Fort Ham trok vroeger busladingen toeristen
Holkerveen
De resten van het fort op de grens van Vathorst, een nieuwbouwwijk in Amersfoort, en het buurtschap Holkerveen bieden een trieste aanblik. Een ruïne, overwoekerd door gras, omsingeld door struiken en bomen. Een dubbele rij hekken om de nabijgelegen ontzandingsplas, ooit gegraven om de A28 mogelijk te maken, houdt nieuwsgierigen op afstand. Het bouwwerk is bouwvallig. De huidige eigenaar van het perceel, de gemeente Amersfoort, probeert zo het risico op ongevallen uit te bannen.
In het gebouw aan de ingang, waar ook een hek staat, is een leer-werkboerderij gevestigd voor ‘mensen met afstand tot de arbeidsmarkt’. Een medewerker is onverbiddelijk: een kijkje nemen mag pas na uitdrukkelijke toestemming van de eigenaar. Maar iets verderop langs het hekwerk is een open plek die vrij zicht biedt op de verweerde entree van het fort.
Hoe anders stond het fantasiebouwwerk er vroeger bij. Fort Ham, ’t Hammetje of Hammetjes Paradijs was het paradepaardje van follyland: een sprookjesachtig kasteel met twee torens. Als de sneeuwvlokken uit de lucht dwarrelden, leverde dit een romantisch plaatje op. De folly was ontsproten aan het brein van Willem Ham, een veelkleurige inwoner van Nijkerkerveen, die in 2006 op 75-jarige leeftijd overleed. Hij handelde in meubels en planten, verkocht visvergunningen voor zijn plas, schonk alcohol in een kantine op het terrein van zijn fort, en speelde niet onverdienstelijk trekharmonica. ‘Mijn vader maakte het fort van het puin dat ze bij de plas kwamen storten. Al die keien en puinzooi waren nodig om afkalving van het land te voorkomen’, vertelt zoon Bram Ham uit Nijkerkerveen. Bij de bouw combineerde Ham senior het puin met materialen als kerkramen, landbouwwerktuigen en beeldjes.
De bouw van het fort was een daad van verzet tegen het oprukkende Amersfoort. Voor de aanleg van een afslag van de A28, ter ontsluiting van de nog te bouwen Vinex-wijk Vathorst, had de gemeente een oogje laten vallen op Hams grond. ‘Maar hij wilde zijn land niet verkopen, want hij had dertig mini-pony‘s op de twee hectare grond rond de waterplas. Dat was zijn hobby.’ ‘Hammetje’ maakte schietgaten in de toren, en rioolbuizen verbeeldden kanonnen. ‘Ach, dat was gekkigheid van mijn vader. Hij zei altijd: “Als Amersfoort komt, dan ga ik schieten”.’
Bram Ham kan zich nog goed herinneren dat het fantasiebouwsel veel bekijks trok. Menig stelletje liet er trouwfoto’s maken. Het hek was helemaal van de dam toen het tv-programma Paradijsvogels er in 1992 een reportage maakte. Er kwamen busladingen vol toeristen, ook uit het buitenland. ‘Ja, er was altijd een bult volk’, zegt Ham junior nuchter.
Tot ieders verrassing verkocht zijn vader het landgoed in 2005 aan ... Amersfoort. ‘Hij moest wel, anders had de gemeente hem onteigend. Nu kon hij er nog een goede prijs voor krijgen.’ Het fort is er nog steeds, zij het in vervallen staat. ‘Het had dus helemaal niet weg gehoeven. Jammer dat het zo gegaan is’, concludeert Bram Ham. ‘Fort Ham zou een mooie toeristische trekpleister zijn geweest.’
toekomst
De DonderbergGroep, een stichting voor follies, tuinsieraden en vermaaksarchitectuur, is blij met de aandacht voor het vervallen fort, zegt vicevoorzitter Anton Nuijten. ‘Er staan nog meer prachtige bouwsels in de trant van Fort Ham, zoals het Droomkasteel in Heerlerheide, te verpieteren. Wil je een folly bewaren voor het nageslacht, dan moet je op tijd beginnen na te denken over de toekomst.’
waar:Domstraat 82 Holkerveen
bouwjaar:vanaf 1988
bouwer:Willem Ham
doel: Willem Ham bouwde zijn fort als verzet tegen de komst van de Amersfoortse Vinex-wijk Vathorst. Het perceel was acht hectare groot. De twee torens noemde hij Willem I en Willem II. Bij de plas, tevens visvijver, stond een uitkijktoren. Verder creëerde Ham met puin een paar eilanden: Texel en Rottum.