Een dode vogel in je hand, dat is geen statistiek meer, maar een individu, met een levensloop
Een vriend raapt een vogel uit de sneeuw en appt een foto. Een ijsvogel! ‘Ligt nu achter een struik, naast een vijver.’ Waar? Tegenover Bronbeek in Arnhem, museum en tehuis voor koloniale militairen. Dode dieren zijn de collateral damage van onze winterpret. Twee stemmen strijden om de voorrang, de ene zegt: niet te sentimenteel, na al die boterzachte winters sinds 2014 deelt de natuur gewoon weer even een tik uit, tja, zo gaat dat. Hun aantal groeide aan tot 1200 broedparen, ’s winters 1500 tot 4000 exemplaren. Ook Groningen, de Flevopolder en de Kop van Noord-Holland tellen (of telden) tientallen broedparen. Beter natuurbeheer en boomstronken laten liggen voor nestbouw, hielpen ook. De andere stem is die van Koos van Zomeren, hij schreef (over een winterkoninkje in een koude polder): ‘Ik weet absoluut geen raad met het gevoel van nietigheid dat ik op zo’n moment onderga. Je kunt er een stukje over schrijven en met enig geluk is dat zelfs een mooi stukje, maar daarmee is het beestje niet gered.’
Kijken naar watervogels in wakken, zei hij ook, voelt als profiteren van hun ellende. De zwanen en eenden, in wakken omcirkeld door schaatsers, wekten inderdaad iets van soortoverschrijdende empathie.
Tijd om ter plaatse te gaan, op zoek naar de bij Bronbeek gesneuvelde ijzervreter. Met Google Earth-foto’s als gids. Is de vogel onvindbaar, ook niet erg: dan lijkt mijn zoektocht op het werk van Hans Waanders (1951-2001). Op 4 oktober 1982 zag deze kunstenaar voor het eerst een ijsvogel, aan de Maas. Het sloeg in als een bom, een flits van inspiratie. Herkende hij iets? Het solitaire, het wankele bestaan, aan de rand, alert en schuw. Het niet willen opvallen en dat juist wel doen. Was de ijsvogel een mens, dan was hij introvert en verlegen. Dan meed hij het podium en ging hij niet naar recepties, noch naar de disco. Waanders maakte tweehonderd kunstboeken over ijsvogels, vol aquarellen en werk van inktstempels die hij sneed uit oude schoolgom. Zijn werk is te zien in het Museum of Modern Art in New York, de Tate Gallery in Londen, het Centre Pompidou in Parijs en ons rijtjeshuis. Hij plaatste stokken in het water in de hoop op een verschijning. In Den Bosch schilderde hij de kreet van de ijsvogel op een brug, een blijvende herinnering aan een bijzondere kunstenaar.
Daar is het park, met het standbeeld van Willem II, de Held van Waterloo. Ergens achter deze struik, moet het zijn.
‘De blauwe flits van het onverwachte.’
Ja! Hij ligt er nog. Ik schrik ervan. Geen grammetje vet is er over, een lege slapte, als een handpop, een kleine hongerkunstenaar. Het Duitse woord abgemagert dringt zich op. Een dode vogel in je hand, dat is geen statistiek meer, maar een individu, met een levensloop: instinct, broeddrift en hard werken. Een leven in drie elementen, te lucht, te water en onder de grond. De ijsvogel is de blauwe flits van het onverwachte. Van wat je hoopt, maar niet kunt afdwingen. En een ijsvogel oprapen, dat zou niet moeten kunnen. Net zomin als breien met bliksem, het zonlicht vastspijkeren of de regenboog beklimmen. Een mysterie heb je niet in de hand. Maar ik stuur toch even wat foto’s naar een preparateur. <
Voor veel vogels komt de dooi te laat. - beeld nd
