Lees het liveblog over de verkiezingen terug • ChristenUnie halveert in nieuwe prognose Eerste Kamer

Dit liveblog wordt afgesloten. Bedankt voor het volgen! Via nd.nl blijven we u op de hoogte houden met het laatste nieuws, analyses en reportages.

Ook in de provincie Gelderland is de BoerBurgerBeweging (BBB) de grootste geworden bij de Provinciale Statenverkiezingen. De partij van Caroline van der Plas kreeg 23,8 procent van de stemmen en bleef de VVD voor. Dat meldt de Verkiezingsdienst van het ANP op basis van bijna alle getelde stemmen in de provincie.

De liberale partij kreeg 10 procent van de stemmen, tegen 14 procent vier jaar geleden. De Partij van de Arbeid is in Gelderland de derde partij geworden, met 8,8 procent van de stemmen.

Alleen de einduitslag van Nijmegen moet nog binnenkomen. Daar is al wel 85 procent van de stemmen geteld.

De BBB is ook in Zuid-Holland de grootste partij geworden. De partij heeft 13,7 procent van de stemmen gehaald. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De partij wordt gevolgd door de VVD met 12,9 procent van de stemmen.

GroenLinks is de derde partij van Zuid-Holland geworden met 9,7 procent van de stemmen.

In vier provincies is het nog wachten op een voorlopige uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen. De uitgebrachte stemmen worden donderdag nog geteld in Groningen, Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht.

De uitkomst van Zuid-Holland wordt pas laat verwacht. Dat is omdat de gemeente Rotterdam denkt pas in de avond klaar te zijn met het tellen van stemmen. ‘Gelukkig hoeven we pas maandag de definitieve uitslag door te geven’, zei een ambtenaar eerder.

In de provincies waar de voorlopige uitslag al wel bekend is, is de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas de grootste geworden.

Nog een citaat uit de boerenappgroepen: "De vlag wappert weer zoals hij hoort te wapperen ❤️" #BBB #DankjewelCaroline Het einde van de polarisatie is in zicht. #normalemensen pic.twitter.com/DvojeZHTak

— Irene van der Marel (@irene_marel) March 16, 2023

De vlag zoals het hoort Rood Wit Blauw.
Hoop op de toekomst
Er is nog een lange weg te gaan. We zijn ons ervan bewust dat niet nu alle beleid van tafel is. Zeker moet er wat gebeuren, veranderen. Maar wel op een eerlijke manier. Een haalbare manier, een menselijke werkbare manier pic.twitter.com/20jjExpr9j

— Ursula 🐄🚜 💪🏻🦋🐛🐞 (@BoerinUrs) March 16, 2023

De BBB is ook in Noord-Brabant de grootste geworden. De partij heeft 18,2 procent van de stemmen gehaald. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De partij wordt gevolgd door de VVD met 14,1 procent van de stemmen. Het zijn de enige twee partijen die boven de 10 procent van de stemmen uitkwamen.

Frans Timmermans feliciteert BoerBurgerBeweging (BBB)-leidster Caroline van der Plas met haar ‘ongelooflijke resultaat’ bij de Provinciale Statenverkiezingen. Van der Plas ‘vertegenwoordigt duidelijk een bepaald gevoel in de Nederlandse gemeenschap’, zei de eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie in Brussel. ‘Het is een opluchting dat die proteststem niet in een xenofobische, racistische vorm is geuit.’

De PvdA’er zei de verkiezingsoverwinning ‘niet te zien als iets van het platteland tegen de stad’, omdat BBB niet alleen de boerenstem heeft gekregen. Hij liet doorschemeren geen angst te hebben dat BBB anti-Europees zou zijn. ‘Ik heb altijd gehoord dat ze zich aan de EU-regels wil houden.’

De BoerBurgerBeweging heeft vooral veel stemmen getrokken op het platteland, blijkt uit een analyse van het ANP. Uit de voorlopige uitslagen van de verkiezingen valt op te maken dat de BBB (rond 12.20 uur) in plattelandsgemeenten bijna 30 procent van de uitgebrachte stemmen heeft behaald, tegen zo’n 13 procent in verstedelijkte gemeenten.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft gemeenten aan de hand van het aantal adressen per vierkante meter ingedeeld op een schaal die loopt van niet-stedelijk (doorgaans het platteland) naar zeer sterk stedelijk. Daaruit valt af te leiden hoe goed BBB het heeft gedaan op het platteland in vergelijking tot grote steden.

BBB heeft relatief de meeste stemmers getrokken in de plattelandsgemeenten Tubbergen (58,8 procent van de stemmen in dit voormalig CDA-bolwerk ging naar BBB), Dinkelland (52,3 procent) en Berkelland (46,9 procent). Dichtbevolkte steden als Utrecht (5,2 procent) en Leiden (6,9 procent) zitten daar ver onder.

Als de laatste prognose voor de Eerste Kamer werkelijheid wordt, grijpt Oikocredit-directeur Eric Holterhues naast een zetel. Hij staat bij de ChristenUnie op de derde plaats van de kandidatenlijst, maar het lijkt erop dat die partij maar 2 van de huidige 4 zetels in de senaat overhoudt. De verwachting was dat Holterhues de eerste katholieke politicus zou zijn die op landelijk niveau voor de ChristenUnie actief zou worden. Hij wilde donderdag niet reageren op de prognose en de mogelijke gevolgen daarvan voor zijn politieke toekomst.

In de nieuwe exitpoll voor de Eerste Kamer krijgt BBB er nog een zetel bij: de partij staat nu op 16 zetels. De ChristenUnie stond in een eerdere exitpoll nog op drie zetels, maar lijkt nu op twee zetels te komen en daarmee te halveren ten opzichte van de huidige Eerste Kamer. Ook het CDA (van 9 naar 4 zetels) en de SGP (van 2 naar 1 zetel) verliezen in vergelijking met 2019.

In de Biblebelt zijn de uitslagen in bijna alle gemeenten bekendgemaakt, behalve Veenendaal. BBB wint in het gros van de gemeenten in de Biblebelt. 

Klik op de gemeente in de kaart om de uitslag ervan te zien.

Nog altijd komen er uitslagen binnen, zoals nu gemeente Oegstgeest. De BBB is daar de vijfde partij, terwijl de VVD ondanks verlies de grootste partij blijft.

De BoerBurgerBeweging (BBB) heeft haar verkiezingsoverwinning voor een belangrijk deel te danken aan onbehagen dat al langer leeft op het platteland en dat door de stikstofcrisis aan het oppervlak is verschenen, zegt Twan Huijsmans. 

De promovendus van de afdelingen Sociologie en Politicologie van de Universiteit van Amsterdam vermoedt dat de BBB niet alleen de proteststem op het platteland naar zich toe heeft getrokken. BBB-voorvrouw Caroline van der Plas spreekt volgens Huijsmans bijvoorbeeld ook de praktisch geschoolden aan die een grote afstand voelen tot de politiek.

Net als vier jaar geleden is GroenLinks (GL) de grootste partij in Delft geworden, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. GroenLinks kwam uit op 17,6 procent, ruim voor nummer twee D66 dat met 11,9 procent een verlies van vier procentpunten boekte.

Ook opvallend is het ruime verlies voor de VVD. Die partij kwam uit op 9,5 procent en leverde ook vier procentpunten in. Grote winnaar in Delft is nieuwkomer Volt met 8,3 procent van de stemmen, op de voet gevolgd door de BoerBurgerBeweging (BBB) met 7,8 procent.

Net als in veel andere plaatsen in Nederland kwam Forum voor Democratie zwaar gehavend uit de stembusstrijd. Van de 12 procent uit 2019, bleef nog 2,5 procent over.

‘Ik wil de rust in de samenleving terug’, zei Caroline van der Plas in een uitgebreid interview met het Nederlands Dagblad afgelopen zomer. Daarin ging het onder meer over het geloof. ‘Ik geloof niet in de hemel als Gods Koninkrijk. Als praktisch denkend mens vraag ik me af: hoe kunnen in de hemel nu zoveel mensen zijn? Lopen daar ook nog mensen uit het jaar 1100 dan? Dat wordt wel een beetje vol daar, op die manier.

Veel boeren zijn christelijk. Als ik zie hoe zij op God vertrouwen, vind ik dat bijzonder en knap. Zij halen veel kracht en troost uit hun geloof. Ik sprak een boer die het echt heel moeilijk heeft, hij zei: ‘Als ik God niet had gehad, dan was ik er niet meer.’

Ik ben niet jaloers op zijn geloof, maar het is bijzonder om te zien. Geloof verbindt, religie verdeelt. Zo sta ik erin. Dat geloof is mooi, ik wilde dat ik ook zo’n rotsvast geloof had. Dan hoef je ook niet meer bang te zijn voor de dood.’

De landelijke politiek moet zich de ‘aardverschuiving’ van de Provinciale Statenverkiezingen aantrekken. Dat zegt CDA-leider Wopke Hoekstra. ‘Dit is natuurlijk een daverende oorvijg voor ons allemaal in Den Haag en zeker ook voor ons als CDA.’

