'Week van de Geschiedenis niet neutraal'

NIJMEGEN - Met vier offerrituelen moet tweevoudig Olympisch kampioene Anky van Grunsven vandaag in het Bijbels Openluchtmuseum bij Nijmegen ,,de goede afloop van de Week van de Geschiedenis 2006 bezweren''. Dat stelt de stichting Anno, organisator van de Week van de Geschiedenis, die dit jaar het thema Geloof & Bijgeloof heeft. Het gaat om een Germaans, een Romeins, een hindoeïstisch en een christelijk ritueel.

Christenhistoricus Herman Paul is kritisch over de manier waarop met het thema religie wordt omgegaan tijdens deze Week van de Geschiedenis. ,,Het wordt in veel gevallen nogal speels benaderd. Neem die opening door Anky van Grunsven. Zij voert religieuze rituelen uit om een goed verloop van de week 'te bezweren'. Is dat onschuldig en vrijblijvend? Verder vraag ik me af of zo'n benadering ons echt helpt om de wezenlijke inhoud van religie te begrijpen.'' Je kunt het thema in ieder geval nooit neutraal benaderen, zegt Paul: ,,Er spelen altijd interpretaties mee. Zie je bijvoorbeeld religie als iets puur menselijks, of als iets van hogere machten, of als iets van God zelf?''

In de activiteiten die georganiseerd worden, participeren ook kerken en christelijke instellingen. Deze hebben kansen om iets over te brengen van de wezenlijke inhoud van het christelijk geloof, zegt Paul. ,,Veel mensen komen alleen nog in aanraking met het christendom omdat ze het cultureel interessant vinden. Kerken kunnen met hen in gesprek gaan over de onderwerpen die achter de symbolen en de monumenten liggen en bijvoorbeeld vertellen wat er werkelijk gebeurt in kerkdiensten. Ik heb op de laatste Monumentendag in de Martinikerk in Groningen gestaan en vond het verrassend hoeveel mogelijkheden je dan voor zulke gesprekken krijgt.''

Het thema van de geschiedenisweek laat zien dat religie volop terug is in de belangstelling. ,,Het is een thema dat iedereen raakt'', zegt Anno-woordvoerder Annemarie Hogervorst. ,,Religie is veel in het nieuws en soms op een vervelende manier. Wij proberen het thema op een leuke, aansprekende manier onder de aandacht te brengen.'' Op zaterdag 21 oktober wordt de week afgesloten met de Nacht van de Geschiedenis, waarin onder meer gedebatteerd zal worden over de canon van de Nederlandse geschiedenis, die volgende week wordt gepresenteerd. Tussendoor vinden in meer dan 400 instellingen exposities, lezingen en rondleidingen plaats rond het thema Geloof & Bijgeloof.

Dr. Paul, die als historicus verbonden is aan de Rijksuniversiteit Groningen en aan een theologisch onderzoeksinstituut in Princeton (VS), vindt het goed als instellingen proberen dit thema op een 'educatieve manier' onder de aandacht te brengen. In het onderwijs is lange tijd erg weinig belangstelling geweest voor het thema. ,,Als ik kijk naar mijn eerstejaarsstudenten wisten ze meestal bitter weinig over religie en alleen christelijke studenten hielden zich bezig met religieuze thema's. Tegenwoordig is daar ook onder niet-christelijke studenten en collega's behoorlijk veel belangstelling voor en dat is op zich positief.''

Voor zowel christelijke als niet-christelijke instellingen die participeren in de Week van de Geschiedenis, is de uitdaging om iets over te brengen van de werkelijke inhoud van religie. Paul: ,,Het is cruciaal dat mensen meer zien dan alleen mooie voorwerpen of rituelen: niet alleen de buitenkant maar ook de vraag naar wat mensen werkelijk drijft. Er wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan het Psalmenoproer in Maassluis. Je zou je in zo'n geval moeten afvragen waarom mensen nu zo geraakt werden door de overgang naar een andere psalmberijming. Zagen zij bijvoorbeeld daarin een omslag van godsvrucht naar een boodschap van deugdzaamheid?''

Maar voor de meeste Nederlanders vandaag de dag is het heel moeilijk zich in te leven in de diepere betekenis die religie voor mensen had, zegt historicus Kees Ribbens, die een boek schreef over alledaagse historische cultuur in Nederland. ,,Je ziet in zijn algemeenheid dat mensen op een meer vrijblijvende manier met de geschiedenis omgaan. Er is wel belangstelling voor, maar vaak het een iets luchtiger karakter. Dat geldt zeker voor religie. Mensen zien het als iets dat achter ons ligt, dat niet meer relevant is voor het eigen leven. Daardoor veronderstellen ze soms dat het ook in het verleden weinig meer dan een 'lege huls' was.''

Volgens Ribbens is dat een probleem: ,,Allereerst kan het leiden tot een vertekening van de historische werkelijkheid, omdat mensen zich niet meer kunnen inleven in de religieuze gevoelens. Verder zijn er ook nog steeds veel orthodoxe gelovigen in Nederland, die eigenlijk ook niet meer begrepen worden.'' Ribbens vindt het goed dat het thema religie de komende week onder de aandacht wordt gebracht, maar relativeert wel de betekenis daarvan. ,,Gebrek aan historische kennis over religie valt niet goed te maken in één week. Maar je kunt mensen wel enthousiast maken over om zich er verder in te verdiepen. Zo'n week van de geschiedenis kan de deur naar een goed begrip van religie op een kier zetten.''

Volgens Paul zou aan het woordenpaar geloof en bijgeloof nog een woord kunnen worden toegevoegd, namelijk 'ongeloof'. ,,Het aanhangen van een religie heeft implicaties voor de manier waarop je staat tegenover andere religies en opvattingen. Als je bijvoorbeeld gelooft in de openbaring van God door Jezus Christus, is het onvermijdelijk dat je de openbaring aan Mohammed afwijst. Tegenwoordig schijnt men het lastig te vinden dat te accepteren. Denk bijvoorbeeld aan de commotie die ontstond na de opmerkingen van paus Benedictus over de islam.''

Het gesprek over religie moet wel gevoerd worden in Nederland, vindt Paul. ,,Op allerlei manieren komen de soms pijnlijke vragen rond religie naar boven, soms in kleine dingen zoals het feit dat minister Verdonk geen hand kreeg van een imam. Misschien is deze Week van de Geschiedenis wel een voorbeeld van de manier waarop wij in onze plurale samenleving omgaan met de moeilijke vragen rond religie. We gaan niet de rechtstreekse confrontatie aan, maar kiezen de omweg van de geschiedenis om met elkaar in gesprek te gaan.''

Zie ook:

Zonder volksgeloof vaart niemand wel - Katern, 13 oktober 2006

Bijgeloof - 13 oktober 2006