Luister naar

Ziek van je spiegelbeeld

Nieuws
Het is een ziekte: steeds denken dat je afzichtelijk bent. ‘Ik zag mezelf als een monster.’ Mensen met Body Dysmorphic Disorder zien een lelijke versie van zichzelf als ze in de spiegel kijken. Ze overwegen een ingreep, maar dat lost hun probleem niet op.
Sophia Geuze Sophia Geuze • redacteur
woensdag 6 december 2017 om 03:00
Leigh de Vries maakte een prothese van een mismaakt gezicht en ging er mee naar een kerstmarkt, waar kinderen haar nawezen. Toen ze thuis de prothese weer afdeed, zag ze dat ze niet zo onaantrekkelijk eruitzag als ze dacht. ‘Ik was een normale vrouw.’
Leigh de Vries maakte een prothese van een mismaakt gezicht en ging er mee naar een kerstmarkt, waar kinderen haar nawezen. Toen ze thuis de prothese weer afdeed, zag ze dat ze niet zo onaantrekkelijk eruitzag als ze dacht. ‘Ik was een normale vrouw.’ Leigh De Vries en istock

De Engelse kunstenares Leigh de Vries (39) maakte een masker van een mismaakt gezicht. Ze zette het op en liep er acht uur mee rond. Het hielp haar om te ontdekken dat ze niet zo lelijk was als ze altijd dacht. De Vries lijdt aan Body Dysmorphic Disorder (BDD), ook wel ingebeelde lelijkheid genoemd.

Ze kreeg de aandoening toen ze een tiener was. ‘Ik had als kind een lui oog. Dat oog draaide naar buiten en ik kreeg daar nare opmerkingen over. Kinderen kunnen erg wreed zijn. Ik voelde me een monster.’

Als tiener werd ze zo onzeker over haar uiterlijk, dat ze zich steeds meer afzonderde. Toen De Vries 26 was, werd ze geopereerd, maar dat loste haar problemen niet op. ‘Ik was geobsedeerd met hoe ik eruitzag. BDD kost veel tijd. Steeds stond ik voor de spiegel en zag lichaamsdelen die te groot of afzichtelijk waren. Ik schaamde me voor mezelf. Mijn brein vertelde me wat anders dan ik in de spiegel zag of met mijn handen kon voelen. BDD houdt je tegen een normaal leven te lijden. Ik voelde me zo lelijk dat ik me niet kon voorstellen dat er ooit iemand van mij zou kunnen houden.’

kerstmarkt

De Vries liet zich zo min mogelijk in het openbaar zien en zegde afspraken steeds af. ‘Ik dacht dat mensen van me zouden schrikken. Als je BDD hebt, zie je jezelf niet zoals anderen je zien.’

De Vries vindt het moeilijk uit te leggen wat zij zag als ze in de spiegel keek. ‘Je kunt het het beste vergelijken met anorexia. Iemand die daaraan lijdt, vindt zichzelf veel te dik, maar de omstanders zien een heel dun persoon. Als je BDD hebt, zie je zelf een afzichtelijk persoon, terwijl anderen niets abnormaals aan je zien.’

De Vries is sinds twee jaar open over haar aandoening. ‘Het gaat nu ook beter met me.’

Haar kijk op zichzelf veranderde door haar eigen werk. Ze maakte een prothese van een mismaakt gezicht. ‘Ik ging ermee naar de kerstmarkt in Manchester waar kinderen me nawezen. De verandering kwam toen ik thuis de prothese weer afdeed. Ik keek naar mezelf en zag er niet meer zo grotesk of onaantrekkelijk uit als ik altijd dacht. Ik was een normale vrouw. Voor het eerst in mijn leven ontdekte ik dat ik best mooi was.’

