Ziek van je spiegelbeeld
De Engelse kunstenares Leigh de Vries (39) maakte een masker van een mismaakt gezicht. Ze zette het op en liep er acht uur mee rond. Het hielp haar om te ontdekken dat ze niet zo lelijk was als ze altijd dacht. De Vries lijdt aan Body Dysmorphic Disorder (BDD), ook wel ingebeelde lelijkheid genoemd.
Ze kreeg de aandoening toen ze een tiener was. ‘Ik had als kind een lui oog. Dat oog draaide naar buiten en ik kreeg daar nare opmerkingen over. Kinderen kunnen erg wreed zijn. Ik voelde me een monster.’
Als tiener werd ze zo onzeker over haar uiterlijk, dat ze zich steeds meer afzonderde. Toen De Vries 26 was, werd ze geopereerd, maar dat loste haar problemen niet op. ‘Ik was geobsedeerd met hoe ik eruitzag. BDD kost veel tijd. Steeds stond ik voor de spiegel en zag lichaamsdelen die te groot of afzichtelijk waren. Ik schaamde me voor mezelf. Mijn brein vertelde me wat anders dan ik in de spiegel zag of met mijn handen kon voelen. BDD houdt je tegen een normaal leven te lijden. Ik voelde me zo lelijk dat ik me niet kon voorstellen dat er ooit iemand van mij zou kunnen houden.’
kerstmarkt
De Vries liet zich zo min mogelijk in het openbaar zien en zegde afspraken steeds af. ‘Ik dacht dat mensen van me zouden schrikken. Als je BDD hebt, zie je jezelf niet zoals anderen je zien.’
De Vries vindt het moeilijk uit te leggen wat zij zag als ze in de spiegel keek. ‘Je kunt het het beste vergelijken met anorexia. Iemand die daaraan lijdt, vindt zichzelf veel te dik, maar de omstanders zien een heel dun persoon. Als je BDD hebt, zie je zelf een afzichtelijk persoon, terwijl anderen niets abnormaals aan je zien.’
De Vries is sinds twee jaar open over haar aandoening. ‘Het gaat nu ook beter met me.’
Haar kijk op zichzelf veranderde door haar eigen werk. Ze maakte een prothese van een mismaakt gezicht. ‘Ik ging ermee naar de kerstmarkt in Manchester waar kinderen me nawezen. De verandering kwam toen ik thuis de prothese weer afdeed. Ik keek naar mezelf en zag er niet meer zo grotesk of onaantrekkelijk uit als ik altijd dacht. Ik was een normale vrouw. Voor het eerst in mijn leven ontdekte ik dat ik best mooi was.’
Het gevoel dat ze had, was zo overweldigend dat ze die avond meteen uitging. ‘Zonder make-up, terwijl ik altijd lagen make-up gebruikte voordat ik me durfde te vertonen.’ Het euforische moment staat in haar geheugen gegrift. ‘Als ik me nu slecht voel, probeer ik dat gevoel terug te halen.’ De Vries zag zichzelf overigens nooit zoals ze eruitziet met het masker op. ‘Maar ik moest iets maken dat afzichtelijk genoeg was om uit te drukken hoe ik me voelde. Ik heb de vraag gekregen hoe ik het durfde om zo’n masker te maken, terwijl er mensen zijn die echt mismaakt zijn. Ik wil ook voor die groep mensen opkomen. We moeten empathie voor elkaar hebben. Hoe we er ook uitzien en welke stoornis we ook hebben.’
confrontatietherapie
De gezichtsprothese die De Vries in 2014 maakte, is uitgegroeid tot het kunstproject The broken reality tunnel. Het is een virtueel project waarin mensen ervaren hoe het is om een angststoornis te hebben. ‘Soms komen mensen huilend naar buiten. Dat is de kracht van kunst. Je kunt mensen laten voelen hoe iets is.’ De Vries maakte ook de korte film Exposure: my broken reality. Daarin draagt ze een gezichtsprothese en vertelt ze hoe ze zich voelde en wat ze dacht.
De Vries heeft in haar huidige woonplaats Los Angeles contact met psychiater Jamie Feusner om te kijken hoe haar kunst BDD-patiënten kan helpen. ‘Hoe ik met het masker de straat op ging, lijkt op confrontatietherapie die BDD-patiënten soms voorgeschreven krijgen. Bij die therapie ga je bijvoorbeeld de straat op met een figuur op je voorhoofd. Zo ontdek je dat mensen naar je staren vanwege dat figuur en niet omdat je er walgelijk uitziet.’
