Een compliment is geen wondermiddel (zeg dus niet: ‘Wat ben jij ont-zet-tend slim!’)
Amsterdam
‘Ik zeg niet dat we moeten stoppen met complimenten geven, maar wel dat we beter moeten stilstaan bij hoe we ze formuleren.’ Eddie Brummelman, pedagoog en ontwikkelingspsycholoog aan de Universiteit van Amsterdam, stelde een boek samen waarin 31 internationale gedragswetenschappers aan het woord komen over loftuitingen: Psychological Perspectives on Praise.
‘Een compliment wordt gezien als wondermiddel tegen alle problemen die ontstaan door gebrek aan eigenwaarde. Maar het is in feite een complexe boodschap die weergeeft hoe mensen over ons denken en wat ze van ons verwachten.’
En zo’n positief verwoorde boodschap heeft soms negatieve gevolgen?
‘Juist mensen met een lage zelfwaardering, die het meest verlangen naar complimenten, leggen ze vaak naast zich neer. Of ze komen erdoor onder druk te staan, omdat ze bang zijn een volgende keer opnieuw aan hoge verwachtingen te moeten voldoen.
Een compliment is in feite een evaluatie, een waardeoordeel. Neem een zakelijke vergadering. In zo’n situatie is het gepast dat de baas jou prijst, maar andersom is ongebruikelijk. Complimenteren vindt vaak plaats binnen een machtsverhouding.’
Ouders en leraren zijn zich er misschien wel van bewust dat overdadig complimenteren kan resulteren in een ‘prinsje’ of ‘prinsesje’ dat niet met negatieve feedback weet om te gaan. Dat het ook kan leiden tot een onzeker kind is vast minder bekend.
‘Sommige kinderen raken ontevreden over zichzelf, omdat ze gaan denken dat iedereen altijd verwacht dat ze optimaal presteren. Terwijl een kinderleven vol faalervaringen zit die belangrijk zijn in het leerproces. Opgeblazen complimenten (‘Wat een óngelooflijk mooie tekening!’, ‘Wat ben jij ont-zet-tend slim!’) kunnen ertoe leiden dat kinderen uitdagingen vermijden en zich slecht voelen wanneer ze falen.
Andere kinderen krijgen door buitensporige loftuitingen het gevoel dat ze uitzonderlijk zijn. Narcistische persoonlijkheidstrekken zijn deels genetisch bepaald, maar kunnen ook door opvoeding gevoed worden. Als je op een voetstuk wordt gezet, kun je het gevoel hebben dat waardering voorwaardelijk is en je voortdurend speciaal moet zijn om die in de wacht te slepen.
Eén minder handig compliment zal een kind trouwens niet veranderen. Als je beseft dat je overdreven complimenteert, kun je er wat aan doen.’
Reageren op een compliment is soms ook nog een hele kunst. Heeft u daar tips voor?
‘Een collega, die ook onderzoek doet naar dit onderwerp, zei eens: ‘Ik probeer altijd zo veel mogelijk te genieten van een compliment, maar het niet te serieus te nemen.’ Dat vind ik wel een goeie. Het is fijn te horen dat anderen je waarderen, maar je moet die waardering niet zien als een diagnose.’ <
Eddie Brummelman - beeld Sander Nieuwenhuys
complimenteren kun je leren: acht tips
Geef geen overdreven complimenten. Geloofwaardige en gemeende complimenten zijn heilzamer voor de ontvanger.
Zoek de balans; zowel een overdaad als tekort aan complimenten kan schadelijk zijn.
Richt je op specifiek gedrag. Veel complimenten koppelen resultaat aan persoonskenmerken (‘wat ben je slim’), waardoor de ontvanger aan zichzelf kan gaan twijfelen als een volgende handeling mislukt.
Laat je enthousiasme blijken zonder evaluatie van de ander. Een opmerking als ‘Ik heb er erg van genoten!’ kan iemand niet tegenspreken, een compliment wel.
Een ander alternatief voor een compliment is iemand zijn eigen conclusies laten trekken: succeservaringen geven zelfvertrouwen. Een goed geformuleerd compliment kan wel helpen als aanmoediging in het benutten van kansen.
Benadruk het groeiproces. Vergelijk niet met anderen, maar met eerdere persoonlijke prestaties. Zo spoor je iemand niet aan boven anderen uit te steken, maar zichzelf te verbeteren.
Complimenten zijn zinnig als iemand aan een nieuwe taak begint, omdat die antwoord geven op de belangrijkste vragen van dat moment. Ben ik hier goed in? Vind ik dit leuk? Zodra iemand meer expertise heeft, wil hij vooral weten hoe hij zichzelf kan verbeteren. Dan leidt kritiek tot meer motivatie.
Neem niet zonder meer aan dat mensen uit een ander land net zo genieten van een compliment. In niet-westerse culturen wordt de kwetsbaarheid van een opgeblazen ego meer geschuwd.