Hoekstra noemt het ‘evident’ dat zaken ‘veel beter hadden gemoeten, anders kom je niet op zo’n uitslag’, zei hij bij aankomst in de Tweede Kamer waar hij als minister van Buitenlandse Zaken in debat moet. Hij maakte niet concreet wat zijn partij, de coalitie of andere politieke partijen dan precies moeten leren.

Ook voor zijn partijgenoten in de provincie is de uitslag een grote teleurstelling, hoorde de CDA-voorman van de lijsttrekkers aldaar. ‘Mensen balen natuurlijk enorm, want die hebben hier ongelofelijk hard aan gewerkt en ongelofelijk hun best gedaan.’ Hij gaat hier nog met de partij over in gesprek. Van de coalitiepartijen heeft het CDA volgens de voorlopige prognoses veruit de zwaarste zetelverliezen geleden.

De BBB heeft ook de winst gepakt in de provincie Limburg met 18,5 procent van de stemmen. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De partij wordt gevolgd door de PVV, die uitkwam op 12,7 procent. Dit is voor de partij wel een verlies ten opzichte van de verkiezingen in 2019, toen de PVV nog 13,5 procent van de stemmen haalde. De VVD staat op de derde plek met 9,5 procent van de stemmen. Verder zijn er geen partijen die er echt uitspringen. Het aantal stemmen voor het CDA halveerde tot 9,2 procent, maar de partij staat nog altijd op de vierde plek.

De SGP hoopte op één zetel in Groningen, maar vist naast het net. Martin de Koning is bestuurslid van de SGP in Groningen en wijt het aan de concurrentie van BBB. ‘Ondanks dat wij meer stemmen hebben getrokken dan ooit, is het ons niet gelukt. Het overweldigende succes van BBB zal het voor ons lastig gemaakt hebben.’ In Groningen kwam de SGP met een verrassende lijst. Als enige provincie konden de kiezers ook op vrouwen stemmen. Ook Marvin Huiting stond op de kandidatenlijst, hij is lid van een pinkstergemeente.

Het CDA verliest sterk in zijn traditionele bolwerken in Overijssel, waar de partij enorm veel stemmen is kwijtgeraakt aan de BBB. Hoewel het verlies van de partij in landelijke provincies het grootst is, is het duidelijk dat het CDA in heel Nederland de kiezer nauwelijks heeft weten aan te spreken. In slechts 2 gemeenten wist de partij een bescheiden winst te boeken.

In veel gemeenten waar de ChristenUnie het traditioneel goed doet, heeft de partij veel verloren. In Staphorst, Renswoude en Urk raakte de partij meer dan de helft van zijn stemmen kwijt in vergelijking met vier jaar geleden. Ook in Bunschoten en Oldebroek verloor de ChristenUnie veel stemmen, maar in die gemeenten wist de partij de schade enigszins beperkt te houden. Net als het CDA wist de ChristenUnie in slechts weinig gemeenten winst te boeken: in Kerkrade werd met een stijging van 0,4% de grootste winst geboekt.

Het viel Karin Grunder, parochiesecretaresse van de Sint-Pancratiusbasiliek in Tubbergen op hoe druk het was bij de stembussen woensdag. ‘Vooral jongeren waren in grote getale aanwezig’ De opkomst in Tubbergen was deze keer 76,2 %, fors meer dan 60,2% in 2019.

‘Nu de uitslagen binnenkomen zien we steeds meer gemeenten waar we met een plusje eindigen’, zegt Kees van der Staaij. ‘We verwonderen ons over de trouw van onze kiezers’, vullen andere fractieleden aan. ‘Er doen partijen mee die een enorme aanzuigende werking hebben en toch komen wij op winst uit.’

De SGP-fractie in Den Haag. - beeld nd

wDe BBB heeft de winst gepakt in de provincie Groningen met 23,6 procent van de stemmen. De partij wordt gevolgd door de PvdA, die uitkwam op 10 procent. Dit is voor de partij wel een verlies van 2 procent ten opzichte van de verkiezingen in 2019. GroenLinks maakt de top 3 compleet met 9,6 procent van de stemmen.

Stort de BoerBurgerBeweging straks in rap tempo in, zoals eerder bij Forum voor Democratie en de Lijst Pim Fortuyn is gebeurd? Volgens parlementair historicus Bert van den Braak zal dat meevallen. ‘Als je kijkt naar de kandidaten die ze voor de Eerste Kamer hebben, zitten daar veel serieuze mensen bij. Die stellen wat voor.’ De BBB en diens partijleider Caroline van der Plas komen ‘wat stabieler en iets realistischer’ over.

De BBB deed zelf ook niet mee aan de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar, om te focussen op de kandidatenlijsten voor de Provinciale Statenverkiezingen. Die verkiezingen won de partij overtuigend, wat er mogelijk toe leidt dat ze de (gedeelde) grootste worden in de senaat. Op die lijst staan veel oud-politici van andere partijen, onder wie lijsttrekker Ilona Lagas (eerder wethouder voor de VVD), en Gert-Jan Oplaat op nummer drie, eerder Tweede Kamerlid voor de VVD.

De vertrouwenscommissie van de BBB die zich met de profielschets voor de Eerste Kamer bezighield, benadrukte vooral het belang van een ‘stabiele, betrouwbare fractie’. Bij de LPF zaten volgens Van den Braak ook ‘veel avonturiers’.

Volgens Van den Braak zijn er wel gelijkenissen tussen de opkomst van BBB en die van FVD in 2019. Kiezers denken veelal: ‘Laten we die eens een keer de kans geven’. Daarnaast haalden beide partijen juist bij de Provinciale Statenverkiezingen een heel goed resultaat. Bij dat soort verkiezingen stappen kiezers makkelijker even over naar een andere partij, schetst Van den Braak, omdat het niet direct om de formatie van een regeringscoalitie gaat. ‘Kiezers zijn natuurlijk sowieso heel wispelturig.’

De vergelijking is snel gemaakt, met clubs die eerder deze eeuw bijna uit het niets opkwamen en daarna blonken en verzonken: LPF, PVV, FvD. Maar de entree van BBB is nog veel massaler.

In Tubbergen, een gemeente in het noordoosten van Overijssel, haalde BBB een score van maar liefst 58 procent van de stemmen. Tubbergen is vanouds een katholiek CDA-bolwerk, maar die partij decimeerde juist: van 41 procent in 2019 naar 11 procent nu. Verslaggever Niels van den Bovenkamp peilt vandaag de reacties in Tubbergen.

De kerk in Tubbergen. - beeld nd

In provincie Utrecht is het een nek-aan-nekrace tussen GroenLinks en de BBB om wie de grootste wordt. De laatste uitslagen uit Utrecht moeten nog binnenkomen. In Bunnik zijn de stemmen net geteld en is GroenLinks groter dan de BBB.

De BBB heeft in Friesland 27,9 procent van de stemmen behaald bij de verkiezingen woensdag en is hiermee ook in deze provincie de grootste geworden. Dit blijkt uit de voorlopige uitslag, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. De partij wordt gevolgd door de PvdA, die uitkwam op 10,6 procent van de stemmen. Dit was in 2019 nog 13,4 procent. Het CDA verliest flink: die ging van 16,7 procent naar 8,7 procent.

• Nu de resultaten van 303 van de 342 gemeenten bekend zijn, is duidelijk dat de BBB in 220 gemeenten de grootste partij is geworden. Op grote afstand volgt de VVD met 40 gemeenten. De ChristenUnie is vooralsnog in geen enkele gemeente de grootste partij geworden.

• Vooral in het oosten van het land heeft de BBB het heel erg goed gedaan. In het Overijsselse Tubbergen haalde de partij 58,8% van de stemmen en in buurgemeente Dinkelland haalde de BBB 52,3% van de stemmen. In de grote steden scoorde de partij beduidend minder goed: in Utrecht en Amsterdam wist de partij van Caroline van der Plas net iets meer dan 5% van de stemmen te halen.

• In Wageningen, de gemeente waar de Landbouwuniversiteit gevestigd is, scoorde nieuwkomer Volt met 11,9% van de stemmen beter dan de BBB (8,1%). In Wageningen behaalde Volt voorlopig zijn beste resultaat.

•   De uitslagen in de gemeente Staphorst zijn voor de ChristenUnie uitgelopen een deceptie, waar de partij meer dan de helft van de stemmen verloor in vergelijking met vier jaar geleden. Bij de Provinciale Statenverkiezingen van 2019 haalde de partij nog 19,9% van de stemmen, maar dit is nu teruggelopen naar slechts 9,6%. De SGP wist in Staphorst de grootste partij te blijven door 32,4% van de stemmen te halen, een verlies van 2,9% in vergelijking met vier jaar geleden.

Voorvrouw van de BoerBurgerBeweging (BBB) Caroline van der Plas belooft dat haar partij alleen in provincies zal besturen als in het coalitieakkoord komt te staan dat boeren niet zullen worden onteigend. Dat staat haaks op voornemens van het kabinet om boeren verplicht uit te kopen om de stikstofuitstoot te verminderen als het vrijwillig niet lukt. Bij de uitvoering van dat beleid is een belangrijke rol weggelegd voor provincies.

