Luister naar

Verwoestende wervelwinden

Nieuws
In Noord-Amerika is het tornadoseizoen bijzonder vroeg begonnen. Het eerste weekend van maart kostten tornado’s in het oosten van de Amerikaanse staat Alabama zeker 23 mensen het leven. Eind januari werd het Caribische eiland Cuba getroffen door een wervelwind – een fenomeen dat daar zelden voorkomt.
Anca Boon
zaterdag 16 maart 2019 om 03:00
Een inwoner van Moore, Oklahoma, in mei 2013 bij zijn verwoeste huis, nadat een enorme tornado gepasseerd was.
Een inwoner van Moore, Oklahoma, in mei 2013 bij zijn verwoeste huis, nadat een enorme tornado gepasseerd was. beeld

Een tornado is een trechtervormige slurf onder een buienwolk, veelal een onweerswolk. Het fenomeen wordt in het Engels ook wel een twister genoemd. In Nederland spreken we van een windhoos of een wervelwind. Ze zijn zo gevaarlijk door hun kracht. De slurf wervelt meestal rond met een snelheid van 120 tot 250 kilometer per uur. Er zijn zelfs windsnelheden gemeten van meer dan 400 kilometer per uur.

De meeste tornadoslurven maken maar een paar minuten contact met de grond en leggen minder dan een kilometer af. Het spoor van vernieling dat zo’n wervelwind trekt, is vrij smal: een pad van 250 tot 500 meter breed. Krachtige tornado’s kunnen 3 kilometer breed worden en over tientallen kilometers een ravage aanrichten.

Tornado’s komen het meeste voor in het centrale deel van de Verenigde Staten, in een regio die bekendstaat als Tornado Alley (tornadosteeg). Ze ontstaan vooral in de maanden april, mei en juni. Amerika telt gemiddeld zo’n 1000 twisters per jaar, maar er zijn uitschieters zoals in 2011. Alleen al op 27 april werd er toen een recordaantal van 226 tornado’s geregistreerd. Dat jaar kostten wervelwinden honderden mensen het leven. De krachtigste tornado in de Amerikaanse geschiedenis was de zogeheten Tri-State tornado. Die trok over de staten Missouri, Illinois en Indiana, in maart 1925, en kostte 695 mensen het leven.

Een tornado ontstaat letterlijk door een samenloop van omstandigheden. In de Verenigde Staten komen ze voor wanneer vochtige, warme lucht vanuit de Golf van Mexico, droge woestijnlucht uit Mexico en koude lucht uit Canada met elkaar in aanraking komen en hevige, roterende onweersbuien opleveren. Toch ontstaat er maar in zo’n 10 tot 20 procent van de gevallen een tornado uit zo’n superonweersbui. Hoe dat komt? Weerkundigen proberen al jaren het antwoord op die vraag te vinden door allerlei metingen te verrichten in superonweersbuien en wervelvinden.

Naast de gangbare tornado’s, bestaan er waterhozen en vuurkolken.

Een waterhoos ontstaat wanneer de slurf van een windhoos het wateroppervlak raakt en water opzuigt. In Nederland komen er jaarlijks tientallen voor boven de Noordzee, de Waddenzee en het IJsselmeer, vooral in de tweede helft van de zomer en het najaar. Zodra een waterhoos boven land komt, verliest hij gewoonlijk zijn kracht.

Een vuurkolk of vuurtornado kennen we in Nederland eigenlijk niet. Ze ontstaan veelal in wervelende lucht boven een natuurbrand, zoals bosbranden in Australië en Californië. Zo’n vurige slurf kan een temperatuur bereiken van 1000 graden Celsius. Meestal wordt een vuurkolk enkele tientallen meters hoog en dooft binnen enkele minuten uit.

Voor de hevigheid van een aardbeving gebruiken we vandaag de dag de schaal van Richter, windkracht wordt uitgedrukt in Beaufort. Voor de sterkte van een tornado gebruiken wetenschappers de schaal van ­Fujita, opgesteld door de Japanse meteoroloog en natuurkundige Ted Fujita. Omdat de oorspronkelijke schaal niet meer voldeed, werd in 2007 de verbeterde Fujitaschaal ingevoerd, met de categorieën EF-0 voor zwakke twisters tot EF-5 voor de meest verwoestende.

EF-0 en EF-1 betreft tornado’s met windsnelheden tot 178 kilometer per uur. Die veroorzaken niet al te veel schade, zoals afgevallen takken en weggewaaide dakpannen.

EF-2 en EF-3 tornado’s bereiken windsnelheden tussen de 179 en 266 kilometer per uur. De schade die ze veroorzaken, is aanzienlijk: bomen worden ontworteld, daken vliegen van huizen, auto’s en zelfs treinstellen worden de lucht in gezogen en storten weer neer.

De tornado die Alabama begin maart trof, viel in de categorie EF-4. Zo’n wervelwind – met windsnelheden tussen de 267 en 322 kilometer per uur – kan huizen en andere gebouwen volledig met de grond gelijkmaken.

