Het rauwe filmdebuut van daklozenkoor De Straatklinkers

Amsterdam - Utrecht

Voor een groep dak- en thuislozen uit Amsterdam wordt vrijdagavond de rode loper uitgerold op het Nederlands Film Festival in Utrecht. Daar gaat de film The Disciples onder regie van Ramón Gieling in première. De Amsterdamse leden van het dak- en thuislozenkoor De Straatklinkers bekleden in deze film de hoofdrol. Met een bus worden ze vanuit Amsterdam naar de Utrechtse Stadsschouwburg gereden, waar ze hun gang over de rode loper maken.

Het echte leven drong bij het maken de film binnen, vertelt regisseur Ramón Gieling aan de telefoon. Hij maakte eerder Erbarme Dich, een documentaire uit 2015 over hoe mensen de Matthäus Passion beleven, waarin de leden van De Straatklinkers een figurantenrol hadden. ‘Toen wist ik al dat ik iets wilde maken waarin zij de hoofdrol moesten vertolken.’ Hij schreef een scenario voor het koor, waarin het eigen leven van de dak- en thuislozen is weerspiegeld. ‘Ik heb van hen geen zielige mensen gemaakt, maar mensen die in de wildernis van de moderne wereld, onder een viaduct, moeten zien te overleven.’

The Disciples vertelt twee verhalen door elkaar: het toont een ‘straatopera’ die wordt opgevoerd door de dak- en thuislozen, en het toont het koor tijdens de repetities van deze opera. Het zijn deze repetities waarin het harde leven doorsijpelt: het overlijden van een koorlid, leden die ziek worden, een hoofdrolspeler die te laat komt, spelers die hun teksten niet leren, onderlinge ruzies. ‘Het leven heeft zijn rol opgeëist bij het maken van de film’, zegt Gieling. En dat komt in beeld.

Luc Tanja, voormalig Amsterdams straatpastor voor de protestantse diaconie en nu werkzaam bij het Leger des Heils, was vanuit de diaconie nauw betrokken bij het koor, bij de opnames en speelt er zelfs een belangrijke rol in. Dat laatste zegt niet hijzelf maar Gieling, die uitlegt hoe Tanja als vervanger van een zieke hoofdrolspeler werd ingezet en die rol is blijven vertolken toen het herstel lang op zich liet wachten.

gelaagd

Tanja zelf is vooral opgetogen over de betekenis van de film voor de dak- en thuislozen zelf. ‘Die zitten in een aparte, kwetsbare positie’, maar voor deze film zullen ze waardering oogsten voor hun inzet, verwacht hij. ‘Het zijn niet alleen arme en zielige mensen die geholpen moeten worden, het zijn ook heel interessante, talentvolle mensen.’ Dat laatste mag gezien worden en laat de film juist ook zien.

Hij heeft de film inmiddels een paar keer zelf gezien en spreekt van een heel ‘gelaagde film’. ‘Sommige koorleden vertellen direct over hun leven. Er zitten rauwe elementen in van wanhoop, een verblijf in de gevangenis, van dingen die misgaan in het leven.’ Dat wordt weerspiegeld in de eveneens rauwe opera die ze oefenen en opvoeren. ‘Maar je ziet ook hoe de groep het met elkaar uithoudt, ondanks spanningen, ruzies en gedoe. Hoe ze dit doormaakt en het filmproject afmaakt. Dat is een prachtig voorbeeld van solidariteit.’ De titel The Disciples doet denken aan de discipelen van Jezus. Regisseur Gieling draait het in de film om: de dak- en thuislozen zijn de discipelen van niets, ‘ze verkondigen geen boodschap, ze hebben niet de waarheid in pacht, ze proberen anderen niet iets op te leggen’. Daarachter schuilt voor de hoofdrolspelers de vraag naar God: waar is Hij, waarom helpt Hij hen niet? Gieling: ‘De vraag of God bestaat is relevant als je geen zicht hebt op iets, alleen maar bezig bent om de dag van morgen te halen.’ Tanja ontdekte in de vraag naar God juist een nieuwe laag die werd aangeboord. ‘Een van de teksten in de opera is dat God afwezig is. Hij is er niet in hun leven, ervaren de karakters. Nou, daar begin je in de kerk niet zo snel over.’ Dat het nu wel aan de orde kwam, riep vragen op bij de koorleden: hoe kunnen we dit nou zingen? Tanja: ‘We hebben samen bijbelstudie gedaan naar wat de Bijbel zegt over ervaringen van Gods afwezigheid. Denk aan de woorden van Psalm 22, die Jezus later overnam: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?”’

familiegevoel

De première vrijdagavond in Utrecht is best spannend, laat Tanja weten, vooral omdat hij benieuwd is naar de reacties van de mensen die de film voor het eerst zien. Dat zijn er nogal wat. Er zijn in de Utrechtse zaal 843 stoelen beschikbaar, voor de première zijn mensen uit de filmwereld uitgenodigd, maar ook mensen aan de onderkant van de Amsterdamse samenleving en cliënten van het Leger des Heils.

Voor het koor zelf hebben de opnamen goed uitgepakt, juist door de strubbelingen heen. Hoe reageer je bijvoorbeeld als de dirigent van de opera zegt dat de acteurs meer ‘thuis’ moeten oefenen? Of als een van de hoofdpersonen te laat bij de repetitie komt, waardoor iedereen moet wachten? Normaal zou hij de laan worden uitgestuurd, nu was dat niet aan de orde. ‘Er ontstond een gevoel van saamhorigheid’, zegt Tanja. ‘We kwamen dichter tot elkaar. Aan het eind van de opnamen was er een familiegevoel, en dat voor een groep waar familie afwezig is of moeizaam ligt. Dat is betekenisvol.’ <