In het tv-programma Goedemorgen Nederland kijkt Van der Plas vooruit op de tien formatieonderhandelingen in provincies die haar partij verwacht te leiden vanwege de klinkende overwinning bij de verkiezingen van woensdag. "Dat moet gewoon keihard in het coalitieakkoord komen te staan, dat in de provincies waar wij in de coalitie willen komen we dat niet gaan doen", zegt ze over onteigeningen. De politiek leider van BBB wil ook een streep zetten door de deadline van minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) om per 2030 te komen tot een halvering van de stikstofuitstoot.

En wat voor storm! 😱 #verkiezingen15maart #verkiezingen https://t.co/kCQ8NNliMg

— Caroline van der Plas (@lientje1967) March 16, 2023

De BBB heeft ook in de provincie Overijssel enorme winst geboekt bij de provinciale verkiezingen. De partij heeft 31,3 procent van de stemmen behaald en is hiermee de enige partij die boven de 10 procent is uitgekomen, meldt de Verkiezingsdienst van het ANP. Op plek twee volgt het CDA met 8,2 procent van de stemmen. Bij de vorige verkiezingen behaalde deze partij nog 17,1 procent van de stemmen.

De VVD (8 procent), GroenLinks (7,6 procent) en de PVV (4,9 procent) maken de top-5 compleet. Forum voor Democratie verliest fors: de partij gaat van 13,3 procent van de stemmen in 2019 naar 2,7 procent nu.

‘Een belangrijke winst voor onze boeren en het vitale platteland. Top gedaan Caroline van der Plas van BoerBurgerBeweging, gefeliciteerd’, zegt Sjaak van der Tak, voorzitter van Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO), in een eerste reactie op de enorme overwinning van BBB.

‘Kiezers geven het Kabinet en daarmee de coalitie een enorme dreun en dat vraagt om een echte koerswijziging met het vinden van draagvlak voor de grote plannen, zoals stikstof’, vervolgt de LTO-voorzitter. De partij van Van der Plas komt waarschijnlijk op 15 zetels uit in de Eerste Kamer en wordt in veel provincies de grootste.

Veel gemeenten kleuren groen op de uitslagenkaart, maar dat geldt niet overal. Zo blijft de VVD de grootste in Albrandswaard, blijkt uit de uitslag die net binnen is.

Terwijl er nog stemmen worden geteld, blijkt dat ook in veel gemeenten die worden gerekend tot de Biblebelt, de BBB de grootste is geworden.

In drie provincies zijn alle stemmen al geteld: Zeeland, Flevoland en Drenthe. In alledrie de provincies heeft BBB de verkiezingen gewonnen. In Drenthe kreeg BBB zelfs een derde van alle stemmen.

Bekijk hieronder de uitslagen en tussenstanden per provincie door op een provincie te klikken.

De BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas lijkt een nog grotere verkiezingswinst te halen dan Forum voor Democratie in 2019. In dat jaar werd de partij van Thierry Baudet in een klap de grootste partij met 14,4 procent van de stemmen. Maar de BBB stevent dat wapenfeit voorbij en koerst af op een winst van 19,4 procent, blijkt op basis van ruim 80 procent van de getelde stemmen die zijn aan doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP.

Forum wist vier jaar geleden 86 Statenzetels te bemachtigen. De BBB lijkt nu bijna 100 Statenzetels te winnen. In de meeste provincies is de BBB de grootste partij.

Ook vanochtend komen er nog uitslagen binnen van verschillende gemeenten, zoals Gorinchem. Daar is de VVD de grootste.

In Duitsland en België besteden media donderdag aandacht aan de Provinciale Statenverkiezingen in Nederland en de overwinning van de BoerBurgerBeweging (BBB).

‘Historisch en ongezien’, noemt VRT Nieuws de overwinning van de ‘boerenpartij’. VRT-journalist Jeroen Reygaert volgde in Den Haag de verkiezingen. ‘Het is eigenlijk niet zo moeilijk: iedereen verliest en de BBB is de uitgesproken, historische winnaar van de Nederlandse verkiezingen’, analyseert hij.

De Morgen spreekt van een ‘monsterzege’ van BBB, die de regering van premier Rutte in ‘een crisissfeer’ brengt. Dat Ruttes VVD standhoudt, is ‘een magere troost’, aldus de krant.

BoerBurgerBeweging (BBB) is de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. De monsterzege voor de plattelandsbeweging levert de partij naar verwachting vijftien Eerste Kamerzetels op, evenveel als PvdA/GroenLinks.

Dat blijkt uit de voorlopige prognose van de zetelverdeling in de Eerste Kamer, door de verkiezingsdienst van het ANP. Even na 5.30 uur vanochtend kwam die prognose naar buiten, na het tellen van 85 procent van de stemmen.

Net als voor BBB voorziet het ANP ook voor Pvda/GroenLinks 15 zetels; een winst van één zetel. De VVD komt op tien zetels (nu twaalf), D66 op zes (nu zeven), het CDA op vijf (nu negen) en de ChristenUnie op drie (nu vier). Ook de SGP verliest volgens de prognose een van de twee huidige senaatszetels.

Als de BBB de grootste wordt, zal zij in een provincie ook het voortouw kunnen nemen om een college te vormen. Zo’n college is verantwoordelijk voor het uitvoeren van het stikstofbeleid, waar de BBB zich juist tegen verzet. Maar het is nog ongewis wat de monsterzege van de partij van Caroline van der Plas precies betekent voor die stikstofplannen.

Stikstofminister Christianne van der Wal zei recent dat zij alsnog verwacht dat de provincies met stikstofplannen komen. Ze wijst erop dat de provincies een ‘wettelijke opdracht’ hebben om deze gebiedsprogramma’s op te stellen.

BBB blijft ruim op winst met de verwachte zetels voor de Eerste Kamer, die in mei door de nieuwe Provinciale Staten wordt gekozen. De partij van Caroline van der Plas komt na telling van 85 procent van de stemmen uit op 15 zetels. GroenLinks en de PvdA, die in de senaat één fractie gaan vormen, komen ook op 15 zetels. Dat is één zetel meer dan zij nu samen hebben.

Deze voorlopige prognose van de ANP-Verkiezingsdienst sluit donderdagochtend vroeg aan bij de uitkomst van de exitpolls van Ipsos/NOS die woensdagavond naar buiten werd gebracht.

Als tweede partij komt op afstand regeringspartij VVD uit op 10 senaatszetels, 2 minder dan de liberalen er nu hebben. D66 heeft in deze prognose 6 zetels en het CDA 5, een verlies van respectievelijk 1 en 4 zetels.

PVV en Partij voor de Dieren komen nu elk uit op 4 zetels en 3 senaatszetels liggen in het verschiet voor de SP, JA21 en ChristenUnie. FvD en Volt zouden op 2 senaatszetels uitkomen en 1 zetel zou gaan naar de SGP, 50PLUS en OSF.

De komende uren kan de voorlopige prognose voor de senaat weer veranderen, omdat de voorlopige uitslagen van een aantal grotere gemeenten nog moet binnenkomen.

Dit liveblog komt ten einde voor vandaag. Donderdagochtend vindt u in dit liveblog analyses van de uitslagen en het laatste nieuws. De live-uitslagen zijn vannacht hier te volgen.

‘Een feestje vieren met jullie is best heel fijn’, zei PvdA-leider Attje Kuiken tegen partijgenoten en GroenLinks-leden nu haar partij iets lijkt te winnen. De partijen, die straks een gezamenlijke fractie vormen in de Eerste Kamer, hopen nog steeds dat ze samen de grootste worden. Dat is ‘nog steeds mogelijk’, zei GroenLinks-voorman Jesse Klaver.

Opgeteld kunnen ze volgens de exitpoll van Ipsos voor de NOS op één extra zetel rekenen. Nieuwkomer BBB lijkt in één klap op hetzelfde aantal senaatszetels (15) te komen, blijkt uit die exitpoll.

‘Wat is het ongelooflijk bijzonder om hier met PvdA en GroenLinks samen te zijn’, zei Klaver in zijn eerste reactie. Beide partijen werden overigens als winnaars onthaald door leden. ‘Gaan we linksom of gaan we rechtsom’, vroeg Klaver aan de zaal. Die scandeerde daarop ‘Linksom, linksom!’ Ook de naam van Attje Kuiken werd gescandeerd door de aanwezige leden.

Klaver vroeg verder aandacht voor ‘de vrienden van de Partij voor de Dieren’, die lijken te winnen. Daarop werd luid gejuicht. Beleefd geklap en wat boegeroep volgde op felicitaties aan het adres van Caroline van der Plas van de BBB.

SGP-leider Kees van der Staaij is dankbaar met de uitslagen tot nu toe. ‘Een stabiel beeld overheerst, dat is goed. Ook gezien het hogere opkomstpercentage, in vergelijking met vier jaar geleden.’ Als het aantal stemmers laag blijft, profiteert de SGP daarvan. De SGP verliest in de exitpoll één zetel van de twee. Vier jaar geleden kregen ze een restzetel van FVD. ‘Ik hoop op hetzelfde scenario als vier jaar geleden’, zegt Van der Staaij. ‘Met als gevolg dat er dan in de praktijk niets verandert en dat we twee zetels behouden.’ 

