Ethici verdeeld over vaccinatieplicht: ‘Als christen spreek ik van een morele plicht om ons te laten vaccineren’

‘Voor mij ademt het spreken in termen van een prikplicht iets van maakbaarheid.’

Theo Boer, ethicus bij de Protestantse Theologische Universiteit: ‘Ik vind het getuigen van een deplorabele staat van de discussie dat we het nu hebben over een vaccinatieplicht. Dat is hoogst prematuur omdat er nog absoluut geen sprake is van ontwrichting van de samenleving. Er liggen ongeveer zeshonderd mensen op de ic en enkele duizenden in het ziekenhuis. Dat is heel erg, maar geen aanleiding voor een draconische maatregel als een prikplicht.

Vijftig jaar geleden hebben we een hele discussie gehad over vaccinatieplicht toen polio rondging. Die discussie is met een sisser afgelopen, omdat we hebben gezegd dat mensen op inhoudelijke gronden overtuigd moeten worden. Een verplichting betekent einde discussie. Een aantal mensen zal zich laten vaccineren, maar daarmee heb je de kans laten lopen mensen inhoudelijk te overtuigen en te laten zien: wij respecteren je als je anders over dingen denkt.

Als je bekijkt hoe we in deze situatie zijn terechtgekomen, dan valt vooral op hoe onvoorzichtig we zijn geworden. Een jaar geleden lukte het ons om, nota bene ongevaccineerd, de besmettingen laag te houden, maar nu zitten we heel hoog. Een groot deel van de Nederlanders houdt zich niet meer aan de basisregels. Het invoeren van een prikplicht is een laatste redmiddel en komt veel te vroeg. Laten we beginnen met het naleven van de regels.

Als christen zou ik wel willen spreken van een morele plicht ons te laten vaccineren. Maar met een juridische plicht moet je voorzichtig te zijn. We moeten ons realiseren dat ongevaccineerden op zichzelf niet gevaarlijk zijn. Gevaarlijk zijn mensen die besmet zijn en zich niet laten testen. De plicht voorzichtig te zijn, ligt bij ons allemaal.

Het is echt bedroevend dat een aantal mensen zich niet laat vaccineren, maar het verplicht stellen van medische behandeling is een zeer ongebruikelijke maatregel. Patiënten in Nederland hebben terecht een in beton gegoten recht om een medische handeling te weigeren. Als je zo’n recht overboord zet, moet dat pas zijn al het hele gebouw in lichterlaaie staat. Een aantal mensen zal zich volstrekt vervreemd voelen van de samenleving als een prikplicht wordt ingevoerd.

Voor mij ademt het spreken in termen van een prikplicht iets van maakbaarheid. Terwijl deze pandemie ons ook de gelegenheid biedt ons te realiseren dat het bestaan grillig is. We proberen op allerlei manieren controle te krijgen, maar misschien mogen we met elkaar ook wel eens zeggen: niet alles is maakbaar.’

‘Je hoort steeds zeggen: we moeten naar elkaar luisteren. Dat is een eenzijdige oproep.’

Govert den Hartogh, emeritus hoogleraar ethiek aan de Universiteit van Amsterdam: ‘Van de methoden waarin je verschil maakt tussen gevaccineerden en ongevaccineerden, is een vaccinatieplicht de meest verregaande en dus ook een middel dat je als allerlaatste moet inzetten. Ik verwacht niet dat we verder zullen moeten gaan dan een uitbreiding van 2G: voor de uitoefening van bepaalde beroepen waarbij je veel contacten hebt, zoals in de zorg en het onderwijs, moet je immuun of gevaccineerd zijn. Maar als het nu of later toch nodig blijkt moet je mensen die niet gevaccineerd of immuun zijn ook een boete kunnen opleggen.

Maar een fundamenteel argument en ook in de christelijke ethiek geaccepteerd beginsel is: de vrijheid die je opeist, mag nooit een ander schaden. Niet-immuun zijn heeft heel nadelige gevolgen voor de samenleving zoals ernstige ziekten, overlijden en verdringing van andere zorg.

Het is ultraliberaal te denken dat wanneer je vrijheid zo gebruikt dat het anderen schaadt, je overtuigd moet worden die vrijheid niet te gebruiken. We gaan elkaar ook niet overtuigen dat je anderen niet mag doodslaan. Dat mag gewoon niet. Natuurlijk moet je mensen proberen te overtuigen, maar dat betekent niet dat iedereen vrij is te doen wat hij wil zolang hij niet overtuigd is. Ik noem dat het schadebeginsel: je mag niet zo handelen dat je schade of risico veroorzaakt voor anderen.

Het gaat bij vaccinatieplicht niet om hoe groot de maatschappelijke ontwrichting is, maar veel meer om individuele schade zoals mensen die overlijden, ernstig ziek worden of failliet gaan. Het verbaast mij dat het schadebeginsel zo weinig aanwezig is in de discussie over vaccinatieplicht. In veel andere landen is dat het vanzelfsprekende uitgangspunt.

Het argument ‘de dood hoort bij het leven’ gebruiken we nergens anders bij schade door menselijk handelen. Het hoort niet bij het leven als het een gevolg is van keuzes die mensen maken. Bepaalde vormen van schade zijn niet onvermijdbaar. Als er keuzes worden gemaakt met nare gevolgen voor anderen en die we die keuzes zelf in de hand hebben, mogen we eisen van mensen dat ze die keuzes niet maken.

Je hoort steeds zeggen: we moeten naar elkaar luisteren. Dat is een eenzijdige oproep, omdat er voor gevaccineerden niets tegenover staat. Gevaccineerden brengen al een offer door te accepteren dat ongevaccineerden net zo veel recht hebben op een plek op de ic als anderen. Bij een vraagstuk als vaccinatieplicht moet worden afgewogen wat uiteindelijk de beste verdeling van lasten en lusten is.’