'Tulpen, klompen en radioastronomie'

DWINGELOO - De stichting CAMRAS (C.A. Muller Radio Astronomie Station) en veel vrijwilligers hadden zaterdag eer van hun werk. Een half jaar waren ze bezig met het gebruiksklaar maken van de telescoop. Het gebouw gaat weer dienst doen voor de wetenschap en er kunnen bezoekers worden rondgeleid.

Ver weggestopt in Drenthe staat de astronomische trots van Nederland. Op het Dwingelderveld kan Nederland zich meten met internationale grootheden. Remco den Besten, voorzitter van CAMRAS en directeur van het KNMI, spreekt in superlatieven: ,,We hebben in Nederland tulpen, klompen en radioastronomie. De Nederlandse radioastronomie is op wereldniveau vergelijkbaar met de Formule 1.''

In 1956 werd de Drentse schotelantenne gebouwd. Met een diameter van 25 meter was het de grootste ter wereld. De helft van het toenmalige jaarbudget voor de wetenschap werd gebruikt om het te financieren. Voor de beide professoren Oort en Muller (waarnaar de stichting CAMRAS is vernoemd) was het een 'prestigeobject', aldus Dick Harms, penningmeester van de stichting.

Theologie

Met de radiogolven die de radiotelescoop opvangt, heeft men een nieuw sterrenstelsel ontdekt, vergelijkbaar met ons melkwegstelsel, legt Robert Langenhuysen, die het initiatief nam om de radiotelescoop in Dwingeloo weer in gebruik te nemen, uit. ,,Met nieuwe technieken willen we de straling van waterstofatomen gaan meten. Daarmee kunnen we teruggaan naar de situatie van de oerknal, miljarden jaren geleden.'' Enthousiast: ,,Dit is nog steeds een mysterie. We zitten bijna theologie te bedrijven.''

De leden van CAMRAS zijn niet bang geweest dat de telescoop door de jarenlange stilstand niet zou werken. ,,Sinds januari hebben we hard gewerkt aan het gebruiksklaar maken van de telescoop'', zegt Langenhuysen. ,,Er is het nodige laswerk verricht en alle bewegende delen zijn opnieuw ingevet.'' Mark Bentum, secretaris van CAMRAS denkt ook wel dat het mee zal vallen: ,,Bij de bouw van de telescoop in 1956 is het gevaarte sterk overdimensioneerd. Men wist dat toen nog niet goed te berekenen. Met de stijfheid van het bouwwerk zit het dus wel goed. Roest is niet gelijk gevaarlijk.'' Dat is maar goed ook, want de antenne is 120.000 kilo zwaar, dus er komt heel wat gewicht op de scharnierpunten.

Zandstralen

Na een eerste inspectie kon zaterdag de opening verricht worden, maar de roestige schotel kan nog wel een likje verf gebruiken. Den Besten: ,,Als we geld hebben, kunnen we de schotel gaan zandstralen en opnieuw van verf voorzien. Maar geld hebben we helaas niet voldoende. CAMRAS heeft natuurlijk donateurs, maar we zijn ook bezig met het aanschrijven van bedrijven voor sponsoring, zoals het chemisch bedrijf Akzo. We proberen zo veel mogelijk Nederlandse bedrijven in te zetten voor dit project, omdat de telescoop de trots van Nederland is.''

Uiteindelijk blijkt de schotel te werken.

Voor de veiligheid moeten de ruim honderd bezoekers achter een gespannen ketting blijven of een helm op, omdat roestschilfers of stukken afgebladderde verf naar beneden kunnen vallen. De ingebruikname van de radiotelescoop door het draaien van de schotel wordt bezegeld met applaus en champagne. Bentum: ,,Het draaien van de schotel is op zich niets bijzonders, maar het is wel het teken dat hij het doet. In de zogenaamde 'badkuipstand' is de schotel naar de hemel gericht. Dit is de ruststand. Als de schotel nog kan draaien, betekent dat dat we hem binnenkort volledig kunnen gebruiken.''

Ontdekkingen

Vooral radiozendamateurs zullen er gebruik van gaan maken. ,,Naar de huidige maatstaven is de telescoop te klein, maar je kunt er zeker nog dingen mee ontdekken. We sluiten niets uit. 'Wetenschappelijk afgeschreven' betekent nog niet dat ontdekkingen uitgesloten zijn of dat hij maar moet worden afgebroken'', meent Bentum. Door de telescoop kunnen radiozendamateurs via reflectie van de maan verbinding maken. Ook kunnen ze een amateursatelliet volgen die binnenkort de ruimte ingaat. Volgens Langenhuysen zal in de toekomst de telescoop zelfs via internet te besturen zijn.

Scholen en universiteiten kunnen binnenkort ook gebruik maken van de radiotelescoop als dat nodig is voor bijvoorbeeld een afstudeerproject. ,,We geven voorlichting op scholen, want we willen graag jongeren enthousiast maken voor de astronomie'', zegt Langenhuysen. ,,Nederland loopt nu nog voorop, maar als je bedenkt dat in China tien keer zoveel wetenschappers afstuderen als in Europa en de Verenigde Staten samen, dan is het belangrijk om jongeren hierbij te betrekken.''

Ontwikkelingen

,,Als de stichting er niet was, was de telescoop van Dwingeloo al lang afgebroken'', zegt Dick Harms resoluut. ,,Het is een bijzondere prestatie als je bedenkt dat de stichting en ongeveer 130 vrijwilligers dit allemaal voor niks doen.'' Gezien de leeftijd van de leden, zullen er veel met pensioen zijn, ,,maar iedereen steekt er enorm veel tijd in naast een baan of de drukte van het gezin''.

De radiotelescoop van Dwingeloo is een industrieel monument geworden, maar de ontwikkelingen in de radioastronomie staan niet stil in Drenthe. Met behulp van 25.000 radioantennes verspreid in de provincie en aangrenzend Duits grondgebied zal een schotel gesimuleerd worden van 350 vierkante kilometer. De radiogolven die de antennes opvangen, worden door een computer verwerkt tot samenhangende beelden. Ook in de nu weer opengestelde telescoop wordt daaraan aandacht besteed. Radiotelescoop van Dwingeloo begint na vijftig jaar aan tweede jeugd