beslist.

De protestantse kerken zijn inmiddels aan deze nieuwe situatie gewend. En nu vindt in de Nederlandse politiek met enige decennia vertraging dezelfde ontwikkeling plaats. Bijna niemand is nog lid van een politieke partij; we hebben zelfs al een partij zonder leden. Velen laten hun stem bepalen door een onderwerp in plaats van door een partijorganisatie, of stemmen helemaal niet, en het idee dat het parlement of de gemeenteraad de landelijke of lokale kiezer vertegenwoordigt, begint sleets te worden. Het recente referendum over het verdrag met Oekraïne was een breuk met het idee van vertegenwoordiging: we beslissen zelf wel.

Je kunt deze ontwikkeling veroordelen of willen ombuigen (bijvoorbeeld door partijen meer subsidie te geven), maar dat is dweilen met de kraan open.

minder overzichtelijk

Ik denk dat de tijd van georganiseerde en gerepresenteerde groepen in de samenleving voorbij is. Kijk maar naar de kerk, zou ik zeggen. Wie leest daar nog een kerkelijk blad of hoort bij een georganiseerde richting? De kerk heeft inmiddels met deze situatie leren leven. Het is op kerkelijk terrein wat minder overzichtelijk geworden en de posities worden veelal voorzichtiger en voorlopiger ingenomen. Laat de politiek er een voorbeeld aan nemen.

Ik ben benieuwd waar het heen gaat in kerk en staat, maar een ding weet ik zeker: wie daar iets over wil weten, doet er goed aan goed op de kerk te letten. Want daar gebeurt alles een paar decennia eerder dan in de samenleving.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Vissen op oud ijzer in Spakenburg, daar word je niet overspannen van. Maar misschien wel rijk

Spakenburg is altijd al zo’n plek waar zich van alles laat vermoeden, dat verborgen ligt onder de waterspiegel, schrijf Hilbrand Rozema. Maar wat ligt er allemaal op de bodem? Als je dat eens wist.

Afbeelding

Deze schrijfster benaderde honderd jaar geleden de homo positief en bijna iedereen viel over haar heen

God’s gevangene, een roman over een homoseksuele man, van schrijfster Wilma viert zijn honderdjarig bestaan. Dit wordt op de Vrije Universiteit herdacht. Hans Werkman zal er een sonnet van Willem de Mérode voorlezen.

Afbeelding

Kijk in de beerput, naar de ellende die het jou mogelijk maakt te leven zoals je leeft

We leven in een wereld waarin we de ogen van kweekgarnalen afknippen voor een efficiënter kweekproces. Lysanne van de Kamp wil de ellende achter onze consumptie zien, ook al is het voor haar een marteling.

Afbeelding

'Als puber ben ik nooit verliefd geweest op een meisje', zei hij. 'Ik deed soms alsof'

'Ik weet niet wat ik moet doen', begint hij. Tegenover Feniks de la Fosse zit een jongeman van begin twintig. 'Ik hou heel veel afstand en vermijd aanraking, want ik ben veel te bang voor wat er anders zou kunnen gebeuren.'

Afbeelding

Misschien zijn we wel een beetje ontspoord als het om publieke gebeden gaat

Wim Dekker haakt bij gebeden steeds vaker af, in het bijzonder bij voorbeden. 'Het is juist dat verlangen naar verbinding en herkenning waar ik last van begin te krijgen.'

Afbeelding

Klimaatijver: het gaat er niet om de aarde te redden, maar om de aarde te sparen

Hoe kun je als christen de strijd van christenen voor een leefbare aarde in een kwaad daglicht stellen? Tijdschrift Het Zoeklicht biedt een snelcursus. Reina Wiskerke trekt er lessen uit.

Afbeelding

De Geest wijst, voor zover ik weet, nooit naar zichzelf, altijd naar Christus

Hoe deed hij, visser uit Galilea, dat: breed Joël uit het hoofd citeren, psalmen aanhalen, verbanden leggen? Met taal spelend: het kwam hem aanwaaien. Het moet de over hem uitgegoten Geest zijn geweest die hem hiertoe in staat stelde.

Afbeelding

Wonderwel vond de man een nieuwe echtgenote. Maar dat loste de rouw niet op

Rouw is helaas geen probleem dat kan worden opgelost. Het is de keerzijde van de liefde, een gevoel dat je moet leren dragen, schrijft Kellly Keasberry.

Afbeelding

Bij autofabriek VDL Nedcar in Born vrezen 1800 mensen voor hun baan

Spanning in Limburg: er dreigt een massa-ontslag, nota bene bij de enige personenautofabriek van Nederland. Hoeveel Mini’s zullen er nog van de band rollen in Born?