Wat als roken soms toch beter is?
Groningen
Mark Kap zag onlangs nog twee ambulancebroeders uitstappen en pontificaal voor de ingang van het Universitair Centrum Psychiatrie (UCP) een sigaretje opsteken. ‘Niet eens op de aangewezen rookplek. Ik liet het begaan. Maar na 1 januari zal ik er toch vriendelijk iets van zeggen’, vertelt hij net voor de jaarwisseling.
Want sinds dit nieuwe jaar is het hele terrein van het Universitair Medisch Centrum Groningen rookvrij, zo kondigde bestuursvoorzitter Jos Aartsen al in 2017 aan. ‘Onze artsen werden dagelijks geconfronteerd met de ellende die roken veroorzaakt’, zegt Greetje Vos, directeur Patiëntenzorg, Kwaliteit & Veiligheid en voorzitter van de taskforce UMCG Rookvrij. ‘We vinden het ongepast dat patiënten door een walm van rook bij de hoofdingang bij ons binnenkomen.’
Het draagvlak voor het nieuwe regime is groot, zegt Vos, maar de omslag is dat ook. Er is een uitgebreid voorlichtingsoffensief. De rookruimten verdwijnen. Patiënten krijgen indien nodig nicotinevervangende producten aangeboden. Medewerkers mogen sinds 1 januari alleen nog in hun middagpauze buiten de kadastrale grens van het ziekenhuis roken, en niet in hun werkkleding. ‘Dan blijft er weinig tijd over. We dwingen niemand te stoppen, maar willen daar wel graag bij helpen en bieden begeleiding aan.’
Als het nieuwe beleid voor een afdeling ingrijpend is, dan is dat voor de gesloten psychiatrische kliniek. Zo’n 60 procent van de mensen met een psychische aandoening zoals een depressie, bipolaire stoornis of schizofrenie rookt, blijkt uit cijfers. Dat is tot vier keer zoveel als onder de rest van de bevolking. Psychiatrische patiënten zijn verslavingsgevoeliger en gebruiken het roken als een soort zelfmedicatie.
‘dat gaat nooit lukken’
‘Toen wij hoorden van het voornemen van een rookvrij ziekenhuis, dachten wij: dat gaat hier nooit lukken’, zegt Mark Kap. Hij is aangesteld als projectleider UCP Rookvrij. ‘’s Ochtends gingen onze patiënten massaal vanuit hun bed richting het rookhok. Ze baalden soms dat ze bij ons weer begonnen met roken.’
Dat roken slecht is voor de gezondheid, ook van psychiatrische patiënten, staat niet ter discussie. Maar roken is een verstokt onderdeel van de cultuur in de psychiatrie, zegt Kap. ‘Ruim je kamer op, dan gaan we daarna samen een sigaretje roken.’
Ter voorbereiding zijn medewerkers van de kliniek in november al gestopt met roken op het werk. Kap zelf ook. ‘Om het goede voorbeeld te geven, maar ook later de ervaring te kunnen delen, te weten wat onze patiënten straks doormaken.’
Overwogen is de kliniek uit te sluiten van het rookverbod, maar daarvoor is niet gekozen. ‘Mensen zijn niet vrij tijdens een gedwongen opname. Moet je hun dan een genotsmiddel afpakken? Dat is een ethisch dilemma’, zegt Kap. Aan de andere kant: ‘Een uitzondering maken voor psychiatrische patiënten is stigmatiserend.’
Het is niet alleen een morele, maar ook een medische kwestie. ‘Soms is roken beter’, stond er in 2001 boven een artikel van hoogleraar Anton Loonen en collega’s in vakblad Medisch Contact. ‘Samengevat komen onze medisch-wetenschappelijke bezwaren erop neer dat zowel de farmacologische effecten van tabaksrook als de bevindingen bij patiëntgebonden onderzoek erop wijzen dat voor sommige groepen psychiatrische patiënten het roken een medisch heilzame werking kan hebben’, aldus de wetenschappers. ‘Wij willen de kwaliteit van leven van onze patiënten graag verhogen, maar dan is er wel wat beters te verzinnen dan ontmoediging van het roken.’
Loonen, inmiddels hoogleraar farmacotherapie bij psychiatrische patiënten aan de Rijksuniversiteit Groningen, staat nog steeds achter het artikel. ‘Het antirookbeleid is succesvol; waarom kan daarmee geen genoegen worden genomen en worden enkele kansarme groeperingen niet ontzien? In de categorie van mensen met een ernstige psychische aandoening zijn geheel andere factoren bepalend voor de verkorting van de levensverwachting.’
medische behandeling
Een groot probleem vindt Loonen de verdeling van de aandacht over verschillende verslavingsmiddelen. Wat betreft schadelijkheid steekt alcohol er ‘met kop en schouders’ bovenuit, toont de hoogleraar aan de hand van beoordelingen door Europese deskundigen aan. ‘Nu wordt monomaan gestreden tegen tabak. De rechten van mensen met een ernstige psychische stoornis worden in Nederland al zo vaak geweld aangedaan. Dit kan er ook nog wel bij.’
Het kan ook anders. In het UMC Utrecht, dat sinds 1 oktober ‘geheel’ rookvrij is, heeft de gesloten psychiatrische afdeling nog wél een rookruimte. ‘Het is ons streven ook deze afdeling rookvrij te maken’, zegt een woordvoerder. ‘Maar psychiatrische patiënten roken vaak heel veel, het is vaak onderdeel van hun problematiek. Daarom duurt het langer om hen van het roken af te helpen. Stoppen zou zeker effect hebben op de behandeling, en onze prioriteit is mensen beter maken.’
Mark Kap, als ex-roker ervaringsdeskundige, is er inmiddels van overtuigd dat roken juist veel verslavingsstress oplevert. Volgens hem zijn er geen aanwijzingen dat stoppen met roken behandelingen bemoeilijkt. Voor de rookhokken wordt nog een nieuwe functie gezocht. ‘We willen iets teruggeven voor wat we afpakken, een loungeruimte bijvoorbeeld. Maar ze moeten eerst flink opgefrist worden.’ <
Het Röpcke-Zweers Ziekenhuis in Hardenberg was in 2017 het eerste volledig rookvrije ziekenhuis in Nederland. Het Medisch Centrum Leeuwarden werd op 1 januari 2018 geheel rookvrij. Volgens woordvoerder Frits Mostert is er sprake van een sneeuwbaleffect. ‘We hebben van wel veertig ziekenhuizen adviesvragen gekregen.’
Onder meer het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, het Tergooi Ziekenhuis in Hilversum, het OLVG in Amsterdam en Leiden Universitair Medisch Centrum willen in 2019 overstag. Volgens Mostert is draagvlak het belangrijkste. Aanvankelijk was het probleem dat de rokers zich massaal naar de overkant van de weg begaven, waardoor buurtbewoners begonnen te klagen. ‘Daar hebben we mensen toen op aangesproken.’ In Leeuwarden wordt nu nog van tijd tot tijd iemand betrapt. ‘Meestal uit onwetendheid, niet uit onwil.’ Het gebruik van nicotinepleisters is explosief toegenomen.
