Spelen op Mozarts fortepiano
Op weg naar Parijs stapte de 21-jarige Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) in Augsburg de werkplaats van fortepianobouwer Johann Andreas Stein binnen. Verrukt schreef hij aan zijn vader dat hij nog nooit zulke goede fortepianos had gehoord en gezien. Dat hij ooit als kind al eens in dezelfde werkplaats was geweest, wist Mozart kennelijk niet meer. Wellicht nam hij zich voor een instrument van Stein te kopen, zodra hij daarvoor de financiële middelen had. Het pakte anders uit.
Bij zijn abrupte verhuizing naar Wenen in 1781 had Mozart onvoldoende geld voor een nieuw instrument. Eenmaal daar aangekomen, moet hij hebben ontdekt dat Stein een geduchte concurrent had in een Weense collega. Anton Gabriel Walter (1752-1826), geboren in de buurt van Stuttgart, had zich in 1778 in Wenen gevestigd en de titel van keizerlijke orgelbouwer en instrumentenmaker verworven. In zijn loopbaan moet hij ongeveer zevenhonderd fortepianos hebben gebouwd.
slechte staat
Gezien zijn goede reputatie had Walter clientèle tot in de hoogste aristocratische kringen. Zo is bekend dat prins Nikolaus Esterházy de werkgever van Joseph Haydn diverse instrumenten van Walter bezat en dat Walter in februari 1781 naar de zomerresidentie van de prins afreisde om instrumenten te stemmen en te repareren. Voor zover onze kennis nu reikt, is het enige instrument uit de Esterházy-collectie dat de tand des tijds heeft doorstaan de fortepiano die nu in het Haydn-Haus in Eisenstadt is te bezichtigen.
Helaas verkeert het instrument in zon slechte staat, dat het onbespeelbaar is. Overigens behoorde Haydn niet tot de grootste bewonderaars van Walter: Het is waar dat mijn vriend Herr Walter heel beroemd is, schreef hij aan Maria Anna von Genzinger in juni 1790. En ieder jaar word ik met de grootst mogelijke hoffelijkheid door deze heer bejegend, maar onder ons gezegd en vrijuit sprekend, soms is er niet meer dan één op de tien instrumenten dat je echt goed zou kunnen noemen en afgezien daarvan zijn ze erg duur.
intensief en krachtig bespeeld
In ieder geval was Mozart in het voorjaar van 1782 dermate tevreden over een Walter-instrument dat hij het aanschafte (onbekend is voor hoeveel). Ook dit instrument is gelukkig bewaard gebleven het bevindt zich in Mozarts Geburthaus in Salzburg en te oordelen naar de toetsen ervan moet Mozart het in de resterende negen jaar van zijn korte leven intensief hebben gebruikt en krachtig hebben bespeeld.
Algemeen wordt ervan uitgegaan dat de pianoconcerten en de pianosolomuziek uit de Weense jaren allemaal op en wat de concerten betreft eveneens: voor dit instrument zijn geschreven. Anders dan het instrument in het Haydn-Haus, verkeert Mozarts fortepiano (mede dankzij twee revisies) nog in dermate goede staat dat het bespeeld kan worden. Er circuleren opnamen, al schijnt het merendeel daarvan het instrument niet echt tot zijn recht te laten komen.
replica
Vanwege Mozarts kennelijke voorliefde voor Walters instrumenten en uit het gegeven dat Mozarts instrument nog in een meer dan acceptabele staat verkeert, hebben gespecialiseerde pianobouwers hun kans gegrepen om replicas van Mozarts instrument te bouwen. Walter-replicas zijn te verkrijgen bij Chris Maene (België) en Patrick McNulty (Tsjechië), vanaf 40.000 euro. Het zijn de instrumenten van McNulty waar zowel Ronald Brautigam (in zijn Mozart-opnamen voor BIS) als Kristian Bezuidenhout (in zijn opnamen voor Harmonia Mundi) de voorkeur aan geven.
Voor het nieuwste album waarop ondermeer de sonates KV 281, 282, 309 en 331 te beluisteren zijn koos Bezuidenhout een instrument uit 2009, dat een kopie is van een Walter & Sohn van 1805. Net als in de vorige afleveringen versiert Bezuidenhout Mozarts muziek levendig, maar zonder in overdaad te vervallen. Een enkele keer negeert hij dynamische aanwijzingen die in de Neue Mozart Ausgabe worden vermeld. Trouwens: de sonates KV 281 en 282 zijn in 1775 waarschijnlijk in het Tanzmeisterhaus in Salzburg gecomponeerd op het klavecimbel met twee manualen dat vader Leopold Mozart enkele jaren eerder had aangeschaft.
Misschien durft ooit iemand het aan een cd uit te brengen met deze werken op klavecimbel.
klassiek
Mozart: Keyboard Music Vols. 5 & 6.
Kristian Bezuidenhout (fortepiano). Harmonia Mundi HMU 907529.30 (2 cds)