Het kwaad zit in de mens
Een man van 24 jaar schiet in een drukbezocht winkelcentrum in het rond en doodt zes mensen. Een moeder doodt vier baby’s kort na hun geboorte. Deskundigen zoeken naar verklaringen. Deze intelligente vrouw moet psychisch wel erg in de knoop zitten. En was die jongen niet occult belast? Zo houden we het kwaad op afstand. We verklaren het bij ons vandaan, door dit ‘soort mensen’ als een aparte ‘soort’ te bezien: psychisch gestoord, een monster, een gek.
Of we verklaren het door te wijzen op de omstandigheden. Al snel werd gezegd, dat die jongen in Alphen alleen bij zijn vader woonde. Gesuggereerd werd dat zijn ouders gescheiden waren. ‘Zie daar heb je het al: een ontwricht gezin.’ Later bleek dat niet zo te zijn. Zijn vader is leraar op de Driestar in Gouda. Mensen zoals u en ik.
doopvraag
Net als die ‘rustige’ jongen die in maart 2009 in de plaats Winnenden in Duitsland 15 mensen doodschoot. Hij had drie jaar daarvoor belijdenis gedaan. Denkt u dat zijn ouders, toen ze met hem bij het doopvont stonden, konden bevroeden dat hij later dit zou gaan doen? Hoeveel doopouders moet je als predikant de tweede doopvraag, of ze geloven dat hun kinderen in zonde ontvangen en geboren zijn, niet extra uitleggen?
Heeft de boodschap van de tweede doopvraag ons bij dergelijke gebeurtenissen iets te zeggen. Mensen die dit doen zijn gewone mensen. ‘Het was zo’n aardige man’ wordt nogal eens gezegd. ‘Nee, er was niets aan te merken.’ Inderdaad, het zijn mensen als wij.
In het voormalige Joegoslavië leefden buren vredig naast elkaar. Ze leenden een kopje suiker, een ei. Totdat op een dag de vlam in de pan slaat en buren elkaar vermoorden en verkrachten. Monsters? Gekken? Gestoorden? Nee, mensen zoals u en ik. O ja, de omstandigheden spelen mee. Maar toch. Ze blijven wel zelf verantwoordelijk.
Ook veel SS-officieren in de Tweede Wereldoorlog waren liefdevolle huisvaders. Ze brachten hun kinderen ’s avonds naar bed en lazen een verhaaltje voor. Overdag hielden ze bij hoeveel Joodse kinderen er die dag vergast waren. Seksueel misbruik, incest, je kind door elkaar rammelen, mensen doen dit soort dingen. Waarom? Zou dat te maken kunnen hebben met die tweede doopvraag?
Gelukkig worden niet al onze kinderen moordenaars. Gelukkig geeft God ons zijn geboden, de liturgie, zijn Woord, omstandigheden die ons niet zo ver brengen. We mogen God danken dat het kwaad niet nog veel vaker in ons opspeelt. Maar laten we niet denken: dat overkomt mij nooit.
erfzonde
De kerk noemt dit erfzonde. Dat is geen populair dogma. Maar wel een onmisbaar dogma om werkelijk de menselijke situatie goed te kunnen begrijpen. Waarom kunnen hoogopgeleide managers de exameneisen van het HBO niet op niveau houden? Het systeem was zo dat ze (ook financieel?) werden afgerekend op het aantal studenten dat een dipoma haalde. Hoe kon die hbo-diplomafraude plaatsvinden? Ze waren de erfzonde vergeten.
Hetzelfde geldt voor de teloorgang van de ‘Iederwijs’-scholen, basisscholen waar kinderen zelf mogen aangeven als ze iets willen leren. De gedachte daarachter is: als je maar teruggaat naar de natuur, dan komt alles goed. Deze ouders hebben waarschijnlijk nooit bewust de doopvraag beantwoord. Die leert ons iets anders over de natuur van de mens.
De voormalig marxistische filosoof Leszek Kolakowski dacht in zijn jonge jaren dat Stalin gelijk had. De heilsstaat zou aanbreken als de mensen die het communisme niet begrepen, waren ‘opgeruimd’. Maar toen miljoenen mensen waren ‘opgeruimd’ en de heilsstaat nog niet was aangebroken, vielen Kolakowski de schellen van de ogen. Hij zei: ‘Jullie christenen hebben iets dat je nooit moet opgeven: de erfzondeleer. Die leer verklaart pas echt hoe de menselijke situatie er aan toe is.’ En de theoloog Reinold Niebuhr zei na zijn ‘bekering’: ‘De erfzondeleer is de enige leer die je gewoon kunt bewijzen: kijk maar om je heen, lees de krant, kijk tv.’
Robert M.
Toen het seksueel misbruik op een kinderdagverblijf in Amsterdam aan het licht kwam, zei een reporter op tv: ‘We moeten niet zeggen: dat is een monster. Dan houden we het kwaad buiten ons en misleiden we onszelf. We moeten zeggen: ‘‘het kwaad is onder ons’’.’ Toen dacht ik: hij is er bijna. We moeten namelijk nog net iets meer zeggen: ‘‘het kwaad is in ons’’. De erfzondeleer is de meest realistische visie op de menselijke situatie. Mensen handelen nog steeds in de geest van de eerste Adam. Daarom is er een tweede Adam nodig. Hij heeft de wereld verlost. Laten we bidden: ‘Here God laat mij steeds meer handelen in de Geest van de tweede Adam, de Geest van Jezus Christus.’
Bert van Veluw is predikant Hervormde gemeente 'de Hoeksteen' in IJsselmuiden en voorzitter van de Confessionele Vereniging in de Protestantse Kerk in Nederland