Slotdebat Samsom en Asscher: 'Kiezen tussen Einstein of Gandhi'
Amsterdam
Het is een beetje de keuze tussen Einstein en Gandhi, zegt Hannah Belliot – voormalig Amsterdams wethouder voor de PvdA – na twee uur PvdA-lijsttrekkersdebat tussen Diederik Samsom en Lodewijk Asscher. Wie van de twee Einstein is, mag duidelijk zijn.
Toch, zo eenduidig is het niet. ‘Volg uw hart’, dat zijn de laatste woorden van Samsom voordat hij het podium verlaat. ‘We gaan de kiezer veroveren, zaal voor zaal, straat voor straat, lid voor lid’, had hij kort daarvoor gezegd, met die kenmerkende Samsom-dynamiek.
morele domein
Precies die fysieke kant maakt deze lijsttrekkersverkiezing een ongewisse affaire. Op grond van de vier debatten zou je Asscher goede kansen toedichten. Ook in dit slotdebat is hij offensiever, de enkele aanval van Samsom pareert hij met gemak. Banen en werk zijn officieel het thema. Maar Asscher sleept elke kwestie – loonsverhoging, discriminatie op de arbeidsmarkt, arbeidsmigratie, de rol van de vakbonden – naar het morele domein. Daar is hij heer en meester.
Zijn houding als hij niet aan het woord is – handen op de rug, blik op oneindig – straalt vertrouwen uit; dit is de man die overzicht heeft. Een flink contrast met de elastische Samsom, die draait en wringt en knipoogt en stapt. Mondhoeken, wenkbrauwen, gezichtsplooien – alles doet mee, ook als hij niet aan de beurt is. Alsof niet Asscher maar hijzelf de uitdager is.
Asscher slaagt er ook behendig in zijn vicepremierschap van een kabinet onder leiding van een VVD-premier bij het debat uit de buurt te houden. Niks pijnlijke compromissen; Asscher had de VVD juist op enkele onderwerpen onder water gehouden, verzekert hij. Met als gevolg dat Samsom, die de verrichtingen van Rutte II vanuit de Kamerbanken volgde, veel zwaarder door de coalitie met de VVD wordt belast – als architect, maar ook als beschermheer. Dat Samsom niet wegloopt voor die verantwoordelijkheid, vergroot in PvdA-kringen zijn aantrekkingskracht niet. Slechte papieren voor Samsom dus, ware het niet dat bij dit slotdebat een x-factor meespeelt, een ongenoemd en ongezien element dat een cruciale rol kan spelen.
Dat zijn die 4451 kilometer die Samsom sinds 1 oktober aflegde om die 82 PvdA-afdelingen te bezoeken – gemiddeld meer dan één per dag. Daar heeft hij de leden van zijn partij in de ogen gekeken, één voor één. ‘Straat voor straat, lid voor lid’, zoals hij het zelf immers noemt. En dat zijn de mensen die mogen stemmen. ‘Je hebt er 15.000 nodig om te winnen’, rekende ingenieur Samsom al eens voor.
‘Er is inhoudelijk weinig verschil tussen de kandidaten’, zegt politicoloog Jouke de Vries, die zelf als outsider in 2002 meedeed aan de lijsttrekkersverkiezingen – die toen door Wouter Bos werden gewonnen. ‘Dan krijg je eerder een beautycontest, waarbij het om de vorm draait. Samsom doet het bij de leden vrij goed. Hij wekt de indruk dat hij het weer kan flikken. Asscher ligt moeilijker. Die moet om zes uur naar huis, om voor te lezen.’
Kamerlid Lutz Jacobi deed in 2012 mee aan de lijsttrekkersverkiezing. ‘Toen was er veel humor en weinig negatieve spanning tussen de kandidaten. Nu staat er meer druk op en is het toch een kwestie van: zoek de zeven verschillen.’ Ook zij ziet een strijd die zich toespitst op personen: ‘Asscher die het morele leiderschap wil uitdragen, Samsom die vier zware jaren had en wil doorgaan.’
Jacobi zwijgt over haar voorkeur, De Vries en Belliot stemmen allebei op Asscher. Ze gebruiken daarvoor een argument dat je vaker hoort: het is tijd voor verandering. Asscher is de man die ook buiten de partij kiezers kan aanspreken. ‘Hij kan de emotie toevoegen die nodig is om het wantrouwen in de samenleving te bestrijden’, zegt Belliot.
weerwoord op Wilders
‘Diederik sprak vijf jaar geleden over zijn moreel kompas’, zegt Lieke Kuiper, voorzitter van de Jong Socialisten. ‘Daarna is het te veel over oplossingen gegaan. Lodewijk brengt de beginselen weer terug: solidariteit, bestaanszekerheid.’ Twee derde van de achterban van de Jong Socialisten sprak in een peiling een voorkeur voor Asscher uit.
Op dat gevoel speculeert Asscher in zijn slotwoord: ‘Na de Brexit, na Trump en de groei van de PVV in de peilingen moeten we een alternatief bieden’, zegt hij. ‘Het weerwoord op Wilders moet luider klinken.’ Hij wil ‘een coalitie van de hoop, en niet van de haat’. Samsom zet daar vooral zijn energie en strijdlust tegenover. Hij is de man ‘die alles wil geven om onze idealen waar te maken’. Als je alleen naar de woorden luistert, lijkt dat verweer pover. Maar achter de woorden staan de kilometers, handdrukken, beloften gedaan in tientallen zaaltjes. Die kunnen bij de bijna 50.000 stemgerechtigde leden zwaar meewegen. Tot 8 december kan er gestemd worden. Een dag later wordt de uitslag bekendgemaakt. <