De Biblebelt verliest het patent op een lage vaccinatiegraad

Den Haag

Een jaar of tien geleden was de kaart van Nederland nog overzichtelijk wat betreft vaccinaties. In de meeste gemeenten werd 95 tot 100 procent van de zuigelingen ingeënt. De plaatsen die daar significant onder zaten, lagen meestal op de Biblebelt. De reden was bekend: een groep reformatorische christenen laat op grond van hun geloof hun kinderen niet vaccineren.

De afgelopen jaren is dat beeld langzaam aan het verschuiven. Het Nederlands Dagblad analyseerde de meest recente cijfers van de BMR-prik (tegen bof, mazelen en rodehond) onder zuigelingen en vergeleek die met vijf jaar eerder. In het overgrote deel van de gemeenten is de vaccinatiegraad gedaald en in diverse gemeenten gaat het zelfs om een afname van tien procentpunten of meer (zie kaart). Deze rode vlekken liggen verspreid door heel Nederland: van Westerwolde tot Noord-Beveland, van Terschelling tot het Limburgse Beek.

De afgenomen bereidheid om kinderen te laten inenten, staat volop in de publiciteit na de recente uitbraak van mazelen in Den Haag. Regeringspartij D66 wil nu haast maken met een wet die het voor kinderdagverblijven mogelijk maakt om ongevaccineerde kinderen te weigeren. En ChristenUnie-staatssecretaris Paul Blokhuis lanceerde enkele maanden geleden een actieplan om de vaccinatiegraad weer omhoog te brengen.

Lokale GGD-afdelingen krijgen niet altijd grip op de oorzaken van de sterke daling in bepaalde gemeenten. Zo laat woordvoerder Linda Ruijg van de GGD Fryslân weten dat de sterke afname op Terschelling en Ameland te maken kan hebben met het kleine aantal kinderen op die eilanden. Dat verhoogt de kans op een toevallig lage vaccinatiegraad. Maar voor de sterke afname in Tytsjerksteradiel (van ruim 97,3 naar 90 procent) heeft de GGD geen verklaring kunnen vinden, zegt ze.

antroposofie

Haar collega Judith Broekhuis van GGD Hollands Noorden heeft wel een idee waarom in de gemeenten Bergen en Castricum de vaccinatiegraad onder de 90 procent is gedoken: in deze gemeenten wonden veel mensen met een antroposofische overtuiging. Dat laatste verband lijkt te worden bevestigd door de spreiding en groei van antroposofische middelbare scholen (zie stippen op de kaart). In Bergen staat een sterk groeiende vrije school, net als in Haarlem en Groningen.

Helma Ruijs, arts infectieziektebestrijding bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), zegt dat er geen overkoepelende verklaring is voor de recente verschuivingen. ‘De twijfels over vaccinaties lijken over de hele linie te zijn toegenomen, maar we kunnen die niet duidelijk aan een bepaalde groep relateren.’ Uit internationale onderzoeken zijn volgens haar wel een aantal algemene factoren naar voren gekomen. ‘Antroposofie en alternatieve geneeswijzen hebben invloed. Daarnaast bestaat er bij sommige groepen twijfel over de werking van vaccins, is er angst voo bijwerkingen en is er minder vertrouwen in de medische sector en de farmaceutische industrie.’

bewijzen

Voorzitter Anne-Marie van Raaij van de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken begrijpt wel waarom het vertrouwen in vaccins afneemt. In de informatie van de overheid blijven volgens haar de risico’s van vaccineren onderbelicht. ‘In 2017 zijn bij het Bijwerkingencentrum Lareb 5500 bijwerkingen gemeld, waarvan honderd ernstig’, zegt ze. Maar hoe valt te bewijzen dat die bijwerkingen zijn veroorzaakt door de vaccinatie? Op die vraag reageert ze met een tegenvraag: ‘Hoe kan bewezen worden dat er geen relatie is? Als bijwerkingen een half uur na de inenting al optreden, wordt het vaak toch ontkend. Zolang zulke signalen niet serieus worden genomen, zal het vertrouwen van de burger blijven afnemen.Leden en sympathisanten van haar vereniging komen uit het hele land, vertelt Van Raaij. ‘Vaak zijn het ouders die eerst pro-vaccinatie waren. Ze lieten hun eerste kind vol vertrouwen inenten, totdat ze merkten dat hun kind daarna bijvoorbeeld de ene oorontsteking na de andere kreeg, stopte met slapen, diabetes of epilepsie kreeg. Bij een tweede kind ga je dan op onderzoek uit, en kom je erachter: ik heb een keuze om bijvoorbeeld later te vaccineren, of minder, of helemaal niet.’

