Balkenende ontmoet voorman 'gemeenschapsdenken'
DEN HAAG - Amitai Etzioni, een van de voormannen van het gemeenschapsdenken, is vandaag in Nederland omdat een boek van hem in het Nederlands is vertaald. Premier Balkenende laat zich inspireren door de Amerikaan en schreef het woord vooraf.
De grote inspirators voor premier Balkenende zijn Abraham Kuyper en Amitai Etzioni. De eerste is de Nederlandse voorman van de antirevolutionaire stroming. Hij overleed in 1920. Etzioni, geboren in Keulen in 1929, is een Amerikaanse socioloog met wereldwijde invloed. Politici in de Verenigde Staten - onder wie Carter en Clinton - maar ook in Europa - Blair, Fisher en Kohl - gingen bij hem te rade.
Etzioni wordt gezien als een van de grondleggers van het communitarisme. Communitarisme is een manier van denken die gemeenschappen belangrijker vindt dan de staat en de economie. Het communitarisme ontstond in Amerika als reactie op de steeds grotere invloed van het marktdenken.
In de jaren negentig van de vorige eeuw brak het gemeenschapsdenken echt door. Behalve kritiek op het liberalisme, leverde het communitarisme alternatieven voor de politiek. Het communitarisme gaat uit van de gemeenschap en niet van het individu. Personen komen voort uit gemeenschappen zoals gezin, school, kerk, werk en vriendenkring. In die kringen worden mensen gevormd. De samenleving als geheel zien de communitaristen als ,,een gemeenschap van gemeenschappen''. De staat heeft bij deze denkers de plicht burgers met elkaar te laten nadenken over normen en waarden. Daarbij is niet de economie het belangrijkst, maar de mentaliteit.
Soevereiniteit
Het is niet vreemd dat Balkenende, die al vaker gezegd heeft Abraham Kuyper belangrijk te vinden, ook goed uit de voeten kan met Etzioni's manier van denken. Kuypers ideeën over de relatieve zelfstandigheid van kringen tegenover de staat (de soevereiniteit in eigen kring) heeft verwantschap met het communitarisme. Toen Balkenende in maart 2004 naar Princeton ging om daar zijn 'Kuyper-lezing' te houden, ging de premier even bij Etzioni langs. In zijn lezing verwees hij ook naar het belang dat Etzioni hecht aan het begrip ,,eenheid in verscheidenheid''. Balkenende paste dat toe op het debat over de noodzaak van gedeelde waarden in Europa. Hij herhaalde dat standpunt in zijn lezing ter gelegenheid van zijn eredoctoraat in Boedapest op 11 oktober.
Gouden regel
Het is dus niet vreemd dat Balkenende vanavond een rol speelt bij de presentatie van de Nederlandse vertaling van een belangrijk boek van Etzioni. De nieuwe gouden regel verscheen in 1996. Premier Balkenende schreef in de Nederlandse editie een 'woord vooraf'. Hij noemt Etzioni's boek een ,,standaardwerk''. Het zet niet alleen aan tot denken, maar biedt ook praktische handvatten. Alle grote wereldgodsdiensten kennen wel iets dat lijkt op de 'gouden regel' zoals die in de Bijbel onder meer in Matteüs 7:12 staat: ,,Behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen.''
Etzioni's 'nieuwe gouden regel' is deze: ,,respecteer en ondersteun de morele orde van de samenleving net zoals je zou willen dat de samenleving jouw autonomie respecteert en ondersteunt.'' In het streven naar dat evenwicht tussen individu en samenleving wordt de vrede bewaard. Het stelt gemeenschappen in staat ,,hun bijzondere tradities en cultuur te handhaven en voor hun eigen belangen en behoeften op te komen terwijl ze toch met andere gemeenschappen een kern van gemeenschappelijke waarden in stand houden'', schrijft Balkendende.