Van der Staaij denkt niet dat er veel SGP-stemmers zijn overgestapt naar BBB. ‘Ik zie geen zuigkracht van de boerenpartij. Dat zie ik wel bij het CDA, die partij halveert.’ Van der Staaij feliciteert Van der Plas met haar monsterzege. ‘Het is een prestatie van formaat. Hun winst geeft ook iets aan over de onvrede vanuit het landelijk gebied.’

SGP-voorman Kees van der Staaij - beeld nd

‘What de fuck is hier gebeurd’, vraagt BBB-leider Van der Plas zich retorisch in haar overwinningsspeech af. Volgens de BBB-leider zijn het hele gewone mensen die massaal op haar partij gestemd hebben. ‘Mensen die gewoon een biertje willen drinken in het weekend en die met de caravan naar Frankrijk gaan. Of boeren die soms al generaties leven op een plaats en nu bang zijn voor de overheid. Zij voelen zich gemangeld door de overheid.’ 

Van der Plas sluit haar speech af met een kwinkslag naar de overwinningsspeech van FVD-leider Thierry Baudet vier jaar geleden. ‘De Uil van Minerva spreidt haar vleugels bij het vallen van de avond’, sprak hij destijds. ‘De koe van Salland spreidt zijn poten over het weiland’, zei Van der Plas nu.

In de nieuwe Eerste Kamer komen meer vrouwelijke senatoren. Er zouden ten minste 31 vrouwen in de Eerste Kamer komen (44%); in de huidige senaat zijn dat er 25 (33%).Dat blijkt uit een analyse van de exitpoll van Ipsos, door het Parlementair Documentatie Centrum (PDC). Volgens het PDC zal de nieuwe Eerste Kamer ten minste 40 nieuwkomers tellen. Verder lijkt de trend dat Kamerleden een achtergrond hebben in de politiek of het openbaar bestuur door te zetten: 13 van de beoogde nieuwe Kamerleden zijn oud-Tweede Kamerleden, zoals Paul van Meenen (D66) en Gert-Jan Oplaat (BBB).

‘De provinciale verkiezingen zijn een grootscheeps, massaal en massief protest vanaf het middenrif geworden.’ Dat zegt voormalig CDA-Tweede Kamerlid en Binnenhofwatcher Jan Schinkelshoek in een eerste reactie op de voorlopige uitslagen. ‘Het ging al lang niet meer over stikstof alleen, het oversteeg de tegenstelling tussen randstad en rand. Het is een schreeuw van onbehagen geworden.’

Hij noemt het ‘ontregelend’ dat een protestpartij, bijna uit het niets ‘het partijpolitieke establishment te kijk zet’. ‘Overal heeft BBB stemmen vandaan gehaald. Binnen de coalitie hebben vooral CDA en VVD en waarschijnlijk ook D66 er onder geleden, de linkse combinatie is er door overschaduwd. Dat kan niet anders dan lang natrillen. En niet alleen bij het gehalveerde CDA. Hoe houdbaar is het kabinet nog?’, vraagt Schinkelshoek zich af.

In Staphorst hebben vier op de vijf inwoners woensdag gestemd voor de Provinciale Staten en het waterschap. De voorlopige opkomst is 79,8 procent, maar dat kan nog oplopen. ‘Dit betreft een voorlopig opkomstpercentage. Om 21.00 uur stonden er bij enkele stembureaus nog rijen. Die stemmen zijn nog niet meegeteld’, aldus de Overijsselse gemeente.

Vier jaar geleden was de opkomst in Staphorst zo’n 74 procent. De SGP was toen de grootste partij met 35,3 procent van de stemmen, gevolgd door ChristenUnie, Forum voor Democratie, CDA, VVD en PVV. De BoerBurgerBeweging, die nu de grootste lijkt te worden in Overijssel, bestond toen nog niet.

In 2019 had alleen het Gelderse Rozendaal een nog hogere opkomst. Daar stemde toen 79,6 procent van de kiesgerechtigden.

Een paar kleinere gemeentes zijn later met hun verkiezingsuitslag omdat de opkomst hoger is dan ze hadden verwacht. Dat laten onder meer Ameland, Olst-Wijhe, Pijnacker-Nootdorp en Lopik weten aan het verkiezingsteam van het ANP.

Door een storing komt de voorlopige uitslag uit de gemeente Utrecht later binnen dan gepland. ‘Voor de zon opkomt is er een voorlopige uitslag, maar hoe laat is nog niet te zeggen’, meldt de vierde stad van het land. Het is niet bekend om wat voor storing het gaat.

Vier jaar geleden kreeg GroenLinks de meeste stemmen in de domstad.

Over het landbouwakkoord maakt minister Piet Adema zich geen zorgen, ook niet na de monsterzege van BBB. ‘Het concept van het landbouwakkoord wordt gesteund door BBB’, zegt Adema. ‘Afhankelijk van de definitieve uitslag is wel de vraag hoe de coalitie in de Eerste Kamer een meerderheid kan halen. Over links, over rechts of van beide kanten?’ Ook zegt Adema dat het verschil tussen D66 en de BBB groter is dan met zijn eigen partij. ‘Wij liggen ergens tussenin. Alleen de BBB is iets extremer en populistischer.’

Minister Piet Adema - beeld nd

ChristenUnie-leider Mirjam Bikker: ‘Vanavond is een spannende avond. Nadat we vier jaar geleden het grootste aantal stemmen bij de Statenverkiezingen ooit haalden, hebben we alles op alles gezet om dat te evenaren. En spannend zal het nog even blijven’, zo laat ze weten.

Bikker zegt dankbaar te zijn voor het vertrouwen van de honderdduizenden mensen die opnieuw op de ChristenUnie hebben gestemd. ‘In een onrustige, polariserende tijd, die voor veel mensen thuis ook zwaar drukt, kiezen zij voor samen optrekken, hoopvol en opbouwend. Voor gezinnen en kwetsbaren, voor zorg voor de schepping en eerlijk voedsel, voor het overbruggen van tegenstellingen in plaats van er makkelijk in te blijven hangen.

En in de acht weken dat ik op deze plek zit, heb ik opnieuw gehoord dat dat is wat mensen nu van ons verwachten. Niet nog meer gehakketak, maar juist weer voluit samen gaan leven. Niet meer, meer, meer, ten koste van de schepping, maar dat we genieten van genoeg. Dat we natuur en boeren verbinden in plaats van verdelen.’

Klaas Ruitenberg van SGP Gelderland denkt dat een deel van zijn kiezers is overgestapt naar BBB. ‘Ik begrijp het wel, maar ik vind het onverstandig. BBB is een one-issue partij en bovendien tekenen zij ook het Regenboogakkoord. Je mist bij de BBB echt de Bijbelse grond. We denken dat we wat kiezers van de ChristenUnie krijgen, vanwege hun standpunt op het gebied van lhbt+. Al met al valt voor ons de schade dan misschien mee. We zaten de afgelopen vier jaar op drie zetels.’

Klaas Ruitenberg van de SGP. - beeld nd

CDA-leider Wopke Hoekstra noemt het dramatische verlies van zijn partij bij de verkiezingen ‘een buitengewoon bittere pil’. De overwinning van BBB is volgens hem ‘een aardverschuiving die we in jaren niet gezien hebben’. ‘Dit is een slechte uitslag, slechter dan wij hadden gehoopt’, zei Hoekstra bij de NOS. Hij kondigde aan dat zijn partij het vertrouwen van de kiezer ‘gaat terugwinnen; straat voor straat, huis voor huis’.

De verkiezingen brengen voor de VVD ‘niet de winst die we wilden’. Dat zei partijleider en premier Mark Rutte bij een partijbijeenkomst in Den Bosch. Hij blikte wel vooruit op de vorming van colleges van gedeputeerde staten in de provincies, waar hij ‘ook verantwoordelijkheid’ wil gaan nemen.

Rutte feliciteerde Caroline van der Plas, die met de BBB een grote verkiezingsoverwinning lijkt te boeken. ‘Dat heeft ze vreselijk knap gedaan met haar partij.’

Er zijn nog vrijwel geen harde uitslagen binnen, dus Rutte reageerde vooral op de uitkomsten van exitpolls uit drie provincies die Ipsos heeft uitgevoerd in opdracht van de NOS en een indicatie van de samenstelling van de Eerste Kamer. Zijn partij lijdt in al die exitpolls licht verlies. Zo zou de VVD in de Eerste Kamer 10 zetels krijgen, waar de partij er nu 12 heeft. De coalitie slinkt in de exitpoll van 32 naar 24 zetels. Voor een meerderheid zijn daar 38 zetels nodig.

Vijftien zetels, hebben we daar wel genoeg mensen voor, lacht, Ilona Lagas, kandidaat-Statenlid voor de BBB in Overijssel. Lagas zou tien Eerste-Kamerzetels al geweldig gevonden hebben, maar vijftien? ‘Dat is zo verschrikkelijk veel en zo ontzettend mooi. En zegt Lagas er bij: voor het kabinet is dit een drama. ‘Wij staan open voor samenwerking, maar we gaan niet aan koehandel doen. Als je gaat koehandelen, neem je de mensen niet serieus. Lagas gaat tot in de kleine uurtjes feestvieren. ‘We hebben onze hond al naar het pension gebracht.’

