‘Geef ouderen iets om uit te kiezen’

De hypotheek goeddeels afgelost, overwaarde in het huis, wellicht spaargeld op de bank vanwege een erfenis en geen duur levensonderhoud meer, want de kinderen zijn al jaren de deur uit. Voor een grote groep 65-plussers met een eigen woning lijkt sprake van een ideale positie. In deze tijd van woningschaarste hoeven zij niets en kunnen ze van alles.

Toch is de praktijk weerbarstig, blijkt uit recent onderzoek waarin woonwensen en mogelijkheden van senioren zijn onderzocht. Zo deed vereniging Eigen Huis dit jaar in samenwerking met omroep Max, Plus Magazine en ouderenbond ANBO een peiling onder bijna 83.000 senioren van 55 jaar en ouder. Zeker de helft van deze groep zegt na te denken over de toekomstige woonsituatie, maar heeft nog geen stappen ondernomen. Het tekort aan geschikte, betaalbare woningen blijkt voor 71 procent van hen de belangrijkste reden om af te wachten. 

En dat is begrijpelijk, maar funest voor de doorstroming op de woningmarkt, concludeerde Eigen Huis-directeur Cindy Kremer: ‘Overheid en gemeenten moeten dit tekort nu onderkennen en snel omzetten in doelgericht beleid.’ ABN Amro becijferde in het jaarlijkse rapport over de woningmarkt dat er zó veel behoefte is aan levensloopbestendige woningen dat van alle nieuwbouw zeker de helft in deze categorie zou moeten vallen. Let wel: de overheid wil tot 2030 nog zeker 900.000 woningen bouwen. Dat zouden dus 450.000 woningen moeten zijn. 

Ruim 55 procent van de gemeenten ziet in de doorstroming van ouderen de belangrijkste oplossing voor woningschaarste, constateerde Taco van Hoek, directeur van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB), eerder dit jaar. Maar daar ligt een forse opgave. Gemeenten kiezen veelal voor binnenstedelijke appartementenbouw en daarbij liggen hogere bouwkosten en vertraging op de loer, aldus Van Hoek. 

Binnenstedelijk bouwen heet ook wel inbreiding. Je moet eerst de grond opkopen, oude bebouwing slopen en in de meeste gevallen de bodem saneren. Daarnaast is er risico op bezwaren van omwonenden en kan ook de beperkte bewegingsruimte voor bouwers tot hogere kosten leiden. Geen ideale omstandigheden dus om het bouwtempo flink op te voeren. In de oplossende sfeer presenteerde het EIB het kleinschalig bouwen in groene gebieden als alternatief. Een mogelijkheid om sneller tot een ruimer en meer divers woonaanbod te komen. In meerdere dorpen op de Veluwe gebeurt dat onder meer via het boerenerfconcept – een cluster seniorenwoningen in boerderijvorm en daarmee beter passend in het landschap.

vooral appartementen

Hoe dan ook: op veel andere plekken staan die passende woningen voor senioren er nog niet. In de afgelopen tien jaar zijn er vooral appartementen in het dure segment bij gekomen. En eerlijk is eerlijk: niet iedere oudere wil in een appartement, zegt Sven Stijnman, woordvoerder van de grootste seniorenorganisatie in Nederland - ouderenbond KBO-PCOB. ‘Een paar jaar geleden deden we daar al onderzoek naar. Steeds meer mensen zouden bijvoorbeeld graag in hofjes willen wonen. Met eventueel een gezamenlijke tuin en de mogelijkheid om ook andere ruimtes met elkaar te delen. Die initiatieven komen nu vooral bij particulieren vandaan, maar plannen halen het vaak niet door gebrek aan medewerking bij gemeenten. Dat moet echt anders.’

Ten onrechte krijgen ouderen de schuld van de woningcrisis, zegt Stijnman. Terwijl in maart 2020 ook die andere ouderenbond – ANBO – op basis van onderzoek al meldde dat een op de zes senioren binnen nu en vijf jaar naar een levensloopbestendige woning zou willen verhuizen. Met bijvoorbeeld een badkamer en slaapkamer beneden, geen drempels en een kleinere of zelfs helemaal geen tuin. In welke vorm dan ook: vooral een huis waarin je oud kunt worden. 

ruimte en vrijheid

Beleidsmakers gooien de senioren veel te vaak op één hoop, merkt Stijnman. ‘Neem de huidige generatie zeventigplussers; die is niet te vergelijken met de ouderen van vroeger. Ze zijn veel actiever en meer gehecht aan hun ruimte en vrijheid. Met die behoeften en verschillen moet je bij het woningaanbod veel beter rekening houden. Geef ouderen iets om uit te kiezen.’ 

Stijnman verwijst onder meer naar het concept Knarrenhof, waarbij ouderen met elkaar een hofje bewonen en toch volop privacy houden. Zoals ook op meerdere plekken in Nederland inmiddels voormalige scholen, bejaardentehuizen en grote woningen worden omgebouwd tot wooneenheden voor senioren. Plekken waar ze met elkaar, maar wel op zichzelf kunnen wonen. ‘Er zijn genoeg varianten denkbaar, zolang de overheid die ruimte ook maar biedt’, stelt Stijnman.

