Genadeloos tegen tabaksindustrie

Amsterdam

‘Weet je hoe tabaksfabrikanten kinderen noemen in hun interne stukken? ‘Replacement smokers’. Want kinderen moeten dode rokers gaan vervangen. Ik ga ook dood, ik heb longkanker, en er staat dus al een verslaafd gemaakt kind klaar om mij te vervangen.’

De opmerking over ‘replacement smokers’, uit de documentaire De Vervangers, maakte Anne Marie van Veen (44) misselijk. Ze kreeg in 2014 de diagnose longkanker met uitzaaiingen in de hoogste fase – stadium IV. Van Veen begon op haar vijftiende met roken, nu 29 jaar geleden. ‘Tabaksfabrikanten voegen opzettelijk verslavende middelen toe. Ik ben dus ook als kind bewust verslaafd gemaakt. Om een dode roker te vervangen.’

Het was voor haar reden om een strafzaak te beginnen tegen de tabaksindustrie. Niet vanwege haar ziekte – ‘laat ik het zo zeggen: ik word niet meer beter’ – maar voor haar drie jonge kinderen, voor wie ze er in hun tienerjaren waarschijnlijk niet meer zal zijn. Ze wil hen beschermen tegen een rookverslaving. ‘Ik weet wat het kan veroorzaken, en dat gun je niemand. En zeker niet je kind. Dit is het laatste wat ik voor ze kan doen. Ik zie het als mijn plicht als moeder.’

Van Veen stopte met roken op de eerste dag van haar eerste chemokuur. Het ene gif bestreed het andere, zegt ze. ‘Chemo is smerig, het doet wat met je. Je hebt vanzelf geen zin meer in een sigaret.’ Haar behandeling is palliatief; niet levensreddend, maar levensrekkend. Toen ze twee kuren achter de rug had, kwam de kanker begin vorig jaar terug. Daarop volgden 26 bestralingen. In november kreeg ze plotseling een nieuwe tumor, in de hals, rond haar luchtpijp. Daarvoor krijgt ze nu immunotherapie, waarvoor ze elke drie weken in het ziekenhuis aan het infuus moet. Ze begint de dag met 30 milligram morfine om op gang te komen, en slikt lyrica tegen de zenuwpijn. ‘Volgende week hoor ik of de immunotherapie is aangeslagen.’

eigen schuld

Als je van roken ziek wordt, zegt Van Veen, hoor je altijd het argument: eigen schuld, dat had je kunnen weten, het is je eigen verantwoordelijkheid. Maar kinderen zijn volgens haar niet oud en wijs genoeg om die verantwoordelijkheid te dragen. ‘Die proberen stiekem iets uit. En binnen vier weken zijn ze verslaafd gemaakt. Bewust. Opzettelijk. Met verslavende stoffen die oorspronkelijk niet in tabak zitten. Ik noem dat crimineel.’

Toevallig, ‘heel bizar’ op de dag dat wereldkundig werd dat Johan Cruijff aan longkanker leed, stapte Van Veen het advocatenkantoor van Bénédicte Ficq binnen. De raadsvrouw ging akkoord met het aanklagen van de tabaksfabrikanten. Ze maakt daarbij onder meer de vergelijking met de sjoemelsoftware in auto’s: volgens het onderzoeksinstituut RIVM zitten in de ‘sjoemelsigaret’ dubbel zoveel giftige en verslavende stoffen als op het pakje staat aangegeven. Je wordt voorgelogen, volgens Van Veen. ‘Als je denkt dat je vijf sigaretten per dag rookt, zijn dat er eigenlijk tien.’

Namens Anne Marie van Veen, longarts Wanda de Kanter, copd-patiënte Lia Breed en alle medeondertekenaars op de website sickofsmoking.nl – inmiddels bijna achttienduizend – heeft Ficq de tabaksfabrikanten Philip Morris International, British American Tobacco, Japan Tobacco International en Imperial Tobacco Benelux aangeklaagd. Deze producenten, alle vier actief in Nederland, wordt poging tot moord, opzettelijke benadeling van de gezondheid en valsheid in geschrifte verweten. Het Openbaar Ministerie moet binnenkort besluiten of het de zaak aan de rechter voorlegt.

rijbewijs beloven

Van Veen acht de zaak kansrijk op ten minste twee van de drie aanklachten: ‘Opzettelijke benadeling van de gezondheid is bewijsbaar met alle verslavende toevoegingen aan een sigaret. De valsheid in geschrifte eveneens.’

In de aangifte wordt gesteld dat ongeveer 30 procent van het gewicht van een sigaret uit toegevoegde stoffen bestaat, meer dan zeshonderd in totaal, waarvan een deel aantoonbaar schadelijk is voor de gezondheid. Advocaat Ficq zegt hierover: ‘Toen ik me ben gaan verdiepen in alle additieven die de verslaving veroorzaken en bevorderen, viel ik van mijn stoel van verbazing over wat er allemaal aan gemanipuleerde componenten in een sigaret zit. Met maar één doel: mensen verslaafd maken.’

Elke dag beginnen gemiddeld 120 kinderen in Nederland met roken, blijkt uit onderzoek van het RIVM. Rookverslaving leidt tot bijna 20.000 Nederlandse doden per jaar, en jaarlijks 6 miljoen doden wereldwijd. ‘Het is toch idioot dat we onze kinderen een rijbewijs moeten beloven op voorwaarde dat ze niet voor hun achttiende gaan roken?’ zegt Anne Marie van Veen. ‘Vraag een willekeurige ouder of hij wil dat zijn kind gaat roken en ze zeggen allemaal: nee, dat is slecht. En toch gaan elk jaar ruim veertigduizend minderjarigen roken. Als ouder ga je er niet alleen over. Het imago van roken-is-stoer speelt een grote rol, een imago dat de tabaksindustrie in vijftig jaar zorgvuldig heeft opgebouwd. Tel daar de verslavende ingrediënten bij op, en je staat als ouder machteloos.’

Roken is niet verboden. Waarom richt u uw aanklacht tot de fabrikanten? Waarom niet tot de politiek?

‘We richten ons nu in het strafrechtelijk traject op de pleger van alle ellende, de politiek komt later aan de beurt. De politiek zegt: we hebben de toegestane leeftijd voor roken al verhoogd naar achttien jaar. Daar schiet je als ouder niets mee op, want daaraan laten kinderen zich niks gelegen liggen.

We weten allemaal dat de overheid veel verdient aan de opbrengsten uit de belastingen op tabak. Daarom worden de fabrikanten niet keihard aangepakt, ondanks de zorgplicht en het besef daarvan dat minister Edith Schippers van Volksgezondheid heeft. Maar wat iedereen zich te weinig lijkt te realiseren: de kosten van de schadelijke effecten van roken zijn veel hoger, en voor de mensen zijn de gezondheidseffecten van het roken helemaal niet te overzien.’

Waarom klaagt u de industrie strafrechtelijk aan? Waarom eist u niet gewoon een schadevergoeding?

‘Van die fabrikanten wil ik geen enkele cent aannemen. Dat zou betekenen dat ze hun criminele praktijken kunnen afkopen en voortzetten. Mijn doel is niet om iemand achter de tralies te krijgen. Wel hoop ik dat een rechter de tabaksindustrie zodanig op de vingers tikt dat die geen bestaansrecht meer heeft. Jarenlang waren de fabrikanten meedogenloos naar ons, het wordt tijd dat we de rollen eens omdraaien.’ <