Vluchtelingen leren hoe ze de oorlog te boven kunnen komen
Loenen
Zainab Osman (43) veegt de tranen uit haar ogen. Haar hakken knerpen op het grindpad terwijl ze langzaam langs de graven loopt. De namen op de stenen kent ze niet en de jaartallen zijn van ver voor haar geboorte. Deze mensen stierven in een oorlog die ze nooit heeft meegemaakt. Toch grijpt het haar naar de keel. Het doet haar direct terugdenken aan haar eigen leven. De burgeroorlog in Somalië die ervoor zorgde dat ze 23 jaar geleden naar Nederland vluchtte. ‘Oorlog is overal hetzelfde; mensonterend’, zegt Osman sniffend. ‘Ik voel me verbonden met deze mensen. Ja, ik heb een schrammetje. Een trauma misschien, maar ik kan het navertellen. En deze mensen niet.’
Het Ereveld in Loenen herbergt vierduizend Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Maandag werden deze mannen, vrouwen en kinderen op een bijzondere manier herdacht. Onder de titel Ereveld vol Leven stonden ruim vijfhonderd mensen achter de grafstenen. Achter elke steen iemand van exact dezelfde leeftijd als de persoon die eronder begraven ligt. Het is een manier om mensen eraan te herinneren dat elke steen een persoon representeert. En voor nabestaanden is het een bijzondere manier om hun dierbaren te eren. Soms is het familie, een kleindochter of een neef, die hun geliefde weer een gezicht geeft. Soms ook een wildvreemde.
doorgeven
Zainab Osman zag net nog een graf van iemand met dezelfde leeftijd als zij. Confronterend, vindt ze het. Zeker omdat zij wel aan de oorlog is ontsnapt en een veilige plek heeft gevonden. Ook al heeft ze wel mensen achter moeten laten. ‘Dat maakt dat ik nog meer de verplichting voel deze mensen te eren en de vrijheid door te geven waar zij voor gestorven zijn.’
Want in grote delen van de wereld is vrijheid helemaal niet vanzelfsprekend. ‘In de Tweede Wereldoorlog waren 50 miljoen mensen op de vlucht, inmiddels zijn dat er meer dan 60 miljoen. De geschiedenis herhaalt zich’, zegt Osman. Daarom accepteerde ze de uitnodiging om te spreken tijdens de openingsceremonie van Ereveld vol Leven.
‘Dat ik hier ben, zorgt dat ik ook mijn eigen pijn nog meer voel. Waarschijnlijk ben ik straks twee dagen van de kaart. Maar het is het waard. Ik mag hun stem zijn, beschermen wat zij hebben achtergelaten.’
Het is dit jaar de derde keer dat in Loenen de slachtoffers op het Ereveld op deze manier worden herdacht. Maar het is voor het eerst dat Vluchtelingenwerk Nederland de vraag kreeg of er vluchtelingen waren die deze herdenking wilden bijwonen. ‘We hebben wel geaarzeld’, bekent Saskia Bolt van Vluchtelingenwerk. ‘Normaal zijn we vooral actief op Bevrijdingsdag om mensen bewust te maken van hun vrijheid.’ Bij het herdenken bleven ze op de achtergrond. Maar omdat het een uitdrukkelijke wens was van nabestaanden, stemde de organisatie ermee in. ‘De dochter van een verzetsstrijder zei het zo: “Als we niet blijven praten over waarom vrede zo belangrijk is, is mijn vader voor niets gestorven.”’
luisteren
Khose Ramun Dkdan (30) vluchtte drie jaar en drie maanden geleden uit de Syrische stad Aleppo naar Nederland. Samen met zijn broer Johnny (22) en zijn moeder is hij vandaag bij de herdenking aanwezig. Hij staat met de groep aan de rand van een grasveld in het midden van het ereveld. Het regent al de hele dag. De paden zijn nat, het veld waar zojuist de openingsceremonie is geweest is platgetrapt en modderig door de vele voeten die eroverheen liepen. Het ruikt naar nat gras en dennennaalden.
Dkdan is vooral benieuwd naar de verhalen die hij straks te horen gaat krijgen. ‘Ik wil naar hen luisteren en horen hoe zij na de oorlog verder gingen. Ik kom ook uit de oorlog en ik moet ook verder.’ Hij kijkt om zich heen naar de stenen aan weerskanten van de grindpaden. ‘Hier hebben heel veel mensen hun leven verloren, net als nu in ons land gebeurt. De oorlog komt en neemt het leven. Dit is het resultaat.’
Een paar paden verder ontmoeten Zainab Osman en Johnny Dkdan Liane Bredée (84). Op het eerste gezicht vormen ze een willekeurig trio, maar ze hebben iets gemeen. Alle drie hebben ze huis en haard achter moeten laten. Bredée ontvluchtte in mei 1940 met haar ouders en stadgenoten Breda. De groep vluchtelingen zou overnachten in een school, maar Bredées vader vertrouwde het niet en trok verder met zijn gezin. Die nacht werd de school gebombardeerd en kwamen 56 Bredase vluchtelingen om het leven. Vooral ouders met jonge kinderen. De zesjarige Liane was in een klap al haar speelkameraadjes kwijt.
emotioneel
Bredée weet dus als geen ander wat Osman en Dkdan hebben moeten doormaken. ‘Je moet alles achterlaten en je in het onbekende storten. Het is maar afwachten wat er gaat gebeuren. Je weet niet hoe het volgende uur eruit zal zien’, zegt ze. ‘Ik voel me aan hen verwant, al heb ik het veel beter getroffen dan zij. Ik kon weer terug.’
De ontmoeting tussen Bredée en de vluchtelingen is emotioneel. ‘Waarom moeten mensen elkaar toch al die ellende aandoen. We zijn toch allemaal gelijk?’ zegt de 84-jarige vrouw.
Osman en Dkdan knikken. De 22-jarige Dkdan waardeert de manier waarop Bredée haar verhaal doorgeeft. ‘Als ik naar u kijk, zie ik mezelf in de toekomst. Dat maakt me heel dankbaar’, zegt hij. ‘Ik kijk naar u en ik ben zo blij.’ <
Het Ereveld in Loenen is een erebegraafplaats voor Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog omkwamen in Duitsland. De Nederlandse regering wilde hen na de oorlog thuisbrengen zodat ze niet meer op vijandelijk grondgebied lagen. Er liggen in het bosgebied met een totale oppervlakte van 17 hectare militairen, verzetsstrijders, burgers, politieke gevangenen en slachtoffers van de Arbeitseinsatz, de gedwongen tewerkstelling.
Prinses Wilhelmina opende het Ereveld op 18 oktober 1949. Sinds de jaren tachtig zijn in Loenen ook burgers en militairen begraven die omkwamen tijdens internationale vredes- en humanitaire missies.
Het Ereveld in Loenen, nabij Apeldoorn, staat vooral bekend om haar indeling. Hier zijn geen velden vol strakke rijen van kruizen te vinden. In plaats daarvan zijn in de bosrijke omgeving paden aangelegd waar aan weerszijden stenen zijn geplaatst.
De herdenking Ereveld vol Leven markeert de start van de herdenkingsweek. Omdat het dit jaar 75 jaar geleden is dat de oorlog uitbrak in Nederlands-Indië, werden maandag zeven ereveldkruizen uit Java onthuld. De kruizen zijn per boot uit Java gekomen. Voor elk ereveld één. Ze staan symbool voor de ruim 25.000 slachtoffers die op de erevelden in voormalig Nederlands-Indië begraven liggen.