14 maart 2023 om 12:04
Pieter Dirk Dekker
beeld ND

Woensdag vieren we het feest van de democratie. Wat een zegen om te weten dat jouw stem ertoe doet. Al kunnen al die stemmen bij elkaar toch ook weer tiranniek worden.

Dat je stem ertoe doet is allesbehalve vanzelfsprekend. In veel landen is er maar één stem die ertoe doet: de stem van de president, van de koning of van de legerleider. En dan valt er weinig te vieren. Lang geleden waarschuwde rechter Samuël al voor de claims die een vorst kan doen gelden: zonen en dochters kunnen worden opgeëist, vruchtbare grond onteigend en dieren zomaar geconfisqueerd. Dan is democratie veel beter, toch?

Ja. Maar ook een democratie kan ontaarden, zo stellen filosofen als Plato en Aristoteles. Een democratisch gekozen meerderheid kan als tirannieke alleenheerser besturen. Net als individuen heeft de meerderheid immers opvattingen en belangen die allicht in strijd zijn met die van de minderheid, zo analyseert filosoof Alexis de Tocqueville later. Een tirannieke meerderheid misbruikt de macht van haar getal om zulke belangen door te drukken, of het nu de belangen van ‘hardwerkende Nederlanders’, van verontruste christenen, van al te rechtvaardige bakfietsouders of van boze burgers en boeren zijn. Daarom moet zo’n meerderheid tegenwicht krijgen, betoogde De Tocqueville, bijvoorbeeld door kritische journalistiek en onafhankelijke rechtspraak.

Terug naar de tijd van de bijbelse rechters. Toen ging het niet over democratie en checks and balances, maar over de vraag of naast God ook een aardse koning wenselijk is, en wat voor een koning dat dan moet zijn. Het boek Rechters maakt duidelijk: in ieder geval geen koning als Abimelech. Nadat Gideon is overleden, verleidt zijn zoon Abimelech de burgers van de plaats Sichem om hem als koning aan te stellen. Hij is immers familie van hen. Om zeker te zijn van zijn positie, laat hij zijn zeventig broers door een stel gewetenloze schurken vermoorden. Alleen de jongste, Jotam, ontsnapt. Jotam besluit om met gevaar voor eigen leven de inwoners van Sichem te waarschuwen en vertelt hen een bijzonder verhaal.

Eens gingen de bomen eropuit om een van hen tot koning te zalven. Ze benaderden achtereenvolgens de olijfboom, de vijgenboom en de wijnstok. De olijfboom antwoordde: ‘Zou ik ophouden mijn olie af te staan, waarmee goden en mensen worden vereerd, om wat te wuiven boven de andere bomen uit?’ En de vijgenboom en wijnstok weigerden net zo. Alleen de doornstruik wilde wel koning zijn: ‘Als u mij werkelijk tot uw koning wilt zalven, kom dan maar hier, in mijn schaduw is het goed toeven. Maar zo niet, dan zal er uit mijn takken een vuur komen dat de ceders van de Libanon zal verteren.’

Jotams boodschap is hard en realistisch. Met haar keuze voor de ogenschijnlijke zekerheid van een familielid als koning, koos Sichem voor eigenbelang. Zou ze echt niet hebben geweten wat voor vlees ze met Abimelech in de kuip had? Misschien. Maar ook Abimelechs broedermoord en Jotams toespraak brengen haar niet op andere gedachten. Zo wordt Jotams waarschuwing bewaarheid: Sichems keuze voor Abimelech en zijn politiek van dood en verderf luidt haar eigen einde in – en dat einde zal inderdaad verschrikkelijk blijken.

