Kaag staat in de formatie nogal alleen met de progressieve stem

Den Haag

De gesprekken met de verkenners voor een nieuw kabinet zijn niet alleen beleefdheidsbezoekjes. De schriftelijke adviezen van de partijleiders én wat zij zeggen tegen de media, zijn de belangrijke eerste zetten op het formatiebord. Het is smullen voor wie ervan houdt, anderen zullen er vooral een bewijs in zien dat de politiek maar traag en stroperig is. Waar heel het Binnenhof het over eens is: de verkiezingsuitslag biedt álle ingrediënten voor een lange formatie.

Het zal dus op leiderschap aankomen om – vanwege de coronacrisis – toch vaart te maken. Opvallend in deze eerste ronde is dat D66 naast een VVD-verkenner (Annemarie Jorritsma) ook een 'eigen' verkenner (Kajsa Ollongren) wilde. Is dat nou zo'n handige zet geweest van D66? Dat is de vraag. Een uitnodigende partij moet immers stappen zetten richting mogelijke coalitiegenoten. Door meteen al aan te haken bij de VVD, geeft D66 onderhandelingsruimte prijs.

De reactie op deze zet is meteen al zichtbaar. Maandag toonde CDA-leider Wopke Hoekstra weinig enthousiasme om aan te haken bij wat hij 'de twee liberale leiders' noemde. Volgens hem vertellen Mark Rutte en Sigrid Kaag verschillende verhalen; hij daagde hen uit eerst een gezamenlijk plan te maken. Dat had hij niet gevraagd als er alleen een verkenner van VVD-huize zou zijn geweest. Het CDA heeft, ondanks het gevoelige verlies bij de verkiezingen, toch een sterke onderhandelingspositie: zonder hen lijkt er nauwelijks een kabinet te vormen.

Het gesprek van de dag op het Binnenhof is het 'verbond op links'. In de campagne zeiden PvdA en GroenLinks dat ze niet zonder elkaar willen regeren. Maar hoe stevig is die afspraak? PvdA-leider Lilianne Ploumen hield er maandag nog aan vast. Maar Jesse Klaver van verliezer GroenLinks wenste slechts 'een zo progressief mogelijk kabinet', een optie die hij vier jaar geleden uiteindelijk liet schieten.

middenkabinet

Maar met op rechts altijd weer nieuwe concurrentie – behalve PVV en Forum nu ook JA21 – zal de VVD echter weinig grote stappen richting GroenLinks willen zetten. Rutte heeft een alternatief, klinkt het in de wandelgangen. Dat alternatief is niet zozeer JA21, dat Rutte maandag opzichtig noemde. Rutte zou juist het liefst door willen met de huidige coalitie: een zo stabiel mogelijk middenkabinet, met ook de ChristenUnie. De VVD wil die optie verkennen vóórdat links aan bod komt, staat in het advies van Rutte. 'Waarbij er wel een antwoord moet worden geformuleerd op bepaalde medisch-ethische vraagstukken.'

Ook het CDA heeft weinig trek in een linkse variant. De partij zal geen draconische maatregelen voor de landbouw accepteren, die D66 en GroenLinks nastreven. Al komen er onderhandelingen 'over links', dan zal 'rechts' weinig toegeven. Relevant is nog wel of de PvdA uiteindelijk ook zónder GroenLinks zou willen onderhandelen, maar dat lijkt voor de socialisten een hachelijk avontuur.

Net als vier jaar geleden weten de ChristenUnie-politici dat zij geduldig moeten wachten of – en zo ja, wanneer – het balletje hun kant op rolt. Vandaar dat partijleider Gert-Jan Segers dinsdag een beleefde houding aannam bij de verkenners, maar zei dat nu eerst andere partijen aan zet zijn. En o ja, alle gevoelige kwesties – zoals medische ethiek en asiel – moeten gewoon op tafel liggen.

D66 heeft hoog ingezet door meteen een eigen verkenner te eisen. Maar Sigrid Kaag lijkt degene die bij deze formatie het meest te verliezen heeft. Veel progressieve kiezers vertrouwden haar hun stem toe, terwijl in de nieuwe Kamer rechtse partijen een riante meerderheid hebben. De kans op het door D66 zo gewenste progressieve kabinet lijkt daarom klein.