Vooralsnog ziet het er naar uit dat de veestapel de politiek heeft gehalveerd pic.twitter.com/94IBitMbnm

— Lody B van de Kamp (@LodyvdKamp) March 15, 2023

Vier jaar geleden kwam het FVD na de monsterzege met de Uil van Minerva aanzetten.
Welk dier wordt straks geïntroduceerd door BBB?

— Hélène de Bruine (@helenedebruine) March 15, 2023

De uitslag lijkt vooral een herordening op rechts.

VVD -2
CDA - 4
FvD - 10
SGP - 1 Totaal - 17

BBB + 15
JA21 + 3 Totaal +18#PS2023

— coenwessel (@coenwessel) March 15, 2023

Deze omwenteling zat eraan te komen. Al jaren. Het vervolg op de Fortuynrevolte, maar nu op het platteland en in dorpen. BBB verzamelt de terechte onvrede over verschraling voorzieningen buiten de Randstad en grote steden. Dit is de opstand van de dorpen.

— Hilbrand Rozema (@RozemaHilbrand) March 15, 2023

Alvast gefeliciteerd he’, klinkt het tegen BBB-kandidaten, terwijl de uitslagen nog niet binnen zijn. Even later klinkt er gejuich vanuit de BBB-hoek, op hun telefoons zien ze de exit-polls van de provincie Overijssel binnenkomen. Enorme winst, 17 zetels maar liefst. In Gelderland is er tegen half elf nog niets bekend, maar de verwachtingen zijn helder. ‘Wij gaan hier niet met winst de deur uit’, zegt CDA-gedeputeerde Peter Drenth. ‘Dat was vooraf bekend.’

‘Een ding is zeker’, zegt ChristenUnie-leider Mirjam Bikker op de uitslagenavond in Utrecht, ‘duizenden mensen hebben hun stem toevertrouwd aan onze partij. Zij hebben gekozen voor hoopvolle politiek.’ Bikker roemt het opkomstpercentage tot nu toe. Ook feliciteert ze Caroline van der Plas van BBB. ‘Ik wens haar sterkte bij de grote verantwoordelijkheid die op hen rust.’ Na haar laatste woorden klinkt luid applaus: ‘Wij koersen niet op golven, wij worden gedragen. We blijven bouwen, omdat we tot zegen willen zijn.’

BoerBurgerBeweging (BBB) is de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. De monsterzege voor de plattelandsbeweging levert de partij waarschijnlijk vijftien Eerste Kamerzetels op.

Stikstofminister Van der Wal reageert op de enorme overwinning van BBB. “Knap”, zegt ze. “Maar er is geen keuze. Je kunt niet zeggen: ik ga geen stikstofbeleid uitvoeren, maar wel huizen bouwen.” #uitslagenavond #VVD #PS2023 pic.twitter.com/6WpuqZPeDw

— Roel Schreinemachers (@RoelSchrein) March 15, 2023

Boeren, burgers en buitenlui verzamelen zich woensdagavond in café-restaurant Boode in het Overijsselse Bathmen om de uitslagenavond van de BBB te volgen. De euforie is groot als de eerste exitpolls binnenkomen.

Het grote aantal mensen dat volgens de eerste exitpolls van Ipsos in opdracht van de NOS op BBB lijkt te stemmen, leidt op de uitslagenavonden van andere partijen tot frustratie. Op de partijbijeenkomst van D66 in Utrecht was in de zaal grote teleurstelling voelbaar toen de tussenstand voor BBB werd gemeld. Bij de gezamenlijke bijeenkomst van PvdA en GroenLinks in Den Haag klonk luid gekreun.

CDA-prominenten, onder wie de ministers Karien van Gennip en Hugo de Jonge, keken vol ongeloof naar een televisie-interview met een opgetogen Caroline van der Plas. Het CDA houdt de uitslagenavond in het partijkantoor in Den Haag. Bij de VVD werd in de zaal ‘wow’ gezegd. De liberalen zitten in Den Bosch.

BBB wordt ook in Noord-Brabant de grootste partij bij de provinciale verkiezingen. Een exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS voorspelt dat de partij van Caroline van de Plas bijna een vijfde van de stemmen heeft gekregen. De VVD, vier jaar geleden nog de grootste partij in deze provincie, is nu de tweede met 14,4 procent van de stemmen. Het CDA halveert ook hier ruimschoots, van 13,3 naar 5,8 procent.

Dat een nieuwe partij zo’n overweldigende hoeveelheid van de stemmen krijgt als BBB nu in Overijssel is in de geschiedenis van Nederland nog niet eerder gebeurd, zegt historicus en ND-journalist Willem Bouwman. Volgens de exitpoll krijgt de partij 31,3 procent van de stemmen, en 17 zetels in de Provinciale Staten. ‘In 1935 had je de NSB, de Boerenpartij in 1966 en in 2019 Forum voor Democratie als succesvolle nieuwkomers, maar nooit kregen ze in één keer zo veel zetels als nu BBB.’ 

Dat dit in het aloude CDA-bolwerk gebeurt, maakt het voor de christendemocraten extra pijnlijk, zegt Bouwman. ‘Het CDA rust vanouds sterk op de protestanten in het westen en de katholieken in het oosten van de provincie.’

In Utrecht heerst een gevoel van trots voor de nieuwe ChristenUnie-leider Mirjam Bikker. Zij nam dit jaar het stokje over van Gert-Jan Segers. Campagneleider Esther Kaper: ‘Ik heb grote bewondering voor haar verhaal, power en zelfverzekerdheid.’

De ChristenUnie in Utrecht. - beeld nd

Schiermonnikoog heeft woensdag rond 21.30 uur als eerste gemeente de uitslag van de Provinciale Statenverkiezingen doorgegeven aan de Verkiezingsdienst van het ANP. BBB is de grootste partij geworden met 24 procent van de stemmen, gevolgd door de PvdA die 15,6 procent van de stemmen kreeg.

BBB wordt met afstand de grootste partij in Overijssel. De boerenpartij heeft bijna een derde van de stemmen behaald, aldus een exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS. Het CDA krijgt in de plattelandsprovincie een harde dreun. Het CDA zakt in Overijssel van 17,1 naar 8,5% van de stemmen volgens deze exitpoll, en zou van 9 naar 5 zetels gaan in de Provinciale Staten. De ChristenUnie en de SGP verliezen in deze peiling allebei een zetel in Overijssel.

De ChristenUnie hoopte in Noord-Holland een tweede zetel te bemachtigen. Vier jaar geleden waren ze dichtbij één extra zetel. Maar helaas voor de leden in Utrecht, de exitpoll laat een lichte daling zien, de ChristenUnie behoudt 1 zetel in Noord-Holland.

De ChristenUnie komt samen in Utrecht. - beeld nd

De BoerBurgerBeweging lijkt de grootste partij in Provinciale Staten van Noord-Holland te worden. De nieuwkomer heeft volgens een exitpoll van Ipsos in opdracht van de NOS 14,3 procent van de stemmen gekregen. De VVD haalt volgens deze peiling 13,3% (2019: 14,5%). Het CDA zakt van 6,8% naar 3,9%. De ChristenUnie gaat van 3,1 naar 2,2% van de stemmen in Noord-Holland. Ook de nieuwkomers JA21 (5,1% van de stemmen) en Volt (5,0%) gooien hoge ogen en lijken met drie zetels de Provinciale Staten van Noord-Holland binnen te komen. De foutmarge van deze peiling is 1 zetel; dit betekent dat de uiteindelijke uitslag nog kan gaan veranderen.

Ongeloof bij BBB na exitpoll Noord-Holland pic.twitter.com/iP6IxalWGy

— Niels v/d Bovenkamp (@NielsBovenkamp) March 15, 2023

Bij het stembureau aan de Ruysdaelstraat in Amsterdam-Zuid was tijdelijk een tekort aan stembiljetten, laat een woordvoerder van de gemeente weten. Mensen werden gewezen op andere stemlocaties, of konden blijven wachten.

Kort hierna werden de biljetten aangevuld en konden mensen weer stemmen. Mensen die tot tot 21.00 uur in de rij zijn gaan staan, mogen hun stem uitbrengen.

De lokale zender AT5 bericht dat er bij meerdere stembureaus in Amsterdam een tekort aan stembiljetten was. Het gaat volgens de zender om stemlocaties Cinetol op de Tolstraat in Zuid, De Hallen in Amsterdam-West, het stembureau aan de Albert Neuhuysstraat in de Hoofddorppleinbuurt en bij stadsloket Zuid aan de President Kennedylaan.

In de wachtrij voor het feest van de democratie in @BarneveldInfo #verkiezingen15maart pic.twitter.com/NlhaIm5Bu1

— Hans-Lukas Zuurman ✍ (@HL_Zuurman) March 15, 2023

Rond het provinciehuis van Noord-Brabant in Den Bosch staan woensdagavond veel hekken. Het gebouw is afgezet, net als bij het landelijke lijsttrekkersdebat van dinsdagavond. Toen blokkeerden boeren het gebouw.

Volgens de provincie zijn er nu minder beveiligingsmaatregelen dan op dinsdag, de situatie is ‘afgeschaald’, maar zijn er wel meer maatregelen dan bij eerdere verkiezingen.

