Natuur: Struinen door de schepping
Hanna Holwerda heeft zeven kinderen en hun ouders uitgenodigd voor een struintocht op de hei bij Hilversum.
Zij kent een zandkuil, waar vaak reeën en vossen komen. We vinden inderdaad al snel pootafdrukken van een ree en dat reeënspoor is meterslang te volgen. Het blijkt lastig om de afdrukken van hondenpoten en vossenpoten uit elkaar te houden, maar gelukkig vinden we ook konijnenhaar, een muizenhol, een konijnenhol en zelfs een vossenhol.
Als de kinderen een half uur naar diersporen hebben gezocht, roept Hanna de hele groep bij elkaar: ‘We hebben nu een heleboel sporen van dieren gevonden. Mensen laten ook sporen na, soms zijn dat goede sporen, soms foute sporen. Wat zijn goede sporen?’
Na het groepsgesprek zwermen de kinderen weer alle kanten op. De een vangt een zevenstippelig lieveheersbeestje dat meteen in een luciferdoosje wordt opgesloten en pas veel later weer wordt losgelaten. De ander vangt een insect waarvan hij denkt dat het een mier is. Pas na het intensief bestuderen van een beestjeszoekkaart komt hij erachter dat hij geen mier heeft opgepakt, maar een zandloopkever. De derde raapt mooie steentjes op en zij laat met enige aarzeling haar verzameling zien aan Hanna. ‘Wat een mooie stenen … Weet je dat het in de bijbel soms ook over steentjes gaat. Ken je het verhaal van David en Goliat? David verzamelde gladde steentjes die hij in zijn slinger kon gebruiken.’
muizenhemel
We vinden een dode muis, gewoon midden op een smal zandpaadje. Als alle kinderen genoeg hebben gekeken, wordt het dier afgedekt met een groene dennentak.
Maar later blijkt dat ze dat toch niet voldoende vinden. Twee kinderen besluiten om het dier te begraven, niet bij het wandelpad, maar vijf meter verderop, op een mooie zandvlakte. Op het graf zetten ze een eenvoudig kruis, dat van een paar takjes is gemaakt.
Een van de kinderen staat daar nog heel lang peinzend te kijken: ‘Ik hoop dat hij nu in de muizenhemel is …’ ?
Uilen eten hun prooi helemaal op, met huid en haar. Roofvogels plukken hun prooi en vervolgens werken ze alleen kleine stukjes vlees naar binnen. Maar uilen slikken een muis in zijn geheel door. De botjes en haren kunnen ze echter niet verteren en daarom spugen ze al dat onverteerbare spul weer uit. Ze zorgen dagelijks voor braakballen, drie à vier centimeter lang en ongeveer anderhalve centimeter breed.
Het gebeurt zelden dat je zo’n braakbal vindt. Als je weet waar vaak uilen zitten, kun je natuurlijk daar gaan zoeken. Maar als je niet weet of er een uil zit, is het opduiken van braakballen te vergelijken met het zoeken naar een speld in een hooiberg.
Toch vonden we op de hei bij Hilversum zomaar een braakbal. De kinderen durfden hem eigenlijk niet aan te raken, maar de ouders aarzelden geen moment. Ze peuterden de harige massa uit elkaar.
Al snel kwamen de eerste botjes tevoorschijn: een schouderblad, een heupbot, een paar ribben en de helft van de onderkaak. Het schedeltje zat helemaal binnenin, naast de tweede helft van de onderkaak.
Een kleurendobbelsteen komt goed van pas als je kinderen wilt laten struinen en iets nieuws wilt laten ontdekken. Je kunt een gewone dobbelsteen gebruiken en afspreken welke kleur bij welk cijfer hoort: 1 is bijvoorbeeld groen, 2 is blauw, enzovoorts. Maar Hanna Holwerda heeft een dobbelsteen met kleuren in plaats van cijfers: ‘Overal zijn kleuren, kijk maar eens om je heen. Gooi om beurten met de dobbelsteen. Kijk om je heen en zoek iets in de kleur die je hebt gegooid.’
In de zandkuil op de hei gooide Sef geel. De ouders wezen meteen naar het geelbruine zand, maar Sef vond dat blijkbaar niet echt geel. Hij zocht verder, zonder iets te zeggen. Na vijf minuten vond hij dertig meter verderop een struik met heldergele bloemen. Zonder de opdracht met de kleurendobbelsteen had hij hoogstwaarschijnlijk nooit stilgestaan bij de brem die net begon te bloeien …
Geloofsopvoeding kun je op een natuurlijke manier combineren met natuurstudie, buitenshuis en binnenshuis. Dat is de hoofdboodschap van Hanna Holwerda in haar boek Struinen door de schepping. Dit natuurboek koppelt het genieten van de natuur aan het geloof in de Schepper. De auteur geeft kort en bondig informatie over allerlei dieren en planten, paddenstoelen en diersporen. Ze zet creatieve opdrachten naast bijpassende Bijbelteksten en dan kun je als ouder vrij gemakkelijk de link leggen.
Hanna Holwerda heeft een eigen bedrijf, Educatief Bureau Sterrenschip. Zij ontwikkelt materiaal voor gezinnen, voor kinderwerkers en voor het godsdienstonderwijs op de basisschool. Ze schreef eerder gezinsboekjes voor de adventsperiode en de veertigdagentijd. De christelijke feestdagen en de joodse feesten komen ook ruimschoots aan bod, maar dit natuurboek gaat vooral over de natuur in alle landschappen: bos en hei, weide en akker, van sloten en beekjes tot zee, strand en duinen. Het boek is eveneens te gebruiken op regenachtige dagen, want Hanna Holwerda geeft ook allerlei tips voor binnenshuis, tuin en park.
Struinen in de schepping is een boek voor kinderen en voor hun ouders. Ouders kunnen hun kinderen ermee aan het werk zetten en omgekeerd. Dat maakt het boek zeer geschikt als cadeauboek, voor natuurminnende grootouders die dolgraag hun kleinkinderen met hun ouders op pad willen sturen.
Ik vermoed dat veel ouders niet zozeer hun bijbelkennis, maar wel hun natuurkennis flink kunnen bijspijkeren door aan de slag te gaan met de opdrachten en natuurweetjes uit het boek. Ik verwacht boeiende gesprekken, alleen al via de ‘doordenkertjes’ die erin staan: ‘De Chinese filosoof Loao-Tse zei eens: ‘‘Wat de rups het einde noemt, noemt de rest van de wereld een vlinder’’. Een rups wordt opnieuw geboren en komt tevoorschijn als vlinder.’
Hanna Holwerda. Uitgeverij Columbus, Heerenveen, 2017. 176 p. Prijs € 14,95.