Het gevoel dat ze had, was zo overweldigend dat ze die avond meteen uitging. ‘Zonder make-up, terwijl ik altijd lagen make-up gebruikte voordat ik me durfde te vertonen.’ Het euforische moment staat in haar geheugen gegrift. ‘Als ik me nu slecht voel, probeer ik dat gevoel terug te halen.’ De Vries zag zichzelf overigens nooit zoals ze eruitziet met het masker op. ‘Maar ik moest iets maken dat afzichtelijk genoeg was om uit te drukken hoe ik me voelde. Ik heb de vraag gekregen hoe ik het durfde om zo’n masker te maken, terwijl er mensen zijn die echt mismaakt zijn. Ik wil ook voor die groep mensen opkomen. We moeten empathie voor elkaar hebben. Hoe we er ook uitzien en welke stoornis we ook hebben.’

confrontatietherapie

De gezichtsprothese die De Vries in 2014 maakte, is uitgegroeid tot het kunstproject The broken reality tunnel. Het is een virtueel project waarin mensen ervaren hoe het is om een angststoornis te hebben. ‘Soms komen mensen huilend naar buiten. Dat is de kracht van kunst. Je kunt mensen laten voelen hoe iets is.’ De Vries maakte ook de korte film Exposure: my broken reality. Daarin draagt ze een gezichtsprothese en vertelt ze hoe ze zich voelde en wat ze dacht.

De Vries heeft in haar huidige woonplaats Los Angeles contact met psychiater Jamie Feusner om te kijken hoe haar kunst BDD-patiënten kan helpen. ‘Hoe ik met het masker de straat op ging, lijkt op confrontatietherapie die BDD-patiënten soms voorgeschreven krijgen. Bij die therapie ga je bijvoorbeeld de straat op met een figuur op je voorhoofd. Zo ontdek je dat mensen naar je staren vanwege dat figuur en niet omdat je er walgelijk uitziet.’

De Vries heeft veel medeleven ervaren toen ze vertelde wat er met haar aan de hand was. ‘We verstoppen allemaal dingen. Maar het zijn die dingen die ons menselijk maken.’

In Amerika vertellen steeds meer beroemdheden dat ze lijden aan BDD. Kim Kardashian, bekend van de soapserie Keeping up with the Kardashians, bijvoorbeeld. Dit voorbeeld laat volgens De Vries zien hoe raar de wereld in elkaar zit. ‘Kim Kardashian heeft veel plastische chirurgie laten doen. Voor veel mensen heeft zij het ideale lichaam terwijl ze kampt met een stoornis waardoor ze een vertekend beeld van zichzelf heeft en ongelukkig is.’ ¦

ernst van BDD onderschat

Mensen met Body Dysmorphic Disorder (BDD) zijn continu bezig met een ingebeelde mismaaktheid of zien een fysieke afwijking buiten proportie. Ze zien bepaalde lichaamsdelen veel groter of lelijker dan ze zijn.

‘De ernst van BDD is ondergewaardeerd’, zegt Theo Bouman, hoogleraar klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij doet onderzoek naar het ingebeelde lelijkheidssyndroom, geeft trainingen aan behandelaars en plastisch chirurgen en behandelt patiënten. ‘Een kwart van de mensen die ervoor behandeld wordt, heeft weleen eens een zelfmoordpoging gedaan. Dat maakt het tot een griezelig probleem. Ik zie vele mooie mensen die dood willen, omdat ze vinden dat ze er zo lelijk uitzien.’

De schatting is dat 10 procent van de mensen in de wachtkamers van de plastisch chirurg, cosmetisch chirurg, dermatoloog en orthodontist in een zeker mate aan BDD lijdt. Het komt even vaak voor bij mannen als bij vrouwen.

De aandoening heeft niets met ijdelheid te maken, benadrukt Bouman. ‘Als je ijdel bent, ben je juist blij met jezelf en wil je dat iedereen ziet hoe fantastisch je bent. Mensen die lijden aan BDD zijn juist erg ongelukkig en doen van alles om dat gevoel kwijt te raken.’ De uit de hand gelopen ontevredenheid over het uiterlijk begint vaak aan het eind van de pubertijd. ‘Ze kijken langdurig in de spiegel, raken overstuur van wat ze zien, gebruiken veel make-up en overwegen cosmetische ingrepen.’

Als ze bij de huisarts of de psycholoog terechtkomen, moeten die flink doorvragen om bij de kern van het probleem te komen, is Boumans ervaring. ‘Mensen vinden het gênant dat ze zo ontevreden over hun lichaam zijn. Hoe je tegen jezelf aankijkt, van neus tot schaamlippen, is heel privé.’ Tegelijkertijd draait het in de westerse maatschappij om het uiterlijk. ‘Als je als man op je twintigste kaal wordt, of je hebt onvoldoende baardgroei voor een trendy baardje, voldoe je niet aan het perfecte plaatje.’

