‘Ik kan u de aardappelkelder helaas niet laten zien, want er woont daar een kolonie vleermuizen. En vleermuizen zijn beschermd in Nederland, we mogen ze niet storen.’ Aldus onze gids. Jammer, maar geen ramp. Er is genoeg te zien. Een kelder meer of minder maakt dan niet uit. Toch was het een absoluut surrealistische ervaring. Ik bevond me namelijk in het voormalig Kamp Westerbork, bij de originele aardappelbunker, waar destijds het voedsel werd bewaard. We werden rondgeleid door de kleinzoon van een vrouw die op 8 juni 1943 uit Westerbork was weggevoerd naar Sobibor. Ze was op de trein gezet, samen met de kinderen van het kindertransport en is nooit meer teruggekomen.
Absurd – op een plek waar zelfs kinderen vogelvrij waren, zijn nu de vleermuizen beschermd. Toen werd iedere gevangene zorgvuldig in de administratie opgenomen; nu zijn de vleermuizen keurig gedocumenteerd. Toen kon elke bewaker op elk willekeurig moment zomaar je barak binnenstormen en nu mag je zelfs een kelder niet in, omdat er vleermuizen wonen.
de geschiedenis van het kamp
Vijfenveertig jaar geleden was er niet veel over van het kamp. Eigenlijk stond er niets meer. Mijn ouders, die uit de omgeving kwamen, namen me destijds weleens mee, om de plek aan te wijzen. Maar er was niet veel te zien: bomen, gras en de beroemde radiotelescoop. In 1971 waren de laatste barakken gesloopt. Het huis van kampcommandant Gemmeker stond nog overeind. En ook de SS-schuilbunker, de nieuwe waterzuivering en natuurlijk de aardappelkelder waren nog in originele staat. De rest van het kamp was afgebroken. Pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam er weer oog voor wat er zich op deze plek had afgespeeld. Het werd een gedenkplaats, waar de geschiedenis weer een beetje zichtbaar is gemaakt.
Het kamp is in 1939 gebouwd als opvangkamp voor Joden die voor de nazi’s uit Duitsland waren gevlucht. Maar tijdens de oorlog in Nederland veranderde het in een doorgangskamp: een gevangenis voor Joden, Sinti en Roma, voor ze op transport gingen naar de vernietingskampen van de nazi’s. Direct na de oorlog werden in het kamp gevangengenomen nazi’s, NSB’ers en andere collaborateurs ondergebracht. Maar er verbleven tegelijkertijd ook nog vele Joden: samen op één plek met hun vreselijke vijanden. Hoe wreed kan het zijn, al waren de rollen nu omgekeerd en bewaakten de Joden de nazi’s. Ten slotte kregen de Molukkers, die hoopten op de door Nederland beloofde terugkeer naar de Molukken, er een plek. Toen die hoop langzaam vervloog, werden zij uit het kamp overgebracht naar reguliere woonwijken. Het was het einde van hun droom en tegelijk ook het einde van het kamp.
Je hoeft niet supersensitief te zijn om de absurditeit van deze geschiedenis te ervaren.
namen voorgelezen
Elke dag worden er de namen voorgelezen van de gevangenen die zijn weggevoerd. Om hen nooit te vergeten. Om ons eraan te blijven herinneren dat het nog niet voorbij is. Gewone mensen, zoals u en ik, werden weggevoerd en uitgeroeid. ‘Gewone mensen’, zoals u en ik, hadden daar geen enkele moeite mee en deden wat hun werd opgedragen. En hoewel de Holocaust met niets te vergelijken is, is onze wereld er niet beter op geworden. Het leven is bedreigend voor meer dan zeventig miljoen vluchtelingen, voor (sommige) ongeboren kinderen, voor vervolgde Joden, christenen, moslims en mensen met een andere levensovertuiging – de wereld biedt weinig ruimte voor mensen die anders zijn.
De 26 rijkste mensen bezitten evenveel als (de armste) vijftig procent van de wereldbevolking en ik behoor als Nederlander tot de vijf procent meest welvarende wezens op aarde. Zo kan de Schepper het niet bedoeld hebben. Dit is absurd. Daarom moet ik me elke dag weer wakker laten schudden, om profetisch het evangelie te blijven verkondigen. En soms gebruikt God daarvoor vleermuizen in een aardappelkelder.