Gelukkig staan er bij onze verkiezingen geen moordlustige Abimelechs op het stembiljet. Maar ook ik kan kiezen voor eigenbelang, zonder goed na te denken over de gevolgen. En velen met mij. De Tocqueville maakte zich op dit punt geen illusies: ‘Zijn mensen die zich verenigd hebben, van karakter veranderd?’ Natuurlijk niet. Maar als de meerderheid voor eigenbelang kiest, dan is de kans groot dat een kwetsbare minderheid daarvoor de rekening moet betalen, of dat wij uiteindelijk onheil over onszelf afroepen. 

Laten wij daarom het ongelijk van De Tocqueville bewijzen. Laten we verder kijken dan ons eigenbelang: naar het belang van de ander, van de vreemdelingen en verdrukten, van het kwetsbare klimaat en van toekomstige generaties zonder stem in onze verkiezingen. Zo doet jouw stem ertoe. En alleen zo is de democratie voor iedereen een feest. 

Pieter Dirk Dekker schrijft deze theologenblog als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen | Utrecht.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Bij alle politieke ophef is er altijd nog de lange adem van de geschiedenis. Dat relativeert een hoop

Het is symbolisch dat Romeinse vondsten uitgerekend in de oude ABN AMRO liggen, een van de vele banken die eerdaags nog 10 procent aan waarde verloren door een crisis bij Credit Suisse, schrijft Hilbrand Rozema.

Afbeelding

Zijn mensen verleerd afstand te houden? Dat was voor de anderhalve-meter-maatschappij ook gebruikelijk

Scholieren maken vaker ruzie en luisteren slechter sinds corona. Sophia Geuze vreest dat zij niet de enige zijn die zich anders zijn gedragen na corona. Ze merkt dat er meer is veranderd.

Afbeelding

Beeldschermen en oordopjes sluiten reizigers van elkaar af, tot zich iets voordoet dat de situatie omdraait

Ergens voelt Sahar Noor zich medeplichtig aan de verzuchtingen van haar medereiziger. Ze pakt haar laptop, opent die en begint als een bezetene haar mijmeringen op te tekenen.

Afbeelding

Ongenoegen als een zwarte wolk. 'Wees de verandering die je wilt zien in de wereld'

De verkiezingsuitslag voelt voor columnist Gerard ter Horst als een slechte afdronk. Pas op voor ongenoegen, het is een zwarte wolk. 'Wees de verandering die je wilt zien in de wereld'.

Afbeelding

Word ik met al die rampberichten uit Oekraïne, Turkije, Afghanistan en nu Somalië haast wanhopig?

Ik weet dat ik de last van de hele wereld niet op mijn schouders hoef te nemen, schrijft Aad Kamsteeg, maar hij vraagt zich wel af: waarom al die ellende daar, in de rest van de wereld?

Afbeelding

Je hoeft over onrecht in Israël niet te zwijgen. Maar haal de Shoah er niet bij

Jan-Willem Wits kijkt terug op de ‘akelige uitglijder’ van een kerkelijke delegatie die Palestina bezocht. ‘De herinnering aan de Shoah mag je nooit gebruiken om Joden de les te lezen.’

Afbeelding

In het stemhokje maakte ik het vakje van de VVD rood, hoe dat kwam is een kort verhaal

Verkiezingsuitslagen komt voort uit een ondoorzichtige brij van menselijke overwegingen, schrijft Reina Wiskerke. En toch menen analisten dat ze een helder beeld geven van wat er aan de hand is in Nederland.

Afbeelding

Ik heb mijn les geleerd: een broedende kip moet je met rust laten

De manier waarop de hennen voor hun eieren zorgen, maakt Rinke Verkerk een beetje jaloers. 'Kippen lezen geen fora over hoe ze het beste kunnen bevallen. Ze vertrouwen op hun instinct.'

Afbeelding

'Wat moet er anders? Ik moet niks.' Stop met het werkwoord 'moeten', wees creatiever

Redacteur Gerard ter Horst weet wat er anders moet: vermijd het woord 'moeten', het is dwingend van aard en wordt vaak gebruikt als doekje voor het bloeden. 'Moeten is naar zijn betekenis dwingend van aard.'