Natuur: Het haasje op de maan
Misschien heb je je weleens verbaasd over het grillige patroon van donkere vlekken dat je op de maan kunt zien. Sinds kort heb ik een nieuwe telelens, waarmee ik de maan beeldvullend kan portretteren. Nu kunnen we thuis op ons beeldscherm prachtige maanfoto’s bewonderen en weer volop discussiëren over ‘het mannetje op de maan’.
Ik heb lang niet genoeg fantasie om een menselijk gezicht te ontdekken in het patroon van donkere vlekken. Maar ik ken genoeg landgenoten die in twee ronde vlekken bovenin toch twee ogen zien, met een rare neus daaronder.
Andere mensen praten met bijna evenveel fantasie over ‘maria’ ofwel: zeeën. De grote vlakte aan de linkerkant heet ‘Oceaan der stormen’. Bij de vlekkenreeks op de rechterhelft horen namen als: ‘Zee van de koude’, ‘Zee der helderheid’, ‘Zee van de stilte’, ‘Zee van de nectar’, ‘Zee van de vruchtbaarheid’ en ‘Zee van de kentering’. Ik heb geen idee wie al deze namen heeft verzonnen en waar de naamgever zich door liet inspireren, maar ik kan me bij al deze namen eigenlijk net zo weinig voorstellen als bij het verhaal van het ‘mannetje’ op de maan.
De maanzeeën bevatten namelijk geen druppel water. Als je de maan met een verrekijker zou bekijken, kun je ook in de donkere vlekken enkele kraters ontdekken. Het gaat dus niet om watervlakten.
De donkere vlekken zijn wel de laagstgelegen gebieden en de heldere gebieden zijn hooglanden, met gebergten als lichtste stippen. Maar de maan kent geen beken en rivieren, laat staan zeeën of oceanen.
konijn uit de hoge hoed
Waar ik me wel wat bij kan voorstellen is de Aziatische manier van kijken naar de maan. In China zien ze geen mannetje, maar een haas. In Japan zien ze een konijntje. Het dier zit rechtop, kijkt naar links en zijn oren steken naar achteren. Als je graag in al die donkere vlekken een figuurtje wilt zien, tover dan een konijn uit de hoge hoed. ?
Wil je de planeet Mars een keer mooi in het vizier krijgen? Wil je weleens turen naar de kraters op de maan? Wil je met een telescoop een blik werpen op het Zevengesternte of op een sterrennevel? Zo ja, doe dan mee aan de Landelijke Sterrenkijkdagen 2019.
Eind volgende week worden in Nederland weer de jaarlijkse sterrenkijkdagen gehouden. Op tientallen plaatsen is het publiek van harte welkom. Vrijwel alle sterrenwachten houden open huis op vrijdag 15, zaterdag 16 of zondag 17 maart.
Enthousiaste afdelingen van de Nederlandse Vereniging voor Weer en Sterrenkunde (NVWS) laten jong en oud kennismaken met de sterrenkunde. Zelfs allerlei particulieren laten hun buren meekijken door hun telescoop.
Zelfs bij bewolkt weer loont het de moeite om op pad te gaan. Er is vaak een programma dat niet van het weer afhankelijk is, met verhalen over sterrenkundige onderwerpen, demonstraties van telescopen, quizzen en modelbouw.
Het complete overzicht van alle activiteiten is te vinden op de website sterrenkijkdagen.nl. De meeste deelnemers doen niet alle drie de dagen mee. De toegang is veelal gratis, maar bij sommige sterrenwachten wordt een entreeprijs gevraagd.
De planeet Mars is nu elke avond te bewonderen. Deze planeet is stukken minder helder dan Venus en Jupiter, maar wel met het blote oog te zien. Mars oogt als een rode ster die niet knippert, vandaar de bijnaam ‘rode planeet’.
Het verschil tussen sterren en planeten is in één oogopslag te zien. Sterren twinkelen en flikkeren altijd een klein beetje, omdat het licht van sterren een ontzettend lange weg aflegt voordat het op ons netvlies valt en dit lichtstraaltje wordt zeer regelmatig even verstoord en onderbroken. Maar de planeten van ons zonnestelsel knipperen niet, omdat het zonlicht dat door deze planeten naar de aarde wordt gekaatst, een relatief korte weg aflegt.
De planeet Mars doet bijna twee jaar over zijn rondje om de zon, 687 dagen om precies te zijn. Jupiter doet daar bijna twaalf jaar over en Saturnus bijna dertig jaar. Omdat de omlooptijden fors verschillen, varieert ook de afstand van de aarde tot de planeten en daarmee hun helderheid. De planeet Mars is nog een maand lang een mooie avondverschijning in het westen.
Als je met een verrekijker naar de maan kijkt, zie je ringbergen ofwel kraters. Deze kraters zijn ontstaan bij de inslag van ‘ruimtepuin’.
Vergelijkbare kraters ontstaan op het aardoppervlak bij de inslag van meteorieten. Volgens de kenners is de korst van de maan bij enkele grote inslagen blijkbaar opengescheurd, zodat vloeibaar gesteente kon uitlopen over de laagstgelegen gebieden. Daarbij zijn de relatief vlakke ‘zeeën’ ontstaan, die wij vanaf de aarde als vrij egale, donkere vlekken zien.
Om de kraters op de maan te bewonderen, kun je het beste rond het Eerste of Laatste Kwartier met een verrekijker turen naar de grens tussen de lichte en de donkere helft. De schaduwgrens loopt dan dwars door het midden van de maanschijf, waar de meeste en de mooiste kraters liggen. Zelfs relatief kleine structuren werpen dan een lange schaduw en vallen beter op. Bij Volle Maan kun je veel minder details zien, omdat er dan bijna geen schaduwen zijn. Tijdens het Eerste Kwartier en Laatste Kwartier werpen alle bergen hun langste schaduw en dan vallen ze stukken beter op. Het is Eerste Kwartier op donderdag 14 maart, 11.27 uur.