Niet alleen de wetenschap geeft de doorslag in het coronabeleid, ‘de gekozen aanpak is uiteindelijk een politieke keuze’

Amersfoort

Het is een zinnetje dat de meeste Nederlanders inmiddels wel kunnen dromen: we volgen de richtlijnen van het RIVM. Of: de maatregelen zijn gebaseerd op de adviezen van het Outbreak Management Team. Het is een boodschap die de regering keer op keer benadrukt: de wetenschap vormt ons kompas in de bestrijding van de coronacrisis. Het is in de landen om ons heen vaak niet anders. Toch leidt deze zienswijze niet overal tot dezelfde conclusies. In Nederland worden mondkapjes bijvoorbeeld afgeraden, in Oostenrijk en Tsjechië zijn ze verplicht. In Nederland mag je nog steeds de straat op om een frisse neus te halen, in Spanje en Italië zit echt iedereen binnen. Terwijl in Zweden het leven gewoon door lijkt te gaan.

verantwoordelijkheid

Zo verbazingwekkend zijn die verschillen niet, vindt socioloog Peter Achterberg. ‘Zet vijf wetenschappers bij elkaar en ze zullen een debat voeren over alles waarover ze het niet eens zijn. Kijk bijvoorbeeld naar viroloog Ab Osterhaus, die heeft op televisie altijd wel iets aan te merken op de Nederlandse aanpak. Daarnaast kun je andere landen niet zomaar met Nederland vergelijken. In Nederland zijn we bijvoorbeeld gewend om een sterke nadruk te leggen op de eigen verantwoordelijkheid. Dat zie je terug bij de participatiewet, maar ook in de manier waarop we met corona omgaan. Hier wordt sterk benadrukt dat iedereen zelf verantwoordelijk is voor de bestrijding van het virus. Daar moet je in Aziatische landen niet mee aankomen, daar verwacht de bevolking veel meer sturing vanuit de overheid.’

Wetenschap heeft het imago objectief te zijn, zegt Jan Hoogland, bijzonder hoogleraar Christelijke Filosofie aan de Universiteit Twente. ‘Dus zegt de regering: we willen onze beslissingen baseren op wetenschappelijke argumenten. Niet op politieke argumenten, want die gaan over waarden. Op die manier hoopt men politieke controverses te vermijden. Eensgezindheid is nu namelijk heel belangrijk.’

Toch blijft het de vraag in hoeverre het de wetenschap is die de doorslag geeft. ‘Politici moeten kiezen welke argumenten vanuit de wetenschap ze overtuigend vinden. Dus is de gekozen aanpak uiteindelijk een politieke keuze.’ Als politicus zeggen dat je een beslissing neemt op basis van de wetenschap is dus een gezagsargument, zegt Achterberg. ‘Daardoor lijkt het alsof de wetenschap beslist, maar dat is niet zo.’

Toch wil deze werkwijze volgens Hoogland niet zeggen dat de regering automatisch kiest voor argumenten die haar politiek gezien het beste uitkomen. ‘Ik vertrouw erop dat onze overheid wetenschappelijke argumenten zo goed als mogelijk tegen elkaar afweegt. Het grootste probleem is daarom iets anders: wanneer je redeneert vanuit wetenschappelijke argumenten, zie je maar een deel van de werkelijkheid. Wetenschappelijke argumenten zijn gebaseerd op abstractie, waarbij slechts op bepaalde aspecten van het probleem wordt ingezoomd. Het gaat nu bijvoorbeeld vooral over de medische gevolgen. Maar hoe zit het met de economische en sociale gevolgen? Kijk bijvoorbeeld naar de bezoekregelingen in verpleeghuizen. Dat is te begrijpen vanuit medisch-wetenschappelijk opzicht, maar het zorgt wel voor een enorm sociaal probleem.’

vertrouwen

Dat het beleid uiteindelijk niet alleen wordt gebaseerd op de wetenschap, is goed te zien bij het sluiten van de scholen, zegt Hoogland. ‘Op basis van wetenschappelijke argumenten zag de regering er geen bezwaar in de scholen open te houden. Uiteindelijk heeft men er mede onder druk van de publieke opinie voor gekozen om de scholen toch te sluiten.’ Desondanks zie je in tijden van corona wel hoeveel vertrouwen de Nederlandse bevolking over het algemeen in de wetenschap heeft, vindt Hoogland. ‘Zeker als het gaat om de vraag hoe wij problemen het beste kunnen beheersen.’

Het zou een verklaring kunnen zijn voor het brede vertrouwen dat de regering geniet. Toch moeten we niet doen alsof mensen de wetenschap daarom altijd vertrouwen, vindt Achterberg. Dat was in Nederland goed te zien rondom de discussie over stikstof, toen door boeren werd getwijfeld aan de conclusies van het RIVM. In tijden van corona wordt dat misschien nog wel het beste zichtbaar bij de Amerikaanse president Donald Trump, die tegen het advies van wetenschappers in een malariamedicijn wil inzetten tegen corona, omdat hij ‘een onderbuikgevoel heeft’ dat het zal aanslaan. Gezondheidsexperts zeggen dat hier geen enkel bewijs voor bestaat. <