Luister naar

Slotetappe Aan de ketting: De laatste Joodse veehandelaar

Nieuws
Journalisten van het Nederlands ­Dagblad fietsen deze zomer in estafette door Nederland en doen verslag van hun belevenissen.
Hilbrand Rozema Hilbrand Rozema
vrijdag 16 augustus 2019 om 20:59
Slotetappe Aan de ketting: De laatste Joodse veehandelaar
Slotetappe Aan de ketting: De laatste Joodse veehandelaar nd

07.15 uur. Zevenaar wordt wakker: het eerste rolluik ratelt op, de stille straat trekt als het ware één ooglid op, argwanend … Overal rolluiken, in de gezellige kleuren beige en bruin. ‘Er zijn geregeld inbraken’, zegt mevrouw Jansen, die op de ND-fiets paste. ‘Vooral alleenstaande vrouwen zijn de dupe. Ja, zoals ik. Maar ik ben niet bang.’

Op naar de Rijndijk. Daar gonst het van voorpret: dit is de laatste dag van de grote, 41e kinderspelweek van Zevenaar. 770 kinderen doen er mee. ‘Hutten bouwen, brood bakken, je eigen krant maken, in de mediahoek ... Dat kost 22 euro en wie niet kan betalen, mag gratis.’ Vrijwilligers Maarten Oostendorp en Wouter van Kuipers schatten het aantal arme kinderen op zo’n vijftig. ‘Lokale ondernemers sponsoren ons fors, ze geven eten en bouwmateriaal.’

Afbeelding

Tijd voor de verrukkelijke dijkweg naar Babberich, Herwen en Elten. Dit Duitse grensdorp hoorde tot 1964 bij Nederland, als goedmaker na de bezetting. De meisjes bij de bakker spreken Nederlands, het carillon speelt ‘Tulpen uit Amsterdam’. Toch jammer dat het niet meer bij ons land hoort.

pittige klim

Hoch-Elten is een pittige klim. In de kerk op de heuvel een beeld van Machutus, ‘beschermheilige tegen verlamming, verzwakking in de ledematen, jicht, zenuwziekten en alle kinderziekten’.

Via Stokkum glip ik ongezien terug het vaderland in, op naar kasteel Bergh. Schitterend, zo goed als het bewaard is. Dankuwel, meneer Van Heek! Deze textielbaron herstelde na 1912 het kasteel. Hij kocht het van Duitse adel, à la Downton Abbey: nieuw geld dat de erfenis van oud geld redt. De Poolse familie Huptys uit Katowice is voor het eerst in ons land. ‘Mijn broer werkt hier’, zegt Monika. Het maakt een beetje trots op Nederland, toeristen uit zo’n kastelenland Polen die komen genieten van Huis Bergh.

Afbeelding

De weg naar Azewijn, Ulft en Sinderen is een weg van landschapspijn en ruilverkavelingsverdriet. Landbouwmachines beheersen de wegen en spuiten de velden vol stront. Akkerranden vol bloemen, die zie je gelukkig óók. Maar ze ogen een beetje als een gouden ring in een varkenssnuit. Ach, Achterhoek ...

Kop op! De gloednieuwe Achterhoekse vlag wappert fier, ik tel er onderweg zeventien, best veel. Het ontwerp is in 2018 gekozen uit 475 inzendingen: groen, met een kruispunt van zandwegen, van bovenaf gezien. In Aalten vliegt dit fraaie dundoek over de toonbank, ik koop er zelf ook een.

Franz Fremmer (64), Duitse Nederlander, traint zijn achtjarige kleindochter Iza Prinzen, beiden in wielrenpak. ‘Onze club, De Peddelaars in Aalten, is een van de weinige die jeugdfietsers ook echt opleidt.’ Wie weet, waar dat Iza nog zal brengen. ‘Profwielrenner Robert Gesink komt ook uit onze club!’

Afbeelding

sjoel uit 1857

Dan volgt het belangrijkste moment van de dag. Sallo van Gelder (82) laat me de synagoge van Aalten zien. Als kind in de oorlog stond hij al klaar op een treinperron voor transport naar Duitsland, toen een verzetsvrouw, vermomd als non, hem onder haar rokken in veiligheid bracht.

Van Gelder is de laatste Joodse veehandelaar van de Achterhoek. ‘Ik ga nog vrijwel dagelijks de boer op. Een mens moet niet verroesten, je moet verslijten.’

Bij de teloorgang van het Joodse leven buiten Amsterdam verbleekt de landschapspijn.

De laatste minjan, de vereiste tien mannen? ‘Met chanoeka, december 2018.’ In de kleine sjoel uit 1857 deed hij bar mitswa. ‘De Duitsers roofden het interieur. Het gebouw bleef, de christelijke aannemers in het dorp wilden het niet afbreken.’ Ernaast staat het huisje van de rabbijn. ‘De rabbijn is eruit gesleept, niemand wilde daar later ooit nog wonen.’

Nu wil hij dat zélf. Om zo de sjoel in het oog te houden. ‘Ik moet het echter wel eerst bewoonbaar maken. Maar na mijn dood vervalt die woonbestemming weer.’

Dat laatste punt zint hem lang niet. Het is dus nog niet zover. Een lichtpunt, in de schemertijd van het Joods-Achterhoekse leven, is het boek dat in mei verscheen over deze markante, bekende Aaltenaar: Sallo’s ontsnapping. Helemaal uitverkocht. Dat siert Aalten.

Afbeelding

Hilbrand Rozema, redacteur

traject

Zevenaar-Aalten

61 km

totaal afgelegd: 1695 km

diepste gedachte

Sjabbes, zaterdag. Maar geen tien Joodse mannen meer in Aalten om het te vieren.

niet om aan te zien

De fietswegwijzers van Elten naar ‘s-Heerenbergh: meer, en beter, graag.

uitspraak van de dag

‘Een mens moet niet verroesten, een mens moet verslijten.’

glimlach van de dag

De achtjarige Iza Prinzen, in vol racefiets-ornaat getraind door haar opa Franz.

? dit was de laatste ‘aan de ketting’.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.

Anniek Pheiher leidt een trainingssessie voor activistische beleggers bij The Field in Leiden.

Klimaatactivistische beleggers trainen voor de confrontatie met CEO's: 'Ik wil ja of nee horen'

In de aanloop naar het aandeelhoudersseizoen stoomt Milieudefensie honderden klimaatactivisten klaar om een duurzamer beleid af te dwingen bij bedrijven. Actrice Anniek Pheifer traint de activistische beleggers.