Sterrenhemel: Meteorenregens en een dominant ‘Herfstvierkant’
Amersfoort
Aanstaande zaterdag is het Volle Maan, om 23.09 uur. Laatste Kwartier valt op 21 oktober om 14.39 uur en Nieuwe Maan op 28 oktober 4.39 uur. Op ochtenden van 26 en 27 oktober staat de maan vlak bij Mars en op de avond van 31 oktober staat de maansikkel in de buurt van Jupiter.
De planeet Jupiter staat ’s avonds in het zuidwesten en hij gaat vrij snel onder. De zichtbaarheid van Saturnus wordt eveneens minder, want de geringe planeet gaat ook steeds vroeger onder. Saturnus staat ’s avonds tussen het zuiden en het zuidwesten. Mars is vanaf half oktober zichtbaar aan de ochtendhemel: de ‘rode planeet’ staat dan kort voor zonsopgang laag in het oosten. Eind oktober komt Mars alweer bijna twee uur voor de zon op. De planeten Venus en Mercurius zijn deze maand niet waarneembaar, want ze staan beide dicht bij de zon.
meteorenzwermen
Meteoren ontstaan als kosmisch gruis in de aardatmosfeer verbrandt. Als een steentje met grote snelheid de atmosfeer binnendringt, zal dat onmiddellijk verbranden als gevolg van de wrijving met luchtmoleculen. Als de aarde de vroegere baan van een komeet of planetoïde kruist, kun je soms in één uur tijd honderden ‘vallende sterren’ zien, die ogenschijnlijk uit één sterrenbeeld komen. Zulke meteorenregens worden dan ook genoemd naar het desbetreffende sterrenbeeld.
De gehele maand oktober kunnen we uitkijken naar meteoren in de buurt van het sterrenbeeld Orion. Deze ‘vallende sterren’ zijn relatief snel en hebben vaak nalichtende sporen. De Orioniden zijn een erfenis van de komeet Halley, die elke 76 jaar in de buurt van de zon en de aarde komt. De aarde kruist steeds in oktober de baan waarin deze komeet allerlei materiaal heeft achtergelaten.
De meteorenregen van de Orioniden piekt in de nacht van 21 op 22 oktober. We kunnen het beste kijken in de nanacht als het zandloperachtige sterrenbeeld Orion hoog in het zuiden aan de hemel staat. Bij een heldere hemel kun je dan om de paar minuten een vallende ster verwachten.
Voor een tweede meteorenzwerm moeten we letten op de Stier ofwel Taurus. De piek van de Tauriden valt pas begin november, maar ook in de weken daarvoor kun je uitkijken naar heldere, relatief trage vuurbollen, die uit het sterrenbeeld Stier lijken te komen.
herfstvierkant
De avondhemel van oktober wordt gedomineerd door het ‘herfstvierkant’ van Pegasus. Dit sterrenbeeld staat in deze tijd van het jaar rond middernacht hoog aan de hemel, iets ten zuiden van het zenit (het denkbeeldige punt precies recht boven ons hoofd). De twee rechtersterren van dit vierkant wijzen naar een heldere ster, dicht bij de horizon. Deze heet Formalhaut en hoort bij het kleine sterrenbeeld Zuiderkruis, dat in onze contreien nooit ver boven de horizon uit komt.
Laag in het noorden prijkt het sterrenbeeld van de Grote Beer, waarvan de zeven helderste sterren samen een ‘steelpan’ vormen. De Poolster is het puntje van de steel van een kleiner ‘steelpannetje’, de Kleine Beer.
Meer informatie via allesoversterrenkunde.nl