Luister naar

Rellen horen bij wereldwijde protestgolf: ‘Niet iedereen die relt heeft het slechte met de maatschappij voor’

Achtergrond
De rellen van zondagavond vallen samen met een wereldwijde golf van protest tegen corona-maatregelen. ‘Er stonden daar ook mensen met, in ieder geval voor hun gevoel, legitieme redenen.’
Rimme Mastebroek Petra Noordhuis
dinsdag 26 januari 2021 om 03:00 aangepast 06:41
Vrijwilligers helpen in het centrum van Eindhoven bij het opruimen van de schade, na de rellen van afgelopen zondag.
Vrijwilligers helpen in het centrum van Eindhoven bij het opruimen van de schade, na de rellen van afgelopen zondag. beeld anp / Rob Engelaar

Utrecht

‘In Duitsland, Italië, Griekenland en Amerika hebben al eerder protesten tegen de corona-maatregelen plaatsgevonden’, zegt Beatrice de Graaf, hoogleraar geschiedenis en veiligheidsonderzoeker aan de Universiteit Utrecht. ‘In Nederland zijn de protesten veelkleurig, waardoor ze lastig te duiden zijn. Hooligans en reljongeren, extreemrechts en antifa doen eraan mee en mensen die in complottheorieën geloven.’

Het is niet alleen geweld om het geweld, er zit een politieke boodschap achter: mensen slikken de corona-maatregelen niet, zegt De Graaf. De rellen zijn volgens haar enigszins georganiseerd, waardoor ze in verschillende plaatsen tegelijk plaatsvonden. ‘In Nijmegen waren groepen ‘Nederland in Opstand’ en Viruswaarheid aanwezig. Ze hebben plakkaten verspreid, waarin ze mensen vragen om ‘een kopje koffie’ te drinken, wat neerkomt op een oproep om te demonstreren. Landelijk en lokaal riepen politici op tot verzet tegen de avondklok. Dat geeft de relschoppers slagkracht. Ze voelen zich gedragen door hun achterban.’

Of ze die steun blijven krijgen, is volgens haar de vraag. ‘Er zijn winkels geplunderd, politiepaarden onderuit gegaan. Geweld wordt door een merendeel van de bevolking afgekeurd. Toen de krakers in de jaren tachtig grof geweld gingen gebruiken, nam de sympathie voor hen onder de bevolking ook af.’ De rellen komen voor De Graaf niet onverwacht. ‘Het zijn herkenbare, historische cycli. Bij epidemieën zijn mensen vaak even solidair, maar ze komen daarna ook vaak in protest wanneer ze de maatregelen te zwaar vinden of oneerlijk verspreid. Dan bestaat de kans dat ze gaan protesteren of rellen. De nationaal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid (NCTV) had hiervoor al in oktober gewaarschuwd.’

Er is volgens haar al enkele maanden sprake van corona-radicalisatie. ‘Mensen zijn in toenemende mate bereid voor complottheorieën met geweld in actie te komen. Het begon in oktober met politici uitschelden en intimideren op het Binnenhof. Nu gaat het een stap verder en worden gezagsdragers en journalisten aangevallen en winkels geplunderd.’

Het valt haar verder op dat er ‘gamificatie’ plaatsvindt. De plunderingen in Eindhoven werden gefilmd en live uitgezonden via internet. Mensen reageerden er enthousiast op, alsof er punten werden gescoord bij een computergame. ‘In 2012 werden bij project X via sociale media mensen opgeroepen om naar Haren te komen voor een feestje. Nu worden ook tijdens de rellen filmpjes gedeeld via sociale media om elkaar ermee op te jutten.’

dictatuur

Tom Postmes waakt ervoor om de verschillende aanwezige groepen over één kam te scheren. Hij is hoogleraar sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in sociale onrust, zoals de avondklokrellen van de afgelopen dagen. ‘Het is altijd zaak om mensen die de wet overtreden hard aan te pakken. Maar er stonden daar ook mensen met, in ieder geval voor hun gevoel, legitieme redenen. Op beelden uit Eindhoven zag en hoorde je veel mensen scanderen over een dictatuur. Je vindt hen misschien niet wijs, maar op hun manier laten ze zien dat ze zich zorgen maken. Niet iedereen op straat heeft het slechte met de maatschappij voor en het zou dom zijn om al deze mensen als verloren te beschouwen. Daarom snap ik de burgemeester van Eindhoven niet, die over het ‘schuim der aarde’ sprak. Ik zou de mogelijkheid openhouden dat deze mensen kunnen nadenken. Met wie je kunt praten, moet je praten. Is het niet met henzelf, dan met hun ouders of anderen in hun netwerk.’ De verkettering van de groep als geheel herstelt de openbare orde niet, zegt Postmes.