Medische ingrepen lossen de problemen van een BDD-patiënt slechts tijdelijk op. Ze zijn meer geholpen met een gedragsverandering met behulp van cognitieve therapie. ‘Koop geen modebladen meer als daardoor onzekerheid gevoed wordt. Beperk de tijd die je in de spiegel kijkt.’

Waarom mensen BDD ontwikkelen, is niet duidelijk. Het heeft volgens Bouman te maken met negatieve ervaringen en weerbaarheid. ‘Vooral pubers zijn gevoelig voor opmerkingen over het uiterlijk. Een meisje dat in de brugklas een opmerking over haar armhaar kreeg, is gaan waxen en harsen en daar nooit meer mee gestopt’, vertelt Bouman. ‘Broers en zussen zijn de grootste plaaggeesten, maar ook ouders kunnen het zelfvertrouwen enorm beschadigen.’

De hoogleraar heeft praktische tips voor ouders en opvoeders.

Help je kind zichzelf te accepteren.

Benadruk niet – door je kind of jezelf in merkkleding te steken – dat uiterlijk belangrijk is.

Geef complimenten over dingen waar je kind goed in is, niet uitsluitend over zijn of haar uiterlijk.

Besteed je geld aan een investering in jezelf – volg bij wijze van spreken een cursus Aziatisch-Chinees koken – niet aan een designerstas.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
'Museum Buren & Oranje is ontstaan vanuit een privécollectie.'

Uit de hand gelopen Oranje-verzamelingen: een nieuw seizoen voor Oranjemusea

De twee grootste Oranjemusea in Nederland openen in april hun deuren weer. In Diepenheim en Buren kunnen bezoekers vitrines boordevol borden en bekers bewonderen. 'De musea zijn ontstaan vanuit een privécollectie'

Cor Visscher: 'Het doet me verdriet als ouderen op zondag niet naar de kerk kunnen gaan.'

Cor (76) regelt de autorijdienst in zijn kerk: 'Soms moesten er een paar rollators mee in de kofferbak'

Cor (76) coördineert de autorijdienst van de kerk: 'Aan de telefoon vraag ik aan de kerkganger die opgehaald wil worden: ‘Wie denk je dat de chauffeur wordt, raad eens?’'

Matteo van der Grijn speelt Petrus in The Passion. 'Ik was vereerd dat ik werd gevraagd. Het is een groot, jaarlijks, breed toegankelijk evenement waaruit mensen houvast halen. Het heilige verhaal wordt heel concreet gemaakt: vrienden die onvoorwaardelijk voor elkaar gaan.'

Matteo van der Grijn speelt in The Passion. 'Ik ga nu ook het paasverhaal aan mijn kinderen voorlezen'

Acteur Matteo van der Grijn (43) hangt tussen geloof en ongeloof in. In The Passion speelt hij Petrus. ‘Het kan zomaar zijn dat er iets is.’ Jaarlijks leest hij zijn kinderen het kerstverhaal uit Lucas 2 voor.

Barend Schuurman: 'Als er straks één jongere is die mede dankzij het jeugdwerk in God gaat geloven, een fijne relatie krijgt en gewoon een mooi leven, dan is mijn inzet de moeite geweest.'

Op zijn werk in de bouw praat Barend over zijn geloof. 'Ik bid voor m'n eten en dan ontstaan er gesprekken'

In zijn werk als timmerman leert Barend Schuurman (26) graag jonge gastjes de kneepjes van het vak. Ook in zijn kerk investeert hij in tieners, als jeugdleider. ‘Je moet niet proberen cool te doen, dan lig je eruit.’

Wilma Wolff: ‘Zodra ik de drempel overga, ben ik thuis.’

Wilma voelt zich thuis in Nederland. 'Inmiddels zou ik niet meer in Suriname kunnen aarden'

Op haar 47e ging Wilma Wolff (81) op vakantie naar Nederland en bleef voor de liefde. Ondanks enkele hobbels voelde ze zich snel thuis in Rotterdam. Ze geniet er elke dag van haar flat van 80 vierkante meter.

Jeanne Diele-Staal (85): 'Op mijn 63e speelde mijn verleden weer op.'

De vader van Jeanne (85) was NSB'er. 'Soms werd ik uitgescholden, maar ik werd vooral genegeerd'

Als kind werd Jeanne Diele-Staal (85) uit Zwolle gepest omdat haar vader NSB’er was. 'Ik mocht niet meespelen en stond op het speelplein altijd tegen de muur aan.'