Het kabinet zet extra geld in op die passende ouderenhuisvesting, maar bouwminister Hugo de Jonge kan nog meer doen, vindt KBO-PCOB. ‘Hij moet het veel meer sámen met ouderen doen’, zegt Stijnman. In dat geval zou De Jonge te horen krijgen dat ouderen liefst in de buurt van openbaar vervoer, winkels en andere voorzieningen willen wonen. ‘Maar ja, dat is dure grond. Aangezien oudere senioren minder besteden, is dat in de planvorming voor gemeenten minder aantrekkelijk. Toch is die fijne leefomgeving enorm belangrijk; in veel gevallen geeft dat de doorslag of ze willen verhuizen. Naar ons idee wordt daar vaak overheen gekeken.’

keukentafelgesprekken

Bij ouderen die overwegen te verhuizen denkt veertig procent aan een koopwoning, bleek dit jaar uit het onderzoek van Eigen Huis. Ruim zestig procent van de senioren overweegt zo’n stap omdat de huidige woning te groot is. Daarbij is zo’n dertig procent van de senioren bereid om een extra hypotheek af te sluiten voor een andere woning. Niet voor niets groeit de markt van financieel adviseurs die met ‘keukentafelgesprekken’ senioren van advies op maat willen voorzien. Speciaal voor ouderen zijn er bijvoorbeeld ook ‘pensioenshypotheken’ beschikbaar waarmee zij eenmalig overwaarde kunnen opnemen voor aanpassingen in huis of het maken van een grote vakantiereis. 

Die aanpassingen in huis – van traplift tot zitbad - zijn belangrijk, want veruit de grootste groep senioren zou het liefst de eigen woning verbouwen om daar te blijven wonen. Het huis voelt vertrouwd, de omgeving is bekend en ‘blijven zitten waar je zit’ voorkomt dat je gedwongen afscheid moet nemen van een groot aantal spullen, zegt woordvoerder Hans André de la Porte van vereniging Eigen Huis. ‘De huidige generatie senioren heeft in veertig, vijftig jaar veel spullen verzameld en wil daar ruimte voor houden. Ook dat kan een reden zijn om een verhuizing naar een kleinere woning uit te stellen, horen wij terug in gesprekken met deze doelgroep.’

Een koopwoning verlaten en bijvoorbeeld een appartement huren heeft ook nadelen, zegt André de la Porte. ‘We merken dat mensen schrikken van de hoge maandlasten – naast huur ook servicekosten – terwijl ze het eigen huis vaak al hadden afbetaald. Dan ga je van bijna niets opeens naar ruim duizend euro of meer aan woonlasten. Je zou zeggen: dat kunnen ze prima betalen uit de verkoopopbrengst van de woning, maar toch voelt dat niet prettig en daarom wordt die keuze vaak uitgesteld.’

De prikkel om wél te verhuizen volgt pas als zich gebreken aandienen, fysiek of mentaal. André de la Porte: ‘Dan blijkt die financiële afweging ook veel minder te spelen en krijgen goede zorg en comfort meer voorrang; dat mag dan iets kosten.’ De overheid moet wel veel meer gaan inzetten op een combinatie van wonen en zorg, vindt vereniging Eigen Huis. ‘De wens is dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen. Maar dat is gekoppeld aan: zolang het kan. Bejaardentehuizen hebben we niet meer, de vergrijzing neemt verder toe en thuiszorgorganisaties kunnen de hulpvraag niet aan. Gemeenten moeten dus investeren in die woonzorgcombinaties, want juist daar is behoefte aan.’

mantelzorgwoning

Een mantelzorgwoning laten plaatsen in de eigen tuin of in die van de kinderen is dan ook nog een optie, weet André de la Porte. ‘Het zijn kant-en-klare units die ze in je achtertuin takelen en die vervolgens op gas, water en elektra worden aangesloten. De laatste jaren zien we gemeenten daar gelukkig veel soepeler mee omgaan. Het geeft kinderen de gelegenheid om hun ouders te verzorgen en het voorziet in passende woonruimte. Ja, wij zijn daar groot voorstander van.’ 

Het woningtekort groeit al jaren. André de la Porte: ‘Sinds de jaren zestig is onze bevolking met vijftig procent gegroeid, maar het aantal woningen zelfs met 160 procent. Dus dan zeg je: waar komt dat tekort vandaan? Het heeft vooral te maken met de vele eenpersoonshuishoudens. Steeds meer mensen willen een huisje voor zichzelf. Bij stellen die uit elkaar gaan, heb je nóg een huis nodig. Daar kun je niet tegenop bouwen.’ Ook het aantal alleenstaande ouderen groeit de komende jaren. In 2020 waren dat er 920.000, in 2040 zijn dat er 1,7 miljoen, blijkt uit onderzoek van de ANBO.

woonschaamte

Eigen Huis adviseert ouderen op tijd na te denken over hun toekomstige woonsituatie, maar wil niemand druk opleggen, zegt André de la Porte. ‘Net als voor je overige bezittingen geldt: ze zijn van jou en niemand anders gaat daarover. Het fenomeen woonschaamte doet zich al voor in Nederland, maar laat duidelijk zijn: ouderen zijn tot niets verplicht.’

Het spaargeld op de bank levert momenteel weinig op en gezien de onzekere tijden is beleggen op de beurs ook niet het eerste waar je aan denkt. Maar of het financiële aspect heel zwaar meetelt in alle afwegingen, kan André de la Porte niet terugvinden in de recente woononderzoeken onder ouderen. ‘Mensen hebben vaak hun huis al afbetaald en de kosten zijn volgens mij niet doorslaggevend. Het gaat er vooral om: hóé wil je wonen en wát heb je nodig om goed te wonen? Wat past bij jou in die levensfase en bij alles wat daarna nog komt? Daar zie je mensen gelukkig steeds beter over nadenken.’