Jacquelien van Stekelenburg, hoogleraar sociale verandering en conflict aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, vindt het ook te kort door de bocht om de mensen die nu rellen weg te zetten als tuig.

‘Soms vinden er rellen plaats waarvan de oorzaak onduidelijk is. Dat was bijvoorbeeld afgelopen zomer het geval, toen jongeren in Utrecht en Den Haag de straat op gingen om vernielingen aan te richten. Afgelopen weekend zijn ‘symbolische’ doelen aangevallen: een GGD-testlocatie en een ziekenhuis. Dat is een aanwijzing dat deze rellen ergens over gaan.’

Door corona is een opeenstapeling van woede en irritatie ontstaan: ‘Mensen voelen zich steeds meer ingeperkt in hun normale leven. De avondklok is een concrete maatregel, waar je je ook heel concreet tegen kunt verzetten. Terwijl anderen gauw naar huis gaan, kun jij die regel breken en met anderen ergens gaan verzamelen.’

De Graaf verwacht meer rellen en demonstraties die uit de hand lopen. ‘Je ziet vaak een ritme ontstaan. Vorige week was er ook al een illegale demonstratie op het Museumplein in Amsterdam, nadat een demonstratie in het Westerpark was verboden.’

fun

Dergelijke onrust heeft vaak een grote aantrekkingskracht op mensen, weet Postmes. ‘In Groningen is het vooralsnog rustig gebleven, maar anders was ik ook gaan kijken. Uit professionele interesse, maar het is sowieso fascinerend.’ Hij wil maar zeggen: er komen allerlei soorten mensen op onrust af.

‘Het begint met verwachting, bijvoorbeeld gecreëerd op sociale media. De wetenschap dat er in jouw dorp, jouw stad, iets gaat gebeuren. Mensen verzamelen zich. Als je om 21.00 uur nog met genoeg mensen bent, gaat de groep niet zomaar weg. Dat is een scenario voor escalatie. Het kan ook dat groepen raddraaiers zich heel bewust verzamelden, wetende dat er politie zou zijn om stenen naartoe te gooien.’

Dat de politie het zwaar te verduren krijgt, komt volgens Postmes deels door de directe lijn tussen het overheidsbeleid en de politie die dit moet handhaven. ‘De politie wordt zo het gezicht van die avondklok. Vaak is die relatie tussen de politie en overheidsbeleid niet zo duidelijk. Bij de boerenprotesten, rond de stikstofmaatregelen, is de politie niet de uitvoerder van het beleid.’

De lokale context verschilt bovendien vaak enorm. ‘Je kunt Eindhoven niet vergelijken met Urk. Urk heeft een langdurige voorgeschiedenis van conflicten tussen jongeren en het gezag. Daarnaast heb je jongeren die toe zijn aan een verzetje. Onderschat de rol van verveling in deze tijd niet. Het kat-en-muisspel met de ME, wegrennen voor politiepaarden: het heeft voor jongeren ook iets van ‘fun’ in zich.’ <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Lisa Westerveld (GL-PvdA, links) roept samen met Faith Bruyning (NSC, rechts) op om een zogenoemde beknopte parlementaire enquête uit te laten voeren naar de gesloten jeugdzorg van 2008 tot nu.

De Kamer is diep bezorgd over de gesloten jeugdzorg, maar ziet weinig in weer een enquête

GroenLinks-PvdA en NSC willen met een ‘beknopte parlementaire enquête’ uitzoeken hoe de misstanden in de gesloten jeugdzorg zo lang konden doorgaan. Maar een meerderheid van de Kamer twijfelt of ‘nog een rapport’ wel de oplossing biedt.

Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.