Worden mensen milieubewuster als je ze in de beklaagdenbank zet?
Amersfoort
De zorg voor de schepping behoort tot de kern van een christelijke levensstijl, maar veel christenen leggen gedrag aan de dag dat er haaks op staat, door bijvoorbeeld veel spullen te kopen, hun vleesconsumptie niet echt te verminderen en het vliegtuig te nemen voor vakanties. Ze gedragen zich als ‘messentrekkers bij de Nachtwacht’ stelt Koos van Noppen in zijn gelijknamige pamflet: ze vernielen het kunstwerk, de schepping, in aanwezigheid van de Kunstenaar. Het pamflet stond vrijdag in sterk verkorte vorm in de bijlage Gulliver van het Nederlands Dagblad. Van Noppen is werkzaam bij IZB, een vereniging voor zending in Nederland. Hij is actief in verschillende groene initiatieven, onder andere de christelijke natuurbeschermingsorganisatie A Rocha Nederland. Hij verstuurde het pamflet naar 250 predikanten ‘uit alle mogelijke protestantse kerkverbanden’ en naar alle synodeleden van de Protestantse Kerk Nederland, vertelt hij. Het krijgt de aandacht waarop Van Noppen had gehoopt. Trouw wijdde er een artikel aan en op sociale media wordt erover gediscussieerd. Onder anderen door de christelijk-gereformeerde theoloog Stefan Paas en PKN-predikant en EO-radiopresentator Elsbeth Gruteke, die het pamflet beiden aankondigden als lezenswaardig en de moeite waard om over na te denken.
Marco van der Graaf, directeur van ontwikkelingsorganisatie Tear, stelde zaterdag in een opinieartikel in deze krant dat het pamflet is geschreven als een aanklacht. Als je christenen wilt aanzetten tot milieubewust gedrag, moet je ze volgens hem niet neerzetten als schuldigen en moet je het bordje ‘Groene Kerk’ op de gevel van de kerk geen ‘moderne aflaat’ noemen. Hij vindt daarnaast dat Van Noppen te weinig oog heeft voor het groeiende milieubewustzijn onder christenen.
Worden mensen milieubewuster als je ze eerst in de beklaagdenbank zet?
Koos van Noppen: ongemak bij prangende vragen
‘Mijn pamflet is geen donderpreek, ik stel prangende vragen en daar worden mensen ongemakkelijk van omdat ze er niet onderuit kunnen. Als we het erover eens zijn dat God ons een verantwoordelijkheid heeft toevertrouwd voor zijn schepping en we laten het op grote schaal afweten, dan heet dat, christelijk gesproken, schuld. En dan heb ik het nog mild geformuleerd; ik heb geen profetenmantel in mijn garderobe. Als er onder ons een profeet zou opstaan, ben ik er zeker van dat de toon van zijn betoog minstens een octaaf hoger zou uitpakken. Petrus jaagt in de preek van Pinksteren ook het schuldgevoel van de horde aan, door te zeggen dat ze Jezus gevangen hebben genomen en gekruisigd. Hij draait de duimschroeven aan, tot de mensen zeggen: wat moeten we doen?
Ik heb het pamflet geschreven vanuit mijn verbazing. Het was een soort hoestbui: het moest eruit. Dag in dag uit kun je lezen over de ernstige gevolgen van klimaatverandering. Toch kom ik in christelijke kring aan de lopende band mensen tegen die geen milieubewust gedrag aan de dag leggen. Hoe doen zij dat?
Ik krijg veel steun, maar ook veel reacties die ik kan samenvatten in de categorie ‘niettemin heb je een punt’. Ik hoop dat er avonden over het pamflet worden belegd door kerkenraden en bijbelstudiegroepen en dat er dan wordt gesproken over alledaagse keuzes. Niemand dwingt je om naar Schiphol te gaan of naar de slager. Waarom doe je het? Het probleem van klimaatverandering is groot, maar je bent niet machteloos. We zijn persoonlijk verantwoordelijk voor wat we doen. Het is bekend hoe je snel milieuwinst kunt boeken. Dat kun je lezen in het boek De verborgen impact van Babette Porcelijn. Het is niet makkelijk, aan alle kanten zijn de verleidingen groot. Maar juist je kerkelijke gemeente kan je bij de les houden.’
Marco van der Graaf, directeur van Tear: niet ontmoedigen, maar ook het kleine eren
‘Koos van Noppen heeft een vlammend betoog geschreven, inhoudelijk ben ik het ermee eens. Er moet op het vlak van duurzaamheid bekering komen. Er gebeuren al goede dingen. Zo komt er elke week een Groene Kerk bij. Ik weet dat niet elk kerklid er vol voor gaat, maar door dat af te doen als iets dat niet zoveel voorstelt, ontmoedig je mensen. Je moet ook het kleine eren. De één gaat van a naar b, de ander is al bij z. Gun ieder zijn eigen reis. Sommige mensen bedenken net: ik ga vaker met de trein in plaats van met de auto, terwijl een ander denkt: ja, hèhè, nogal wiedes, dat doe ik al vijftien jaar. Toch is die eerste stap niet minder. De groep die enthousiast wordt van het pamflet is, denk ik, een kleine groep: mensen die al met ecologie, natuur en milieu bezig zijn. Anderen worden er door lamgeslagen. We zijn als Tear ook op andere terreinen vol vuur, zoals bij armoedebestrijding. Ook daar merken we dat je het beter lichter en met humor tegemoet kunt treden als je mensen in beweging wilt zetten.’
Klimaatpsycholoog Manu Busschots, leert mensen omgaan met gevoelens die kunnen opkomen als je je verdiept in het probleem van klimaatverandering: te scherp
‘Ik vind het beeld van messen in de Nachtwacht te scherp en te eendimensionaal. Als je mensen in beweging wilt zetten, is het vooral belangrijk niet te voorschrijvend te zijn, maar ook respect te tonen voor de afwegingen van anderen. Als je mensen als schuldig aanwijst, roept dat een tegenreactie op. Ze gaan hun eigen onschuld aantonen, want aan het eind van de dag wil iedereen zichzelf in de spiegel kunnen aankijken. Het is op zich niet verkeerd om over moraal te beginnen. Het opent het gesprek en je voorkomt dat het alleen over kort gewin gaat.
Van gesprekken over zonnepanelen weten we dat als je over de terugverdientijd begint, bij mensen het nadenken over de moraal wat naar de achtergrond gaat. De milieubeweging heeft te lang gezegd: als je de afweging moet maken tussen de planeet redden of je portemonnee sparen, ga je natuurlijk voor het redden van de planeet. Je kunt beter meedenken met mensen in plaats van alleen te praten vanuit het eigen perspectief. Mensen maken een oprechte worsteling door. Als zij zonnepanelen te duur vinden, zoek dan bijvoorbeeld uit of er subsidie voor is of dat mensen op andere terreinen kunnen besparen. Aan keuzes over vakanties en autogebruik zitten vaak meerdere afwegingen vast, bijvoorbeeld mantelzorg die beter is te verlenen door autogebruik. Moreel naar de ouder toe, maar minder moreel naar de kinderen toe die al die CO2 te verwerken zullen hebben. In de Bijbel stond geloof ik al iets moois als “hij die onschuldig is werpe de eerste steen”.’ <
