Een pijnstillerscrisis? Volgens deze deskundigen zitten we er al middenin

Amersfoort

Een paar paracetamols, ibuprofen of waterijsjes. Dat was doorgaans het advies bij botbreuken, migraine of geknipte amandelen. Maar tegenwoordig krijgen patiënten al snel een recept voor oxycodon of een andere sterke pijnstiller mee naar huis. In 2017 maakte bijna een half miljoen Nederlanders gebruik van oxycodon, het broertje van morfine met een groter risico op verslaving. De afgelopen tien jaar is het gebruik van ­oxycodon bijna verzesvoudigd. ‘Het ontbreekt bij dit medicijn aan elke vorm van terughoudendheid’, zegt Bram Bakker. Het gemak waarmee oxycodon wordt voorgeschreven, is schrikbarend.’

suffig

Wat daarbij een rol speelt, denkt ­anesthesioloog en pijnarts Paul ­Lieverse, is het idee dat bestrijding van pijn een soort mensenrecht is. ‘Dokters leren op cursussen: je onthoudt ­patiënten geen pijnstillers. De farmaceutische industrie voedt die gedachte al jaren, waardoor het gebruik blijft toenemen.’

Die ontwikkeling wil minister Bruno Bruins van Medische Zorg nu een halt toeroepen. Een goed plan, vindt Lieverse. ‘Let wel: soms zijn sterke pijnstillers echt nodig, bijvoorbeeld bij pijn door kanker. Maar vaak wegen de voordelen niet op tegen de nadelen. Deze opioïden lijken even te helpen, want ze verzachten de pijn en maken je suffig. Maar je gaat er niet beter door functioneren.’ In plaats van tabletten moet de aandacht volgens Lieverse worden gericht op andere manieren van pijn­bestrijding, zoals bewegingstherapie met behulp van een fysiotherapeut.

herhaalrecept

Dat oxycodon geregeld wordt misbruikt, komt door een weeffout in de gezondheidszorg, meent Lieverse. ‘Artsen geven makkelijk pijnstillers mee, zodat iemand snel weer naar huis kan. Als die doos met pillen op is, is de pijn vaak niet verdwenen. Dan gaat de patiënt naar de huisarts voor nieuwe pillen. Die vertrouwt het ziekenhuis en schrijft een herhaalrecept. Dat kan zo lange tijd doorgaan.’ De arts die de pillen in eerste instantie voorschrijft, moet een afbouwschema meegeven, vindt Lieverse. ‘En meer informatie overdragen aan de huisarts, zodat die betrokken blijft en weet wat de bedoeling is.’

Psychiater Bram Bakker werkt in de verslavingszorg en ziet waartoe misbruik kan leiden. ‘Dit is een veel groter taboe dan alcohol. Als je verslaafd bent aan opioïden, functioneer je ogenschijnlijk goed. Er zitten mensen tussen met goede opleidingen en serieuze banen. Niemand die doorheeft dat je verslaafd bent. Dit spul is echt bloedlink.’

Volgens minister Bruins is er nog geen sprake van een maatschappelijk probleem. Maar het kan er wel van komen, waarschuwt hij. Volgens Bakker en Lieverse loopt Bruins achter de feiten aan. ‘Er is echt al een crisis in Nederland’, zegt Lieverse. ‘Maar omdat gebruikers zich vooral in het medische circuit ophouden, wordt het probleem niet serieus genoeg genomen.’ <

De Verenigde Staten kampen sinds 2015 met de opioid crisis: veel overdoses door sterke pijnstillers. Volgens anesthesioloog Paul Lieverse zijn daar alleen in 2017 al 47.000 mensen overleden door opioïden waarmee mensen zijn begonnen op doktersvoorschrift. Behalve van oxycodon wordt veel gebruik gemaakt van Vicodin (niet in Nederland verkrijgbaar) en fentanyl. De beroemde zanger Prince overleed in 2016 aan een overdosis van dat laatste middel. In datzelfde jaar overleden ruim 20.000 mensen in de Verenigde Staten door fentanyl-gebruik, tegenover 15.000 doden door heroïne.

Liesbeth Bruinkool (28) kwam drie jaar geleden voor het eerst in aanraking met oxycodon.