De Vries heeft veel medeleven ervaren toen ze vertelde wat er met haar aan de hand was. ‘We verstoppen allemaal dingen. Maar het zijn die dingen die ons menselijk maken.’
In Amerika vertellen steeds meer beroemdheden dat ze lijden aan BDD. Kim Kardashian, bekend van de soapserie Keeping up with the Kardashians, bijvoorbeeld. Dit voorbeeld laat volgens De Vries zien hoe raar de wereld in elkaar zit. ‘Kim Kardashian heeft veel plastische chirurgie laten doen. Voor veel mensen heeft zij het ideale lichaam terwijl ze kampt met een stoornis waardoor ze een vertekend beeld van zichzelf heeft en ongelukkig is.’ ¦
Mensen met Body Dysmorphic Disorder (BDD) zijn continu bezig met een ingebeelde mismaaktheid of zien een fysieke afwijking buiten proportie. Ze zien bepaalde lichaamsdelen veel groter of lelijker dan ze zijn.
‘De ernst van BDD is ondergewaardeerd’, zegt Theo Bouman, hoogleraar klinische psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij doet onderzoek naar het ingebeelde lelijkheidssyndroom, geeft trainingen aan behandelaars en plastisch chirurgen en behandelt patiënten. ‘Een kwart van de mensen die ervoor behandeld wordt, heeft weleen eens een zelfmoordpoging gedaan. Dat maakt het tot een griezelig probleem. Ik zie vele mooie mensen die dood willen, omdat ze vinden dat ze er zo lelijk uitzien.’
De schatting is dat 10 procent van de mensen in de wachtkamers van de plastisch chirurg, cosmetisch chirurg, dermatoloog en orthodontist in een zeker mate aan BDD lijdt. Het komt even vaak voor bij mannen als bij vrouwen.
De aandoening heeft niets met ijdelheid te maken, benadrukt Bouman. ‘Als je ijdel bent, ben je juist blij met jezelf en wil je dat iedereen ziet hoe fantastisch je bent. Mensen die lijden aan BDD zijn juist erg ongelukkig en doen van alles om dat gevoel kwijt te raken.’ De uit de hand gelopen ontevredenheid over het uiterlijk begint vaak aan het eind van de pubertijd. ‘Ze kijken langdurig in de spiegel, raken overstuur van wat ze zien, gebruiken veel make-up en overwegen cosmetische ingrepen.’
Als ze bij de huisarts of de psycholoog terechtkomen, moeten die flink doorvragen om bij de kern van het probleem te komen, is Boumans ervaring. ‘Mensen vinden het gênant dat ze zo ontevreden over hun lichaam zijn. Hoe je tegen jezelf aankijkt, van neus tot schaamlippen, is heel privé.’ Tegelijkertijd draait het in de westerse maatschappij om het uiterlijk. ‘Als je als man op je twintigste kaal wordt, of je hebt onvoldoende baardgroei voor een trendy baardje, voldoe je niet aan het perfecte plaatje.’
Medische ingrepen lossen de problemen van een BDD-patiënt slechts tijdelijk op. Ze zijn meer geholpen met een gedragsverandering met behulp van cognitieve therapie. ‘Koop geen modebladen meer als daardoor onzekerheid gevoed wordt. Beperk de tijd die je in de spiegel kijkt.’
Waarom mensen BDD ontwikkelen, is niet duidelijk. Het heeft volgens Bouman te maken met negatieve ervaringen en weerbaarheid. ‘Vooral pubers zijn gevoelig voor opmerkingen over het uiterlijk. Een meisje dat in de brugklas een opmerking over haar armhaar kreeg, is gaan waxen en harsen en daar nooit meer mee gestopt’, vertelt Bouman. ‘Broers en zussen zijn de grootste plaaggeesten, maar ook ouders kunnen het zelfvertrouwen enorm beschadigen.’
De hoogleraar heeft praktische tips voor ouders en opvoeders.
Help je kind zichzelf te accepteren.
Benadruk niet – door je kind of jezelf in merkkleding te steken – dat uiterlijk belangrijk is.
Geef complimenten over dingen waar je kind goed in is, niet uitsluitend over zijn of haar uiterlijk.
Besteed je geld aan een investering in jezelf – volg bij wijze van spreken een cursus Aziatisch-Chinees koken – niet aan een designerstas.
bddinfo.nlmybrokenreality.com/thefilm