Fijnstofpieken in Barneveld en grote steden

Bilthoven

Voor het derde jaar op rij deed het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onderzoek naar de luchtkwaliteit rond oud en nieuw. Het gezondheidsinstituut deed dat met hulp van burgers die een fijnstofsensor bij hun huis hebben staan, die is aangesloten op de databank Luftdaten.info. Fijnstof is een vorm van luchtvervuiling die bijvoorbeeld door motorvoertuigen of verbranding van materialen ontstaat.

Met name in de steden was de luchtkwaliteit in de eerste uren van 2019 erg slecht. Maar het betreft niet alleen grote steden, blijkt uit nadere bestudering van de gegevens. ‘De hoogste gemiddelde pieken komen in Barneveld voor, gevolgd door Utrecht en Apeldoorn’, stelt het RIVM vast. In Barneveld steeg het gemiddelde naar bijna 700 microgram fijnstof per kubieke meter, ver boven het landelijk gemiddelde van 300 microgram. In Utrecht ging het om ruim 500 en in Apeldoorn om 400 microgram.

Op sociale media werd op nieuwjaarsdag de ‘stofradar’ veelvuldig gedeeld. Deze kaart, die te vergelijken is met de buienradar, toont de ontwikkeling van fijnstof in de lucht boven Nederland. De radar maakt gebruik van dezelfde databank als het RIVM. Dat de radar direct na de jaarwisseling door vuurwerk boven heel Nederland rood kleurde, mag geen verrassing heten. Meer vragen worden opgeroepen door de vlekken die al op oudjaarsavond te zien waren op de kaart, onder meer in Oost-Brabant en een deel van de Veluwe (regio Nijkerk-Barneveld-Kootwijkerbroek).

Wordt in deze regio’s meer vuurwerk afgestoken? ‘Dat is moeilijk te zeggen’, reageert Coen Berends van het RIVM. Het instituut heeft onvoldoende zicht op de lokale situatie om de gemeten verschillen te duiden. ‘Wij zijn afhankelijk van de mensen die dit meten. Als een sensor net naast een pleintje staat waarop veel vuurwerk wordt afgestoken, kan dat bijvoorbeeld invloed hebben op de gemeten uitkomst.’

pluimveehouderij

Er is nog een andere verklaring mogelijk voor de vlekken die al op oudjaarsavond zichtbaar waren. Op sommige plekken in Oost-Brabant is de concentratie van fijnstof het hele jaar door hoog, vanwege de intensieve veehouderij. Als het stof van het vuurwerk op nieuwjaarsmorgen neergedaald is, laat de radar in deze regio nog steeds een forse vlek zien. Uit de laatste rapportage van de provincie Noord-Brabant blijkt dat in vijf gemeenten de fijnstofnorm wordt overschreden als gevolg van de intensieve veehouderij.

In de omgeving van Barneveld heeft de pluimveehouderij invloed op de hoeveelheid fijnstof in de lucht. Opgeteld bij het vuurwerk, leidt dat mogelijk op 31 december overdag al tot pieken. Dat laatste is speculatie, vindt woordvoerder Bertil Rebel van de gemeente Barneveld. ‘Je moet uitkijken dat je geen appels en peren vergelijkt’, zegt hij. Tegelijk is de gemeente zich ervan bewust dat er meer fijnstof in de lucht zit door de vele pluimveebedrijven. ‘Dat geldt ook voor gemeenten als Scherpenzeel en Renswoude.’ In samenwerking met die gemeenten is Barneveld een project gestart om de uitstoot van fijnstof door pluimveehouders terug te dringen. ‘We voeren nu samen met de sector proeven uit om te kijken welke methode het meeste effect oplevert’, zegt Rebel.

De eerste resultaten van die proeven worden binnenkort bekendgemaakt, meldt Eltjo Bethlehem van het Praktijkcentrum Emissiereductie Veehouderij dat de proeven begeleidt. ‘Het gaat soms om een reductie van tientallen procenten.’

De fijnstof die mensen tijdens oud en nieuw inademen, is vergeleken met de rest van het jaar beperkt, zegt ­RIVM-woordvoerder Berends. ‘Het is kort en heftig. Voor mensen met luchtwegklachten kan dat heel naar zijn. Hun adviseren we dan binnen te blijven.’ Ook het weer speelt een rol. ‘Bij droog weer en weinig wind blijft fijnstof langer hangen.’ <