Opgesloten in een Grieks vluchtelingenkamp: ‘Dit had nooit mogen én hoeven gebeuren’

Athene

In een overvol Grieks vluchtelingenkamp hozen vrouwen hun ondergelopen tenten leeg, spelen kinderen op een afvalberg, lopen mannen zonder schoenen door de sneeuw en steken anderen - uit moedeloosheid - hun tenten in de fik. Constant worden zij heen en weer geslingerd tussen hoop en onzekerheid over hun toekomst, terwijl ze het geweld in hun thuisland proberen te vergeten.

Deze korte schets van het leven in Griekse vluchtelingenkampen is voor iedere Nederlander bekend. Het beeld is vaak te zien geweest op televisie, en kranten hebben er ettelijke malen over geschreven. ‘Maar dat dit een direct gevolg is van de EU-Turkijedeal uit 2016, waar Rutte nog steeds met trots op terugkijkt, is minder bekend’, stelt Nick van der Steenhoven. Hij is één van de mensen die vandaag de Nederlandse Staat aansprakelijk stelt. Van der Steenhoven is zeven jaar werkzaam voor Stichting Bootvluchteling en zet zich onophoudelijk in voor vluchtelingen omdat ‘in een democratisch bestel de rechten van iedereen beschermd dienen te worden. En je ziet dat er als eerste aan de grondrechten van minderheden, waaronder vluchtelingen, wordt getornd. Daarnaast, iedereen kan vluchteling worden. Het is gewoon geluk als het je bespaard blijft.’ 

paniekaanvallen

Een coalitie van Amnesty International, vredesorganisatie PAX, Defence for Children en Stichting Bootvluchteling hoopt met deze aanklacht de regering een spiegel voor te houden. Daarmee willen ze voorkomen dat soortgelijke deals in de toekomst worden afgesloten. ‘Momenteel is er al sprake van dit soort overeenkomsten met Noord-Afrikaanse landen, zoals Libië en Tunesië. Maar ook de Britse deal om vluchtelingen naar Rwanda te sturen is daar een actueel voorbeeld van.’

Voor 2016 konden vluchtelingen die aankwamen op de Griekse eilanden verderreizen, maar sinds de EU-Turkijedeal worden zij vastgehouden op Griekse eilanden. Zij zouden daar een versnelde asielprocedure krijgen, waarna ze ofwel konden doorstromen naar andere Europese landen ofwel teruggestuurd werden naar Turkije - die flinke sommen geld ontving om mee te werken aan het terugnemen van vluchtelingen.

‘Maar in de praktijk kwamen mensen vast te zitten in overvolle kampen, omdat er geen doorstroom mogelijk was vanwege een gebrekkige asielprocedure. In kamp Samos verbleven op een gegeven moment wel 20.000 mensen terwijl het maar de capaciteit heeft voor 3.000 mensen.’ Volgens Van der Steenhoven had Nederland - als mastermind achter de EU-Turkijedeal - kunnen weten dat tienduizenden mensen in erbarmelijke omstandigheden moesten overleven. ‘Er waren genoeg openbare bronnen om te zien dat er structureel mensenrechtenschendingen plaatsvonden. Ze hadden na een paar maanden kunnen zeggen: dit werkt niet. Dit moet anders.’ 

‘Mensen steken in pure wanhoop hun tent in brand omdat ze niet meer weten wat ze anders moeten doen.’

Van der Steenhoven verhaalt over vrouwen en kinderen die hun tent niet uit durfden te komen vanwege onveiligheid. Steekpartijen en seksueel geweld kwamen geregeld voor in de kampen. ‘Dag in, dag uit in zo’n onzekere en onveilige situatie zitten, doet wat met je psychische gezondheid. Een paar vluchtelingen die aankwamen in Samos vroegen mij onthutst: Maar dit kan toch niet in Europa?’. 

Het gebrek aan basisvoorzieningen - van een tandenborstel tot toilet - en de constante onveiligheid en onzekerheid zorgden ervoor dat vluchtelingen last kregen van chronische stress, paniekaanvallen en andere psychische problemen. ‘Mensen die in pure wanhoop hun tent in brand steken omdat ze niet meer weten wat ze anders moeten doen. Maar ook veel zelfdodingen. Dit had nooit mogen én hoeven gebeuren.’ 

Van der Steenhoven probeerde te helpen waar hij kon. Zijn juridische achtergrond zette hij in om vluchtelingen voor te bereiden op hun asielaanvraag. ‘Maar eigenlijk is het te gek dat wij als vrijwilligersorganisatie systematisch moeten bijspringen omdat het beleid faalt. Wij zouden niet nodig moeten zijn.’

veerkracht

Sommige vluchtelingen verbleven meer dan twee jaar in deze barre omstandigheden. Van der Steenhoven vertelt hoe hij moed haalde uit de veerkracht van vluchtelingen. ‘Mensen die bleven glimlachen, ondanks de omstandigheden.’ Doordat hij jarenlang mensen bijstond, hoorde hij de meest vreselijke levensverhalen. ‘Martelingen, verkrachtingen, misbruik. Mensen komen met verschrikkelijk verhalen, na een intense vlucht, aan in het vluchtelingenkamp. Daar moeten zij ook nog mee om zien te gaan. Vluchtelingen die vervolgens hard werken om een nieuwe taal te leren en proberen een bijdrage te leveren aan de samenleving krijgen echt te weinig credit. Dat is onwaarschijnlijk knap.’ 

Van der Steenhoven kwam er dit jaar achter dat al die jaren in de Griekse vluchtelingenkampen ook bij hem sporen hebben nagelaten. ‘Ik blijf het moeilijk vinden om de mensonterende omstandigheden onder worden te brengen, maar herbleef het continu.’ Van der Steenhoven denkt dat hij veel stress heeft ervaren doordat hij zag dat er mensenrechten werden geschonden, maar niemand zich er druk om leek te maken.

Maar het maakt hem ook strijdbaar. ‘Daarom wil ik me inzetten om erkenning te krijgen van de Nederlandse Staat over wat er is misgegaan in de Griekse vluchtelingenkampen. Hopelijk kunnen we andere soortgelijke deals die leiden tot mensenrechtenschendingen hiermee voorkomen.’