Spijbelrechter beloont liever dan dat hij straft

ALMELO - Scholieren die herhaaldelijk spijbelen, moeten vanaf dit voorjaar voor een spijbelrechter verschijnen. Minister Hirsch Ballin heeft de Tweede Kamer deze week toegezegd daarvoor te zorgen. De rechtbank in Almelo begon in april 2004 met de spijbelrechter en kreeg al navolging in Groningen, Zwolle, Amsterdam, Zutphen, Breda en Roermond. Hirsch Ballin gaat met de Raad voor de Rechtspraak praten om vanaf mei in elk arrondissement een spijbelrechter aan te stellen. Nederlands allereerste spijbelrechter (,,eerst waren we niet zo blij met die naam'') is mr. J.H. (Jans) Olthof.

Wat voor kinderen krijgt u voor u?

,,Het zijn kinderen die problemen hebben die in henzelf schuilen of in hun omgeving spelen, waardoor ze op school niet goed functioneren. Vaak komen ze uit normale gezinnen. Spijbelen kan met van alles te maken hebben: ruzie thuis of met vriendjes, ADHD, softdruggebruik, verkeerde vormen van onderwijs. In de rechtszaal proberen we dat probleem boven water te krijgen.''

Hoeveel uur moet ik spijbelen voordat ik bij u terecht kom?

,,Het heeft niet zoveel met uren te maken. Vaak is er hulp nodig om het achterliggende probleem op te lossen. De leerplichtambtenaar maakt dan proces-verbaal op om hulpverlening in een gedwongen kader in gang te zetten. De zaak komt vervolgens op zitting, waar we het probleem bespreken. Meestal schakelen we hulpverlening in en laten we het kind met de ouders na een maand of drie terugkomen om te kijken of het probleem is opgelost en het kind weer met plezier naar school kan. Dat is onze insteek, en niet de straf. Je kunt een kind 140 uur werkstraf geven, maar ik heb liever dat-ie 140 uur op school zit.''

U bent dus eigenlijk meer hulpverlener dan rechter.

,,Ja, we proberen een probleem op te lossen en gebruiken daarvoor het gerechtsgebouw, de toga, de dagvaarding, de preek van de officier van justitie, de leerplichtambtenaar, de hulpverlening, de Raad voor de Kinderbescherming. Het mooiste is als we na drie of vier zittingen kunnen afsluiten met een symbolische, voorwaardelijke werkstraf van 24 uur. De bedoeling is dat het kind de goede weg blijft bewandelen en we hem niet meer terugzien. De praktijk leert dat dat vaak het geval is.''

Dat kost veel geld en tijd. Is het dat waard?

,,We proberen te voorkomen dat een kind wegglijdt in criminaliteit of dat het uit huis geplaatst moet worden. Want dat gebeurt vaak: als je als ouder elke ochtend strijd hebt om je kind naar school te krijgen, is de sfeer al gauw verpest. Ouders verliezen de grip op hun kind en dan ontkom je er niet aan om naar een uithuisplaatsing te grijpen. Dat proberen we te voorkomen door er vroeg bij te zijn.''

Bent u vooral een begripvolle rechter of wordt u ook wel eens boos?

,,Ik probeer heel begripvol te zijn. Ik heb de insteek: de straf geef je jezelf al door in een lagere opleiding verzeild te raken of een jaar te verliezen. Natuurlijk heeft de maatschappij er ook belang bij dat iemand zo hoog mogelijk is opgeleid. Want het is beter dat iemand werkt, dan dat je een uitkering moet geven.''

Zijn spijbelaars bang voor u?

,,Veel kinderen hebben wel het idee: nu is het menens. Ze moeten op het gemeentehuis komen voor een proces-verbaal van de leerplichtambtenaar. Dan gaat het naar de officier van justitie, die schakelt de Raad voor de Kinderbescherming in en dan moeten ze met een dagvaarding op de zitting komen. Dat geeft wel een druk die positief op hen werkt.''

Is een scholier na zo'n zitting genezen van het spijbelen?

,,We proberen zoveel mogelijk de belemmeringen op te heffen. Heel vaak betekent dat dat het kind op een andere school terechtkomt. Het is al winst als een spijbelaar onder druk van zo'n zitting trouw naar school gaat. Je hoopt natuurlijk dat ze het uiteindelijk met plezier gaan doen, en niet alleen voor de rechter.''

U betrekt ook ouders erbij. Hoe belangrijk is dat?

,,Er zijn ook ouders die alleen maar hun gal spuwen over hoe slecht het gaat tussen hen en hun kind. Ze hebben het vaak al opgegeven, maar als ze horen dat er ondersteuning mogelijk is, geeft dat weer een sprankje hoop. In een tweede zitting zie je soms dat er weer wat groeit tussen ouders en kind. Dat is mooi om te zien.''

Minister Hirsch Ballin wil nu spijbelrechters in het hele land. Bent u daar blij mee?

,,Ik heb de indruk dat er in het hele land al meer aandacht is voor schoolverzuim. Het is wel belangrijk hoe je het aanpakt: wil je één zitting en gelijk een straf geven, of wil je het - zoals wij - een tijdje blijven volgen, invloed uitoefenen en het kind de gelegenheid geven om te laten zien dat het beter kan. Onze werkwijze kost veel tijd. We krijgen van 'Den Haag' zes minuten vergoed aan rechterstijd, de rest is liefdewerk oud papier. Het kan niet uit. Als we een bedrijf waren, was dit een verliesgevende tak van de onderneming.''

Wat voor eigenschappen moet je hebben om een goed spijbelrechter te zijn?

,,Je moet de insteek hebben om meer te belonen dan te straffen. Je moet begrip hebben voor hoe kinderen in elkaar steken en het kind niet afrekenen op de dagen of uren dat het niet op school is geweest. Je moet het als spijbelrechter vooral van je overtuigingskracht hebben, want uiteindelijk heb je niet meer middelen dan geldboetes uitdelen of een werkstraf opleggen. Dat is niet de insteek.''

Het is voor een rechter toch onnatuurlijk om te belonen in plaats van te straffen?

,,Ja, maar dat doe je als ouder toch ook vaak? Je probeert iets te veranderen door een beloning in het vooruitzicht te stellen. Dat doen wij hier ook: als je volhoudt, krijgt je alleen een voorwaardelijke werkstraf. Niet in alle gevallen lukt dat, maar bij negen op de tien kinderen gaat het goed.''