De meest krachtige, EF-5 tornado’s bereiken windsnelheden boven de 322 kilometer per uur. Zo’n windhoos kan gebouwen in puin leggen, bruggen wegslaan en auto’s meer dan anderhalve kilometer verplaatsen.

Hoogstwaarschijnlijk heeft een tornado op 1 augustus 1674 een deel van de Utrechtse Domkerk in puin gelegd. Sindsdien zijn toren en schip van elkaar gescheiden.

Op het Domplein geven klinkers nu aan waar de pilaren van het middenschip ooit stonden. Dat er sprake moet zijn geweest van een wervelwind, hebben meteorologen en historici afgeleid uit wat Utrechters optekenden in hun dagboek en wat kunstenaars hebben vastgelegd in tekeningen en gravures. ‘Het noodweer maakte zoveel indruk dat menig dagboekschrijver er uitgebreid aandacht aan heeft besteed’, meldt het KNMI.

‘Op de bewuste dag was het een warme en benauwde zomerdag. Er trok een bijzonder actief en omvangrijk buiengebied van zuidwest naar noordoost over ons land. Dat ging met een snelheid van zo’n 80 kilometer per uur.’ Onder zulke omstandigheden kunnen zich de zwaarste buien ontwikkelen, weten meteorologen. Ze schatten dat de slurf van de wervelwind met een snelheid van 150 kilometer per uur door het hart van Utrecht trok. Ook andere kerktorens in en rond de stad Utrecht raakten zwaar beschadigd door het noodweer: de Jacobitoren verloor zijn spits en de carillontoren met ranke torenspits van de kerk in Vleuten stortte helemaal in.

Ieder jaar doen zich in ons land windhozen voor, maar tornado’s zoals in de Verenigde Staten zijn hier zeldzaam. Op 1 juni 1927 trok een windhoos met een kracht van F4 over het Gelderse Neede. Op 25 juni 1967 richtte een tornado met kracht F3 verwoesting aan in het Brabantse Chaam en het Betuwse Tricht.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Oud en nieuw zou mogelijk al in 2025 of 2026 een seconde eerder zijn.

Door klimaatverandering tolt de aarde minder rap om haar as, met gevolgen voor de wereldwijde tijdmeting

De aarde draait steeds sneller om haar as, maar klimaatverandering remt dat af, blijkt uit analyse. Tijdexperts zijn opgelucht: het moment dat zij een seconde van de universele klok moeten halen, laat nu langer op zich wachten.

De duivelsrog staat op de VN-lijst van met uitsterven bedreigde trekdiersoorten. Op die lijst scoren vissen hoog: maar liefst 97 procent van de vissoorten loopt sterk in aantal achteruit.

VN-rapport over migrerende dieren weinig opbeurend: meer soorten in gevaar en uitstervingsgolf dreigt

Een op de vijf bedreigde diersoorten, is de afgelopen twintig jaar nog dichter bij uitsterven beland. Dat komt voornamelijk door landbouw, overbevissing en verlies of versnippering van hun leefgebied.

Charles Picavet lijdt aan een zeldzame zwellingsziekte en is enorm geholpen met ‘crispr-cas’, de razendsnelle ‘knip-en-plak’-techniek voor DNA. Foto onder: Picavet als jongeman, met gezichtsoedeem.

Bij eerste Nederlander die nieuwe gentherapie krijgt, verdwijnt zwellingsziekte meteen

Tien patiënten die levenslang gebukt gingen onder een erfelijke zwellingsziekte, zijn daar op slag vanaf dankzij één infuus met een nieuwe, experimentele gentherapie. Onder hen twee Nederlanders.

Een ondergelopen straat nabij het Markermeer. ‘Het is echt een bijzonder jaar geweest.’

KNMI: 2023 was het natste jaar ooit, maar tegelijk ook een van de droogste

Het natste jaar ooit in ons land gemeten, was ook een van de droogste. Niet eerder viel er in een jaar zoveel neerslag (ruim een meter!) als in 2023. Maar begin zomer tobde iedereen over de droogte.

Elon Musk

Breinbedrijf Elon Musk plaatst voor het eerst implantaat in de hersenen van een mens

Na eerdere, omstreden, proeven bij apen heeft Elon Musks bedrijf Neuralink nu voor het eerst een implantaat in de hersenen van een mens geplaatst. Zo’n brein-computer-interface helpt bij het uitlezen van hersensignalen.

Uniper wil de kolengestookte energiecentrale op de Maasvlakte de komende jaren omvormen tot een productielocatie van groene waterstof.

'Waterstof is een soort duizenddingendoekje' Maar waar hebben we het precies voor nodig?

De Nederlandse overheid is druk bezig met het afsluiten van contracten voor de levering van waterstof. Deze zomer kwam er een overeenkomst met Spanje, eind november met enkele Golfstaten.