De coronacrisis smeekt om extra handen in de zorg. Gaat dat lukken?

Amsterdam

‘We zullen alle zeilen bij moeten zetten’, waarschuwde Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, afgelopen week bij BNR, naar aanleiding van de mogelijk naderende ‘code zwart’. Hij riep iedereen die ooit in de zorg heeft gewerkt op te komen helpen.

‘Op zo’n moment kruipt het bloed waar het niet gaan kan. Dan wil ik maar één ding: handen uit de mouwen en helpen’, vertelt voormalig verpleegkundige Esther Gervers (48). De Amsterdamse werkt al ruim vijftien jaar als zorginnovator, maar stond daarvoor tien jaar aan het bed als verpleegkundige. Ze meldde zich in oktober aan bij Extra Handen Voor de Zorg als vrijwilliger.

En sindsdien heeft ze niet stilgezeten. Ze werkte zich door een jungle van papierwerk heen, wat haar bij twee organisaties (een ziekenhuis en een verpleegzorg-, verzorgingshuis- en thuiszorgorganisatie) een nul-urencontract opleverde. Ze regelde een verklaring omtrent gedrag, werd online ingewerkt en hield haar personeelsdossier bij. Haar inspanningen bleven niet onopgemerkt. Ze werd door pensioenverzekeraar PGGM per brief verwelkomd en ontving zelfs een kerstpakket van haar nieuwe ‘werkgevers’.

Heel sympathiek allemaal, maar ze heeft nog geen minuut zorg geleverd. In de drie maanden die zijn verstreken heeft ze nog geen patiënt gezien. En ze is niet de enige, zo bleek uit onderzoek van de commissie Werken in de Zorg, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Tijdens de eerste golf van de coronacrisis zijn er ongeveer 22.800 aanmeldingen binnengekomen, waarvan er slechts 2800 daadwerkelijk een werkplek kregen.

Veel potentiële ‘extra handen’ vielen in het selectieproces af, bijvoorbeeld door dubbele aanmeldingen, een tekort aan werkervaring in de zorg of logistieke beperkingen zoals een te lange reistijd. Uiteindelijk bleven er 8000 inzetbare zorgverleners over.

‘De zorg piept en kraakt, horen we in de media van allerlei zorginstanties’, zegt Gervers. ‘Maar vervolgens zitten duizenden mensen die klaar staan om te helpen, te wachten op een telefoontje dat nooit komt.’

Ook de commissie Werken in de Zorg concludeert dat ‘het idee (van het initiatief Extra Handen Voor de Zorg, red.) heel goed is, echter dat het ingerichte proces niet erg effectief is geweest’.

knelpunten

Hoe kon het dat vraag en aanbod elkaar zo misliepen? Het rapport wijst een aantal knelpunten aan. Ten eerste bleek dat veel zorgverleners slechts een paar dagdelen beschikbaar waren, terwijl zorgwerkgevers juist op zoek waren naar mensen die minstens drie dagen, maar bij voorkeur fulltime aan de slag konden. Daarnaast lagen vraag en aanbod qua locatie nogal eens uit elkaar. De tekorten concentreerden zich vooral in de eerste golf in Brabant en Limburg. Hoewel mensen zich vanuit het hele land meldden was het niet haalbaar om mensen uit het noorden in te zetten in de zuidelijke provincies. Tot slot was het type hulp dat mensen boden vaak niet in lijn met de vraag van zorginstanties. Die stonden vooral te springen om (vooral mbo-opgeleide) zorgprofessionals, terwijl het aanbod van hulpkrachten met name bestond uit mensen die slechts ondersteunende werkzaamheden konden verrichten.

Om ervoor te zorgen dat ook mensen zonder zorgachtergrond een steentje bij konden dragen, werd de Nationale Zorgklas opgericht. De ‘potentiële vijver’ groeide daardoor, maar bleef alsnog grotendeels onbenut. ‘Essentieel is dat mensen die een week van hun tijd investeren in de opleiding van de Nationale Zorgklas ook daadwerkelijk aan de slag kunnen’, stelt de commissie Werken in de Zorg. ‘Het averechtse en daarmee frustrerende effect is groot als dit niet het geval is.’

Ook Gervers herkent die frustratie. ‘De eisen die zorgwerkgevers nu stellen aan ondersteunend personeel zijn gebaseerd op een normale situatie’, zegt ze. ‘Zorguitzendbureaus zijn op zoek naar de ideale arbeidskracht: een afgestudeerde, BIG-geregistreerde verpleegkundige die vijf dagen in de week inzetbaar is. Maar de realiteit is dat juist aan die arbeidskrachten een tekort is. Dus ontlast de zorgmedewerkers door mij te laten rennen, lopen, of desnoods de hand vast te houden van angstige ic-patiënten.’

reservistenpool

Hoe kan het anders? De commissie adviseert de zorginstellingen de hulp die ze nodig hebben op te delen in ‘helder afgebakende werkpakketten’, zoals ‘patiënten of bewoners gezelschap houden, serveren van voeding, ontvangst van bezoekers, checken van hygiënerichtlijnen, helpen bij aan- en uittrekken van beschermende kleding et cetera’. Daar kunnen de mensen die zich melden dan direct mee aan de slag. Ook moeten er bemiddelaars komen die vraag en aanbod beter bij elkaar brengen.

Daarnaast moet er een zorgreservistenpool worden opgericht, zoals bij defensie; een groep oudgedienden die met trots betrokken is bij hun oude beroep en in tijden van crisis ingezet kan worden.

‘Natuurlijk moet je eisen aan zulke mensen stellen’, vindt Esther Gervers. ‘Je kunt niet Jan en alleman aan een ziekenhuisbed zetten. Maar de huidige situatie vraagt toch om een iets creatievere benadering. Hoe dit nu gaat laat maar weer eens zien dat we doorgeslagen zijn in de bureaucratie.’ <