De uitslagenavond van de provincie is in het provinciehuis. Om de hoek is de uitslagenbijeenkomst van de VVD. Daarbij zijn premier Mark Rutte en fractievoorzitter in de Tweede Kamer Sophie Hermans aanwezig, en de beoogde fractievoorzitter in de Eerste Kamer, Edith Schippers.

Tot ruim een uur voor het sluiten van de stembureaus heeft 48 procent van de kiesgerechtigden gestemd. Dat is meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden op dit tijdstip. Toen had 46 procent van de kiesgerechtigde Nederlanders gestemd. Dat blijkt uit de opkomstcijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS.

De totale opkomst bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019 was 56 procent. Om 21.00 uur sluiten de stembureaus. Dan volgt ook een eerste indicatie van uitslag van de provincie Noord-Holland op basis van een exitpoll van onderzoeksbureau Ipsos. Om 21.20 uur volgt Overijssel om 21.40 uur Noord-Brabant en om 22.00 uur indicatie met doorberekening Eerste Kamer.

Lange rij voor het stembureau in Haarlem-Noord, locatie Reviusstraat #PS2023 pic.twitter.com/xxOFDnWo7y

— Wijnhuis ten Bilt (@besteljewijnnl) March 15, 2023

In het Provinciehuis in Arnhem druppelt de zaal vol. Volt doet hier voor het eerst mee, nadat zij een jaar eerder al lokaal in Arnhem meededen en op twee zetels uitkwamen. CDA is van oudsher een grote partij in Gelderland, maar de verwachting is dat deze partij vanavond flinke klappen zal krijgen.

De verkiezingsavond in het provinciehuis van Arnhem. - beeld nd

Ondertussen bij #bbb: pic.twitter.com/JoqOJuuyhA

— floor bremer (@floorbremer) March 15, 2023

De ChristenUnie komt vanavond bijeen in Utrecht. Er wacht een spannende avond, volgens de laatste peilingen halveert de partij in de Eerste Kamer van vier naar twee zetels.

De ChristenUnie is vanavond in Utrecht. - beeld nd

Meteen na het sluiten van de stembureaus om 21.00 uur gaan traditiegetrouw de stemmentellers in een aantal kleine gemeenten aan de slag om als eerste plaats in Nederland de verkiezingsuitslag bekend te maken.

De strijd om de snelste uitslag gaat meestal tussen de waddeneilanden Schiermonnikoog en Vlieland en het Gelderse plaatsje Rozendaal. Deze gemeenten hebben elk één stembureau. Deze kleinste gemeenten van het land tellen elk ongeveer duizend kiezers.

Bij de vorige Provinciale Staten- en Waterschapsverkiezingen in 2019 ‘won’ Schiermonnikoog door om 21.22 uur de resultaten van de lokale verkiezingen door te bellen aan de Verkiezingsdienst van het ANP, gevolgd door Vlieland. De opkomst was 69 procent, vier jaar daarvoor was dat nog 56,7 procent.

Schiermonnikoog was bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen en bij de laatste twee gemeenteraadsverkiezingen ook de snelste.

Boeren, burgers en buitenlui verzamelen zich vanavond in café-restaurant Boode in het Overijsselse Bathmen om de uitslagenavond van de BoerBurgerBeweging (BBB) te volgen. De kans is groot dat de avond eindigt in een feest. In de peilingen staat de BBB op grote winst. De uitgenodigde BBB-leden in Bathmen kijken met elkaar de NOS-uitzending over de uitslagenavond en gaan bezien hoe groot de winst wordt.

De verkiezingsavond van de BBB in Bathmen. - beeld nd

Zojuist mijn stem uitgebracht voor @ProvincieNH, @WaterschapHHNK en indirect voor de @EersteKamer.

Gelukkig velen met mij!#feestvandedemocratie #verkiezingen pic.twitter.com/1cL1HZg6V2

— Lars Ruiter (@LarsRuiter) March 15, 2023

Acht uur ‘s avonds en een lange rij voor het stembureau, dat zie je niet vaak. Mooi.

— Maarten Kolsloot (@MaartenKolsloot) March 15, 2023

Ook mensen met een beperking konden woensdag in Amersfoort zelfstandig hun stem uitbrengen. De gemeente experimenteert met extra toegankelijke en prikkelarme stembureaus. ‘Anders zou ik me geen raad weten’, zegt Fem (74).

Blijkbaar mogen er geen religieuze uitingen in een stembureau hangen? Jezus hangt onder het kleed. pic.twitter.com/ayyjueSy64

— Hermen Loonstra🐠 (@Loonstrataal) March 15, 2023

De stembureaus in Pathé-bioscopen in Ede en Zwolle worden goed bezocht, maar het is er niet drukker dan op andere locaties. Een woordvoerder van de gemeente Ede laat weten dat ze vooral veel opa’s en oma’s zien met kleinkinderen die het stemmen combineren met een film.

Bij de Pathé in Tilburg is het rustiger dan op andere stemlocaties. Ook in Amsterdam en Utrecht kunnen mensen in Pathé- bioscopen stemmen, maar de woordvoerders konden nog niet laten weten hoe de opkomst daar is.

Ik ging stemmen in een stemlokaal in de hal van de Pathé-bioscoop in Tilburg. En dit is geen grap, daar draait een playlist met filmmuziek. Toen ik in het stemhokje stond kwam de muziek van Schindler’s List op.

Tot zover ‘feest van de democratie’.

— Thomas van Groningen (@TvanGroningen) March 15, 2023

De eerste uitslagen worden vanavond na negen uur verwacht. Gisteren zijn al wel de uitslagen van de Scholierenverkiezingen bekendgemaakt. Volgens scholieren en mbo-studenten zou GroenLinks de grootste moeten worden.

🎉De uitslag van de #Scholierenverkiezingen: Als het aan scholieren & mbo-studenten ligt wordt @groenlinks morgen de grootste bij de Provinciale verkiezingen, gevolgd door @D66 @PVVpers en @VVD. @BoerBurgerB grootste nieuwe partij.

👉Bekijk de uitslag op https://t.co/ZO4tqaA2fh. pic.twitter.com/MC8W9hHLCV

— ProDemos (@ProDemos) March 14, 2023

Even rustig gegeten met mijn zoon. Ff de rust gepakt voordat de storm vanavond losbarst. #iederedagBBBeter #verkiezingen #verkiezingen15maart #verkiezingen2023 pic.twitter.com/5D5MgUnmrk

— Caroline van der Plas (@lientje1967) March 15, 2023

In de rij voor de #provincialestatenverkiezingen en #hetwaterschap in Holtenbroek pic.twitter.com/2qNyx0K2YV

— Jos Goverde (@songhunter) March 15, 2023

Ik was #stemmen en ‘t was druk. Heb echt ff in de rij gestaan.#verkiezingen #provincialestatenverkiezingen #waterschapsverkiezingen pic.twitter.com/3m8pG06Si6

— Greetje Oolders 🌷🌷 (@GJoolders) March 15, 2023

Voor deze keer; blij met de rij !!#stemrecht #verkiezingen15maart #stemmen #stembureau #provincialestatenverkiezingen #waterschapsverkiezingen #stemrecht #blijinderij #blijmetderij

— Christina (@christinagdadb) March 15, 2023

In de grote steden hebben tot nu toe meer mensen gestemd voor de Provinciale Staten dan bij de vorige verkiezingen, vier jaar geleden. In Amsterdam lag de opkomst om 18.00 uur op 34,6 procent. In 2019 had rond dat tijdstip 24,5 procent van de inwoners van de hoofdstad gestemd.

In Rotterdam is de opkomst rond 18.00 uur bijna 32 procent. Dat was in 2019 op dat tijdstip 30,7 procent. In Den Haag heeft tot nu toe 37,5 procent gestemd (in 2019 34,5 procent). In Utrecht is de opkomst niet beschikbaar door een storing.

In Eindhoven stond de teller rond 18.00 uur op 39,2 procent, in Groningen op 46,4 procent en in Nijmegen op 45,1 procent. Ook kleinere gemeenten melden dat de opkomst hoger is dan in 2019.

Flinke opkomst. Het is bijna vechten om te mogen stemmen 😉👍#provincialestatenverkiezingen #stemmen pic.twitter.com/k8IzG1GECR

— Roos (@Rosaliefes) March 15, 2023

Tot aan het eind van de middag heeft 37 procent van de kiesgerechtigden gestemd. Dat is iets meer dan bij de Provinciale Statenverkiezingen van vier jaar geleden. In 2019 had op dit tijdstip 33 procent van de kiesgerechtigde Nederlanders gestemd. Dat blijkt uit de opkomstcijfers van Ipsos, in opdracht van de NOS. De totale opkomst bij de vorige Provinciale Statenverkiezingen in 2019 was 56 procent.

Mensen kunnen tot 21.00 uur hun stem uitbrengen. Bij deze Provinciale Statenverkiezingen zijn bijna 13,3 miljoen mensen kiesgerechtigd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Tegen het eind van de middag hebben 445 mensen gebruikgemaakt van de mogelijkheid om te stemmen in de tijdelijke huisvesting van de Eerste Kamer en de Raad van State aan het Lange Voorhout in Den Haag. Dat heeft de Eerste Kamer op Twitter gemeld.

