Vaticaan zet diplomatie in tegen woede van moslims

Dat heeft kardinaal-staatssecretaris Tarcisio Bertone gezegd, zo meldde gisteren de Italiaanse krant Corriera della Sera. Bertone, na de paus de belangrijkste man binnen het Vaticaan, liet weten dat de nuntii (ambassadeurs) in hun uitleg de nadruk zullen leggen op passages uit de toespraak van de paus ,,die in alle opwinding zijn genegeerd''.

Gisteren uitten moslims opnieuw hun boosheid over de gewraakte opmerkingen die de paus vorige week in Duitsland maakte. De tak van terroristennetwerk al-Qaeda in Irak beloofde via een internetsite ,,het kruis te verbrijzelen'' en ,,de jihad te voeren tot het Westen is verslagen''. Honderden boze demonstranten in de Zuid-Iraakse stad Basra verbrandden gisteren een pop die de paus voorstelde en eisten excuses.

Steun voor de paus kwam van de Duitse bondskanselier Angela Merkel en andere Duitse politici, die erop wezen dat ,,zijn woorden verkeerd begrepen zijn''. ,,De paus wilde verschillende religies juist uitnodigen voor een dialoog'', aldus Merkel. En de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Gül verzekerde de paus dat hij nog steeds welkom is in zijn land. De paus heeft in november een reis naar Turkije gepland. Volgens Gül is het bezoek juist nuttig voor de 'dialoog tussen verschillende culturen'. Maar staatssecretaris Mehmet Aydin (Religieuze Zaken), zei gisteren te verwachten dat de autoriteiten het bezoek afblazen als er geen volledige verontschuldiging komt.

Zondag had paus Benedictus met een nieuwe spijtbetuiging jegens de islam geprobeerd de gemoederen te kalmeren. Voor hij het Angelus uitsprak in zijn zomerresidentie Castel Gandolfo, zei de paus ,,geschokt'' te zijn ,,door de reactie op bepaalde delen van mijn toespraak in Regensburg, die worden gezien als belediging voor moslimgelovigen''. De omstreden delen van de toespraak ,,kwamen uit een middeleeuwse tekst en uitten op geen enkele manier mijn persoonlijke gevoelens. Ik hoop dat deze uitleg voldoende is om de gemoederen te kalmeren en de werkelijke bedoeling van mijn toespraak te begrijpen. Ik heb groot respect voor het islamitische geloof.''

De paus sprak zijn ,,diepe spijt'' uit en benadrukte dat de bedoeling van de gehele toespraak ,,een uitnodiging tot een open en eerlijke dialoog is, vanuit wederzijds respect''.

De paus bood geen directe excuses aan voor de inhoud van zijn omstreden uitspraken en trok deze ook niet in, zoals door moslims in de hele wereld was geëist. De Egyptische Moslimbroederschap, de belangrijkste oppositiepartij van het land, sprak in een eerste reactie van ,,een aanvaardbare spijtbetuiging'', maar later werd die verklaring afgezwakt en werden ,,duidelijke excuses'' geëist die ,,een eind maken aan alle verwarring''. Andere moslimleiders wilden van de paus graag weten hoe hij zelf eigenlijk denkt over de islam.

Paus Benedictus stond sinds vorige week dinsdag onder grote druk van vrijwel de hele moslimwereld om excuses aan te bieden voor zijn uitspraken tijdens een lezing voor de Universiteit van Regensburg in Duitsland. Hij haalde toen een tekst aan van de veertiende-eeuwse keizer Manuel II Paleologos van het orthodoxe Byzantijnse Rijk, waarin gesteld wordt dat de islam weinig meer dan geweld en onmenselijke dingen heeft voortgebracht. Zondag zei de paus deze tekst te hebben aangehaald in een poging 'frank en vrij, met respect voor elkaar, te discussiëren'.

De autoriteiten in Rome hebben intussen wegens de bedreigingen en protesten tegen de paus de veiligheidsmaatregelen rond het Vaticaan en belangrijke kerken in de stad verscherpt. Het luchtruim boven het Vaticaan en het pauselijke zomerverblijf Castel Gandolfo, ten zuiden van de hoofdstad. is gesloten en de controles in het gebied zijn opgevoerd.

De uitspraken van de paus over de verspreiding van de islam met het zwaard hebben ook al voor diplomatieke verwikkelingen gezorgd. Marokko heeft zijn ambassadeur bij het Vaticaan teruggeroepen voor consultaties. In Teheran is de apostolische nuntius op het matje geroepen.

Kerken aangevallen

Vanuit Oost-Jeruzalem meldt onze redacteur Jan van Benthem dat van alle reacties op de gewraakte rede van de paus die in de Palestijnse gebieden tot nu toe het meest gewelddadig zijn. Kerken in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever - onder meer in Nablus en Tulkarem - werden herhaaldelijk aangevallen, waarbij sommige flinke schade opliepen.

Veel Palestijnse christenen zijn ten einde raad. De paus had geen slechter moment kunnen kiezen, nu door de aanhoudende stakingen vanwege niet uitbetaalde salarissen de spanning toch al hoog is opgelopen. Het merendeel van de aangevallen kerken is overigens niet rooms-katholiek; vooral Grieks-orthodoxe en Anglicaanse kerken zijn doelwit. Ook in Jeruzalem, bij de Anglicaanse kathedraal, rijden ineens de grote witte auto's van de speciale veiligheidspolitie.

,,De paus wordt hartelijk bedankt'', vatte een van de kerkgangers in de St. George Cathedral, het centrum van de Anglicaanse kerk in Israël en de Palestijnse gebieden, zijn commentaar samen. De positie van de christenen in de Palestijnse gebieden is de afgelopen jaren snel verslechterd, vooral door emigratie van een groot deel van de jongeren. Er zijn nog maar z&243; weinig christenen over dat zelfs de radicaal-islamitische Hamas zich zorgen maakt en heeft opgeroepen tot een betere bewaking van de kerken. Geheel onbaatzuchtig is die oproep overigens niet. Het is veeleer een nuchtere afweging: wie moet er anders zorgen voor de geliefde pelgrimsplaatsen, waar een belangrijk deel van het inkomen van veel Palestijnen vandaan moet komen?

De kleine christelijke bevolkingsgroep voelt zich al jaren in de steek gelaten door hun westerse broeders en zusters - goede uitzonderingen daargelaten. De uitspraak van de paus is voor hen een van de bewijzen dat hun belangen onderaan de agenda staan - áls ze er nog op staan. Wanneer de paus van tevoren contact had gezocht met de kerk in Jeruzalem en de Palestijnse gebieden, zou de betwiste formulering wel anders zijn gebruikt, is de algemene opvatting.

Onder veel jonge moslims maakt een excuus niet meer uit. ,,De paus is een slechte man. Als hij volgend jaar naar Jeruzalem komt, moeten ze hem de keel doorsnijden'' meent een van hen, terwijl hij met zijn hand het bekende veelzeggende gebaar langs zijn keel maakt.