Arbeid belonen met geld moet, maar motiveert niet
Amsterdam
Kilian Wawoe, psycholoog aan de Vrije Universiteit (VU), vindt dat de tijd rijp is voor een nieuwe manier van belonen en beoordelen van werknemers. Want financiële beloningen werken niet in alle gevallen en beoordelingen slaan vaak nergens op. Maandagmiddag reageerden journalist Joris Luyendijk en neuroloog Erik Scherder tijdens een symposium aan de Vrije Universiteit op zijn ideeën.
Zeg Luyendijk en je zegt The City. De journalist sprak de afgelopen jaren honderden bankiers uit de Londense financiële sector. Vaak schrok hij, nog vaker was hij verbaasd. Bankiers bleken geen monsters te zijn. Wel werkten ze voor monsterlijke organisaties. En dat had alles met de beloningen te maken, vertelt Luyendijk. ‘Ze kregen een beloning voor verkeerd gedrag.’
beloning
Het neoliberale systeem in The City is simpel, legt de journalist uit. ‘Het gaat uit van het idee dat mensen egoïstische en rationele wezens zijn die pas uit hun luie stoel komen door een financiële prikkel. Dan krijg je door de onzichtbare hand van de vrije markt een rechtvaardig systeem, is de gedachte. Vaak werken banken daarom als volgt: ze nemen twee mensen aan voor dezelfde baan en aan het eind van het jaar mag degene blijven die het meeste geld in het laatje brengt. Dat werkt niet. Mensen zijn geen robots, maar gaan door deze manier van werken precies dat gedrag vertonen dat nodig is voor de bonus en het voorkomen van ontslag.’
Een mens is meer dan een rationeel wezen op zoek naar financiële prikkels, vindt Luyendijk. ‘Je hebt twee soorten mensen. Zij die intrinsiek gemotiveerd zijn; ze doen hun werk omdat ze het leuk en belangrijk vinden en zien het werk zelf als beloning. Die beloon je niet met geld. Geef ze een cursus om zichzelf te verbeteren, want dat willen ze. Je hebt ook de extrinsiek gemotiveerden; voor hen is het werk een middel voor een ander doel, status of geld bijvoorbeeld.’ Het probleem: een groot deel van de huidige beloningen bestaat uit geld en bedient enkel de extrinsiek gemotiveerden.
eerlijk delen
Precies op dat punt raakt het betoog van Luyendijk dat van Wawoe. De psycholoog vindt dat geld als beloning maar één doel dient: eerlijk delen. De rest moet je niet met geld willen belonen. Dat eerlijk delen is hard nodig, want van geld alleen word je niet gelukkig; een tekort aan geld maakt daarentegen wel ongelukkig. Scherder legt uit wat er gebeurt bij zo’n chronisch geldtekort: de stress neemt toe, de remmingen nemen af en de kwaliteit van het brein taant.
In wat Wawoe ‘het oude belonen’ noemt, is geld meer dan een manier om eerlijk te delen. Als dat al gebeurt tenminste. Het wordt ingezet om prestaties te bevorderen, gelukkig te maken en te motiveren. Fout, zegt Wawoe. Dit kun je uitstekend met andere middelen bereiken. Een groepsbeloning, bijvoorbeeld. Of een sociale beloning, zoals het nomineren van een collega voor een bepaalde prijs.
De cijfertjes te belangrijk maken heeft nog een ander effect: we vinden het knap lastig iemand te beoordelen, ondanks de lange lijst met afvinkpuntjes. Goede feedback vraagt een eerlijk gesprek. ‘Werk daarom met een tweepuntenschaal: iemand voldoet wel of niet. Ga geen cijfer geven, want dat zegt vaak meer over de beoordelaar dan over de beoordeelde. En bedenk: goede feedback is vooral wat je tegen je partner over je collega zegt. Maar dan iets aardiger.’ <