Er hebben inmiddels 445 mensen bij de Eerste Kamer/@RaadvanState gestemd! Komt u nog bij ons stemmen?

— Eerste Kamer der Staten-Generaal (@EersteKamer) March 15, 2023

De bezoekersaantallen van onlinestemhulpen blijven woensdag stijgen. Rond 16.30 uur had MijnStem al zeker 5,5 miljoen bezoekers getrokken. Stemhulp Kieskompas telde rond 17.00 uur ruim 3 miljoen bezoekers. De stemwijzers van ProDemos waren rond 17.15 uur in totaal 1,9 miljoen keer bezocht.

MijnStem was rond 09.45 uur 4,7 miljoen keer bezocht. Toen al sprak MijnStem van een recordaantal.

Het aantal van Kieskompas is inclusief zo’n 300.000 bezoekers aan Het Kieshart van Hart van Nederland, waarmee Kieskompas een samenwerking heeft. Rond 10.45 uur telde Kieskompas nog zo’n 2,7 miljoen bezoekers, inclusief 265.000 bezoekers van Het Kieshart.

De stemwijzers van ProDemos waren woensdagochtend 1,5 miljoen keer bezocht. De stemwijzers van ProDemos zijn beschikbaar voor de provincies Drenthe, Limburg, Noord-Brabant en Overijssel. Met bijna 850.000 bezoekers heeft de stemwijzer van Noord-Brabant het hoogste aantal.

In de grote steden liggen de opkomstcijfers voor de Provinciale Statenverkiezingen richting het einde van de middag tussen de 26 en 38 procent. In Rotterdam had rond 17.00 uur 26,3 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht was dat rond die tijd 34,9 procent.

In Den Haag stond de teller rond 17.00 uur op 30,3 procent, in Eindhoven op 32,9 procent, in Groningen op 39 procent en in Nijmegen op 38,1 procent.

In Maastricht had om 14.30 uur 26,9 procent van de kiesgerechtigden gestemd, in Breda was dat rond die tijd 21 procent.

Amsterdam geeft om 19.00 uur een update. Het opkomstcijfer in de hoofdstad was om 13.00 uur 14,6 procent. Tot 21.00 uur kunnen mensen stemmen.

Ook in gemeenten als Vlissingen, Hilversum, Oldebroek, Harderwijk, Coevorden, Goes, Stadskanaal, Renkum en Tytsjerksteradiel had in de tweede helft van de middag zo’n een op de drie kiezers gestemd. Het Drentse Tynaarlo steekt erbovenuit met een opkomst van ruim 46 procent.

Meerdere gemeenten zeggen dat de opkomst hoger ligt dan vier jaar geleden. In Heerde had halverwege de middag bijna 36 procent van de kiezers gestemd. Bij de vorige Statenverkiezingen lag de opkomst op hetzelfde tijdstip rond de 30 procent. In Meppel steeg de tussentijdse opkomst van 30 naar 34 procent.

In Heerlen is de opkomst relatief laag. Daar had halverwege de middag zo’n 22 procent gestemd voor de Staten en 20 procent voor het waterschap. Vier jaar geleden had de Limburgse gemeente een van de laagste opkomstcijfers van het hele land. Zo’n 47,5 procent bracht toen een stem uit.

Het kan verkeren: om 16.30 nog steeds een zwevende kiezer tussen SGP en CU. #verkiezingen15maart

— Richard Aangeenbrug (@Aangeenbrug) March 15, 2023

Honderden mensen hebben woensdagmiddag gestemd in twee ziekenhuizen in Gouda en Enschede voor de Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen. In het Groene Hart Ziekenhuis (GHZ) in Gouda en in het Medisch Spectrum Twente (MST) in Enschede brengen onder anderen patiënten en buurtbewoners hun stem uit.

In het stemlokaal in het GHZ verloopt het stemmen goed, zegt een woordvoerster. Tot en met woensdagmiddag kwamen 375 mensen langs. ‘Ze stemmen bijvoorbeeld in het ziekenhuis omdat ze hier een afspraak hebben of een patiënt bezoeken’, zegt ze. Ook medewerkers en buurtbewoners kunnen stemmen op deze locatie. De opkomst in de gemeente Gouda was om 14.00 uur ruim 24 procent.

Op het stembureau in het MST ‘loopt het de hele dag lekker door’ volgens een woordvoerster van dit ziekenhuis. Hoeveel mensen hier hebben gestemd kan ze niet zeggen, wel meldt ze dat er veel patiënten, buurtbewoners en medewerkers zijn geweest. De opkomst in de gemeente Enschede was om 15.00 uur 21 procent.

Van alle mensen die mogen stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen heeft 29 procent dit inmiddels gedaan. Dit blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS. Volgens de NOS is de opkomst hiermee hoger dan in 2019, toen rond deze tijd 26 procent van de kiesgerechtigden had gestemd.

Mensen kunnen tot 21.00 uur hun stem uitbrengen. Bij deze Provinciale Statenverkiezingen zijn bijna 13,3 miljoen mensen kiesgerechtigd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Mensen met een visuele beperking kunnen hun stem zelfstandig uitbrengen in 95 gemeenten op een of meerdere stemlocaties. Dat zijn vijftien gemeenten meer dan tijdens de gemeenteraadsverkiezingen vorig jaar.

In de grote steden liggen de opkomstcijfers voor de Provinciale Statenverkiezingen halverwege de middag tussen de 21 en 32 procent. In Rotterdam had rond 15.30 uur 21,8 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht was dat rond die tijd 29,8 procent.

In Den Haag stond de teller op 25,6 procent, in Eindhoven op 26,6 procent, in Groningen op 31,2 procent en in Nijmegen op 31 procent.

In Maastricht had om 14.30 uur 26,9 procent van de kiesgerechtigden gestemd, in Breda was dat rond die tijd 21 procent.

Amsterdam geeft om 19.00 uur een update. Het opkomstcijfer in de hoofdstad was om 13.00 uur 14,6 procent. Tot 21.00 uur kunnen mensen stemmen.

Bij de Statenverkiezingen van 1923 was de Plattelandersbond van boer Arend Braat een grote winnaar: van 1 naar 14 zetels. Braat stond bekend om zijn hoekige omgangsvormen. Hij streed voor de boerenbelangen en stelde voor de zomertijd alleen in de stad te handhaven (tekst: Willem Bouwman).

Arend Baat. - beeld nd

Slotpeiling Eerste Kamer van @EenVandaag & @IpsosNL (t.o.v. 2 weken geleden):
FVD: 2
VVD: 12 (-3)
CDA: 5
GL: 8
PvdA: 6 (+1)
D66: 4 (-2)
PVV: 8 (-1)
SP: 5
CU: 2
PvdD: 4
50P: 1 (+1)
SGP: 1
OSF: 0
BBB: 13 (+4)
JA21: 3
VOLT: 1
Denk: 0https://t.co/LBiST9Uyvj

— EenVandaag Opiniepanel (@Opiniepanel) March 14, 2023

Van alle mensen die mogen stemmen voor de Provinciale Statenverkiezingen heeft 20 procent dit inmiddels gedaan. Dit blijkt uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos, in opdracht van de NOS. Volgens de NOS is de opkomst hiermee hoger dan in 2019, toen rond deze tijd 18 procent van de kiesgerechtigden had gestemd. Mensen kunnen tot 21.00 uur hun stem uitbrengen. Bij deze Provinciale Statenverkiezingen zijn bijna 13,3 miljoen mensen kiesgerechtigd volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Het stemmen op het kleinste stembureau van Nederland gaat volgens de voorzitter Wim Westhoff ‘voortreffelijk’ . In zijn woonkamer hebben inmiddels zo’n 22 mensen hun stem uitgebracht woensdagochtend. Dat is bijna de helft van de 50 mensen die op hun stempas zijn woonkamer als dichtstbijzijnde stemlokaal hebben. 

Het stembureau wordt gerund door drie vrijwilligers. ‘Maar we zijn drukker met de pers te woord te staan dan het stemmen en koffie schenken.‘ Westhoff denkt dat de opkomst bij deze Provinciale Staten- en waterschapsverkiezingen op zo’n 140 procent zal uitkomen. Dat komt omdat ook inwoners uit andere plaatsen in de gemeente Hellendoorn op de bijzondere stemlocatie kunnen stemmen. ‘Die denken het is mooi weer en dan fietsen ze naar de huiskamer.’ 

Klein, maar o zo fijn! Op bezoek bij het #kleinste #stembureau van Nederland, de huiskamer van Wim Westhoff in #Marle @GemOlstWijhe @ProvOverijssel Met heerlijke koffie en een mooi gesprek over de toekomst van ons landelijke gebied. https://t.co/4DxTBfgnzb pic.twitter.com/2NE3zdo7RK

— Andries Heidema (@AndriesHeidema) March 15, 2023

De rode potloden die bij het stemmen worden gebruikt zijn woensdagochtend in de gemeente Dijk en Waard in Noord-Holland vervangen. Dat bevestigde de Kiesraad na berichtgeving van het Noordhollands Dagblad. Al snel werd duidelijk dat het rood op het stembiljet kan vervagen. Met de al ingevulde stemformulieren wordt extra voorzichtig omgegaan. De Kiesraad stelt dat dit de enige gemeente is waar deze problemen bekend zijn. ‘Maar er zijn altijd wel problemen met de potloden.’ Iedere gemeente moet de potloden zelf regelen, dus het zijn niet in het hele land dezelfde.