Ze kreeg een hersentrombose, waardoor ze tijdelijk halfzijdig verlamd en blind raakte. Een ander gevolg was ondraaglijke hoofdpijn. ‘Pijnstillers waren de enige manier om nog een beetje te kunnen leven. Het alternatief was de hele dag in bed liggen, in een donkere kamer zonder prikkels.’

Liesbeth kreeg oxycodon van een arts, en dat hielp. ‘Het haalde de scherpe randjes van de pijn af. Ik was blij met het middel.’

Achteraf had ze er misschien niet voor gekozen, want de weg terug was erg lastig. ‘Ik kreeg veel bijwerkingen. Dus na een tijd heb ik besloten ermee te stoppen. Bij een ­ziekenhuisopname haalde een arts mij er in één keer helemaal vanaf, terwijl het bekend is dat je oxycodon moet afbouwen. Drie dagen later, toen ik thuis kwam, ben ik er toch weer mee begonnen. Ik voelde me zó rot. Door afkickverschijnselen kon ik niet slapen, want ik was vreselijk onrustig. Ik moest ook constant met mijn benen bewegen, waardoor ik mijn man wakker hield. Ik heb daarom besloten het langzaam af te bouwen. Dat is gelukkig gelukt.’

Toen ze voor het eerst tabletten meekreeg, vertelde niemand haar over de verslavende werking van oxycodon. ‘Dat vind ik slecht, ik zou dan misschien een andere keuze hebben gemaakt. Het is zorgwekkend dat er misbruik van dit medicijn wordt gemaakt. Het kan zo verslavend zijn. En herhaalrecepten schrijven was een makkie. Zodra ik erom vroeg, kreeg ik het. Misschien had de huisarts naar mijn situatie moeten vragen, maar ik denk dat hij ervan uitging dat het ziekenhuis wel wist hoe het zat.’

Liesbeth slikt nu fentanyl, een ­medicijn dat nog sterker is dan ­oxycodon. ‘Maar minder verslavend. Als ik een paar dagen geen fentanyl neem, is dat geen probleem. Maar als ik een dag geen oxycodon kon slikken, schreeuwde mijn lichaam al om pillen.’

Vier jaar geleden kreeg Niels Hansen (27) de diagnose rugkanker. Hij werd geopereerd, waarbij een zenuw werd beschadigd. Sindsdien heeft hij pijn in zijn hele lichaam: regionaal pijnsyndroom.

‘Je moet je voorstellen dat je hand verbrand is en je die in het zand steekt. Dat voel ik altijd als ik iemand een hand geef, een deur open doe of naar het toilet ga. De rest van mijn lichaam doet ook pijn: mijn buik, mijn rug, alles.

In het ziekenhuis gilde ik het uit van de pijn. Ik kreeg een shot morfine, dat hielp een beetje. Daarna kreeg ik pillen mee naar huis: oxycodon. Die zijn nooit meer verdwenen.’ Maar wat zou Niels ze graag ­wegdoen. ‘Oxycodon heeft mijn ­leven verpest. Ja, echt waar. Als ik een weloverwogen keuze had kunnen maken, was ik er nooit aan begonnen.’

Want het duurde niet lang of hij kreeg last van bijwerkingen: duizelig, trillen en paniekgevoel. ‘En mijn gebit is in vier jaar helemaal uit elkaar gevallen. Ik probeerde te stoppen, maar dat ging fout. Ik had mijn ochtendmedicatie nog gehad, om vier uur ’s middags ging ik met wat vrienden weg en ’s nachts lag ik in het ziekenhuis. In shock. Ik kan me er niets meer van herinneren.’

Hij is ertoe veroordeeld, weet Niels. ‘Het is verslavender dan alcohol en drugs. In mijn jeugd heb ik veel geblowd, ik kweekte mijn eigen wiet. ’s Avonds was ik vaak stoned. Toch kostte het mij geen moeite om daar vanaf te komen. Maar als ik een half uur geen oxycodon heb, word ik gek. Dat is puur mentaal, want ik kan echt wel even pijn lijden. Maar tegen die psychische druk kan ik niet op. Dan raak ik paniekerig, ga ik trillen. Waar zijn mijn pillen?’

Het is goed dat minister Bruins het gebruik wil terugdringen, vindt Niels.

‘Deze drug is goedkoper dan wiet en cocaïne, maar het is een sluipmoordenaar. Want niemand merkt aan mij dat ik oxycodon gebruik. Het is levensgevaarlijk. Wat mij betreft wordt het direct verboden.’