Op de website van het Rijksvaccinatieprogramma staat dat vaccins bijwerkingen kunnen veroorzaken, maar dat de meeste mild zijn en vanzelf over gaan. Ook heel zeldzame bijwerkingen kunnen niet worden uitgesloten, geeft de overheidsinformatie aan, maar ‘de risico’s van vaccinatie wegen in geen geval op tegen de risico’s die een kind loopt door niet gevaccineerd te worden’. Ruijs benadrukt daarnaast dat er wel degelijk veel onderzoek is gedaan naar de veiligheid van vaccins, onder andere door zowel het Nederlandse als Europese college dat geneesmiddelen onderzoekt voordat ze op de markt komen.

verhuizing

Halen de kritische prikkers inmiddels de reformatorische gewetensbezwaarden in? Zo ver is het nog niet. De vaccinatiegraad is nog altijd duidelijk het laagst op de Biblebelt. Als je de 71 gemeenten neemt waar de SGP meer dan 4 procent van de stemmen kreeg, dan is de daling van de vaccinatiegraad in de afgelopen vijf jaar daar zelfs iets sterker dan in de rest van Nederland.

Dat is in tegenspraak met een onderzoek van RIVM-arts Ruijs. Zij stelde op grond van een vragenlijst uit 2013 vast dat de vaccinatiebereidheid onder reformatorische christenen, die verspreid over Nederland woonden, juist toeneemt.

De daling op de Biblebelt heeft volgens haar dan ook eerder met verhuizingen te maken. ‘Er zijn aanwijzingen dat de christenen die niet vaccineren zich steeds meer op de Biblebelt vestigen’, zegt ze.

Er zijn geen cijfers die deze stelling ondersteunen. Een andere mogelijke verklaring is dat de twijfels van de kritische prikkers ook de ontwikkeling onder bevindelijk-gereformeerden beïnvloeden. Degenen die op de wip zitten, zouden dan vaker kiezen om toch niet te laten vaccineren. Ook hiervoor is geen bewijs. Duidelijk is wel dat een lage vaccinatiegraad allang niet meer exclusief is toe te schrijven aan reformatorische geloofsopvattingen. <

Eelco van Berkum (39) is vader van een zoontje van drie jaar oud. Zijn vrouw is zwanger van hun tweede kind. Beide ouders zijn zelf als kind gevaccineerd en hadden zich daar tot kort voor de geboorte van hun zoon nooit in verdiept. Totdat iemand in 2014 hem attendeerde op de discussie hierover. ‘Toen ben ik er boeken over gaan lezen en documentaires gaan kijken’, vertelt Van Berkum. ‘Ik hoorde verhalen van ouders en artsen, er ging een beerput open. Ik ben er nu bijna dagelijks mee bezig. Het is een uit de hand gelopen interesse.’

Het echtpaar besloot hun kind niet te laten vaccineren. Het frustreert Van Berkum wat ouders over zich heen krijgen, als ze deze keuze maken. Tot aan het verwijt van ‘kindermoordenaar’ toe, vertelt hij. ‘Terwijl ik net als elke andere ouder bezorgd ben voor mijn kind. Ik heb al acht boeken gelezen en veel lezingen van artsen gevolgd, om dit besluit te kunnen verantwoorden. Het is een keuze tegen de stroom in en dan moet je driedubbel zeker zijn van je zaak.’

Het doorslaggevende argument is voor hem dat vaccins niet goed genoeg zijn onderzocht. ‘Overal kom je altijd deze “bumperstickerwijsheid” tegen: “Vaccins zijn veilig, effectief en goed onderzocht”’. Maar dat is volgens hem niet zo. ‘Er is geen enkel farmaceutisch product, dat in een gezond kind wordt gestopt en zo slecht onderzocht is.’ Voor een goed onderzoek wordt een medicijn getest en vergeleken met een groep die een placebomiddel krijgt, stelt Van Berkum. ‘Vaccins zijn nooit op die manier getest.’

Of hij nooit bang is dat zijn kind mazelen of polio krijgt? ‘Nee, als je je in de risico’s van die ziektes verdiept, hoef je niet erg angstig te zijn.’ Wel voor kinkhoest, voegt hij er direct aan toe. ‘Ik ben een realist. Als je kind onder de zes maanden kinkhoest krijgt, kan dat ernstig verlopen. Als er tegen die aandoening een goede en veilige vaccinatie was, zou ik die wel halen.’ Het probleem met het huidige vaccin is dat die in zijn ogen niet goed werkt.

Hij is dus niet principieel tegen inenting van kinderen. ‘Als een moeder hepatitis B-draagster is, moet het kind zeker dat vaccin krijgen. Maar elke vrouw wordt daarop getest bij de verloskundige. Als ze het niet heeft, is de kans dat een kind het krijgt zo minimaal, dat het schandalig is dat vaccin toch op jonge leeftijd te geven.’

Hij begrijpt dat het verzet tegen de huidige vaccinatiepraktijk kan worden geassocieerd met complotdenken. Zo is een vermeende relatie tussen vaccinatie en autisme zeer omstreden en bestaat daarvoor volgens het RIVM geen enkele aanwijzing. Een recente wetenschappelijke studie in Denemarken bevestigde dat een verband tussen autisme en de vaccinatie tegen bof, mazelen en rodehond (BMR) niet bestaat. Volgens Van Berkum schiet dat onderzoek tekort. ‘Er is tot nu toe maar één vaccin onderzocht, namelijk de BMR-prik. En maar één werkzame stof: thiomersal. Van alle andere vaccins en ingrediënten weten we het dus nog steeds niet. Het enige wat wij willen is serieus onderzoek.’