Het opkomstcijfer voor de Provinciale Statenverkiezingen in Amsterdam was om 13.00 uur 14,6 procent. In 2019 was dit 9,3 procent, zegt de gemeente. In Rotterdam had 14,2 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht stond de teller op 19,6 procent. In Den Haag had om 13.00 uur 16,3 procent gestemd, in Eindhoven 17,2 procent en in Groningen 19,3 procent. Tot 21.00 uur kunnen mensen stemmen.

Amersfoort is de eerste gemeente die extra toegankelijke stembureaus en een prikkelarm stembureau heeft. Mensen met een fysieke of verstandelijke beperking hoeven daarom geen volmacht af te geven, maar kunnen zelf stemmen. Bert Kuijer, projectleider bij de gemeente begon twee jaar geleden, op eigen initiatief, met het project. En hij breidt het elk jaar weer verder uit. ‘Ik vind dat iedereen die wil stemmen, dat zelf moet kunnen doen’.

Ik twijfel nog bij het waterschap. pic.twitter.com/cgBotBtHJX

— Lukas van der Storm (@LvdSt) March 15, 2023

In 1917 kregen vrouwen passief kiesrecht: ze mochten nog niet kiezen maar wel gekozen worden. Bij de Statenverkiezing van 1919 werden veertien vrouwen gekozen. Een van hen was Adri Ladenius, die namens de SDAP (een voorloper van de PvdA) in de Staten van Overijssel gekozen werd. Adri Ladenius (na haar huwelijk in 1921: Adri Leendertz-Ladenius) bleef Statenlid tot 1948. Al die tijd was ze het enige vrouwelijke Statenlid in Overijssel (tekst: Willem Bouwman).

Zoek je een leuk stemlokaal in jouw gemeente? Van monument, buurthuis, fort tot kerk.

De helden van @OpenStateEU hebben alle stemlokalen van Nederland weer bij elkaar gebracht in een handige website.https://t.co/9fPSYOdt43

— Tom Kunzler (@Teaumas) March 15, 2023

In de grote steden liggen de opkomstcijfers voor de Provinciale Statenverkiezingen halverwege de ochtend tussen de 6 en 10 procent. In Rotterdam had rond 10.30 uur 6,7 procent van de kiesgerechtigden zijn stem uitgebracht, in Utrecht was dat rond die tijd 9,7 procent. In Den Haag stond de teller op 7,7 procent, in Eindhoven op 8,3 procent en Groningen op 8,6 procent. Amsterdam heeft rond 13.00 uur de eerste opkomstcijfers.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Kees van der Staaij (@keesvanderstaaij)

Partijprominenten brengen hun stem uit. - beeld twitter

Net zoals Forum voor Democratie vier jaar geleden de grootste werd, kan dat na vandaag ook met BBB gebeuren. De partij staat in de laatste peilingen van onderzoeksbureau Ipsos op 13 zetels. Caroline van der Plas verwacht grote winst. ‘Afgelopen maanden stegen we stabiel in de peilingen. Dat geeft aan dat wij een sterke achterban hebben, die ervan overtuigd is op BBB te willen stemmen. Ook in steden nam het aantal BBB-stemmers toe.’

Hoe gaat BBB zich ontwikkelen, als zij na de komende verkiezingen grote winst boekt? Kamerlid Caroline van der Plas is vol vertrouwen. ‘We zijn al twee jaar bezig met de voorbereiding voor deze Provinciale Statenverkiezingen. Ook voor de kandidatenlijsten hebben we ruim de tijd genomen.’

• 1935 De NSB van Anton Mussert komt vanuit het niets op bijna 8 procent van de stemmen en krijgt 44 zetels in de Staten
• 1966 De Boerenpartij van Hendrik Koekoek boek een spectaculair succes en krijgt 6,7 procent van de stemmen. De Boerenpartij gaat van 1 naar 44 zetels in de Staten
• 2019 Forum voor Democratie van Thierry Baudet komt vanuit het niets op 14,5 procent van de stemmen en krijgt 86 zetels (tekst: Willem Bouwman).

De meeste studenten van haar leeftijd bereiden zich voor op hun tentamens, maar Jiska Taal was de afgelopen periode druk bezig met de voorbereidingen voor de waterschappen. Ze maakt kans de jongste waterschapsbestuurder ooit te worden.

Wat er interessant is aan water? ‘Het waterschap speelt een belangrijke rol in Nederland, maar mensen staan daar niet altijd bij stil’, vertelt de 20-jarige Jiska Taal. ‘Vooral het sociale aspect van water vind ik bijzonder, het heeft namelijk directe impact op ons leven. We moeten ons beschermen tegen het water, maar er moet ook genoeg drinkwater zijn. Als ik op de fiets zit, zie ik regelmatig dat het waterschap ergens aan werkt. Dan moet ik toch even afstappen om te bekijken wat ze aan het doen zijn.’

Mirko Gerrits (21) is fractievoorzitter van de lokale partij ‘Zandvoort Echt Eén’ en is vandaag  ook verkiesbaar als kandidaat Statenlid voor Code Oranje Noord-Holland. Hij heeft in één maand tijd met de fiets alle 534 plaatsen in Noord-Holland bezocht en is daar gestopt gestopt om met inwoners te spreken over hoe zij denken over de provincie. Dit is het filmpje dat hij over zijn fietstocht maakte.

Nederland kiest woensdag nieuwe besturen in de provincies en waterschappen. In het Overijsselse Vriezenveen gaan inwoners stemmen, verzekeren ze. ‘Er moet een nieuwe wind gaan waaien in Den Haag’.

Op de doorgaande klinkerweg in Vriezenveen raast het autoverkeer luid heen en weer. Het lijkt de 83-jarige Berend Grevelink - petje op, licht voorover gebogen - weinig te schelen. Op zijn dooie gemak schuifelt hij over de stoep. Of hij gaat stemmen? Altijd, verzekert de inwoner van het Overijsselse lintdorp. ‘Maar niet altijd op dezelfde partij.’ 

Hij switcht dit jaar van de VVD naar de BoerBurgerBeweging (BBB). ‘Dit kabinet heeft de mensen in Groningen laten verrekken. Ik voel mij solidair met hen’, verklaart hij. En hij sympathiseert met de boeren. ‘Daar eten we van.’ Grevelink is minder geïnteresseerd in de keuze van een nieuw provinciaal bestuur, waar deze verkiezingen over gaan. Met zijn stem wil hij vooral ‘Den Haag’ laten weten hoe hij erover denkt. ‘Heb je een mooi stukkie’, roept hij tevreden na, terwijl hij zijn weg vervolgt.

De uitslag van de Statenverkiezingen is soms van invloed op de stabiliteit van het kabinet. Nadat regeringspartner PvdA zware verliezen had geleden bij de Statenverkiezingen van 1958, 1966 en 1982, kwam nog hetzelfde jaar het kabinet ten val (tekst: Willem Bouwman).

Op 36 treinstations verspreid over het land kunnen Nederlanders woensdag hun stem uitbrengen voor de verkiezingen van de Provinciale Staten (PS) en de waterschappen, meldt de NS.

Op de meeste stations zijn kiezers tussen 07.30 en 21.00 uur welkom. Dat zijn dezelfde tijden als op de reguliere stembureaus. Op sommige stations, zoals in Nijmegen kan dat al vanaf 05.00 uur, gevolgd door Breda, waar vanaf 05.15 uur gestemd kan worden. Enkele stations hebben beperkte openingstijden. Het aantal van 36 is iets minder dan bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, toen op 40 stations stembureaus waren ingericht.

Vandaag zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten en de Waterschappen. Uiteindelijk kiezen de gekozen Statenleden welke senatoren er in de Eerste Kamer gaan zitten. Volgens de laatste peilingen van onderzoeksbureau Ipsos wordt het spannend wie de grootste wordt in de Eerste Kamer. GroenLinks en de Partij van de Arbeid staan in de peilingen samen op 14 zetels, BBB op 13 en de VVD op 12 zetels. Een spannende dag dus, ook voor de coalitiepartijen, die allemaal op verlies staan. De verwachting is dat zij in de Eerste Kamer geen meerderheid krijgen en dus steun moeten zoeken bij andere partijen. 

Vooral het CDA staat er slecht voor: de partij heeft nu 9 zetels, in de peilingen zakken ze naar 5. De verwachting is dat de ChristenUnie ook halveert, van 4 naar 2. Bij de SGP maken ze zich geen zorgen. ‘De telling staat al vast, zorgen maken heeft geen zin’, zeggen een SGP- Statenlid en verschillende medewerkers. Daarmee doelen ze op God, die al voorzien heeft wat deze verkiezingsdag gaat brengen. De partij staat nu in de peilingen op 1 zetel, wat betekent dat ze één zetel opgeven (tekst: Ilse Brandemann).

Woensdag vieren we het feest van de democratie. Wat een zegen om te weten dat jouw stem ertoe doet, stelt Pieter Dirk Dekker.  Al kunnen al die stemmen bij elkaar toch ook weer tiranniek worden.