Overgeven aan ‘tour van de ziel’

Sport en geloof lopen de komende weken in Utrecht kriskras door elkaar heen. Wielrenners die in Utrecht aan de start van de Tour de France staan, zijn net als gelovigen ‘mensen van de weg’.

1 het plan

Met voor wielerliefhebbers bekende termen als ‘proloog’ en ‘parcours’ stellen de kerken in Utrecht zich zaterdag open voor het grote publiek. Hun Tour van de Ziel, die vanavond opent met een proloog in de Domkerk, is een religieuze opmaat naar het officiële Tour de France-circus dat over twee weken in de Domstad losbarst.

Bedenker van de Tour van de Ziel is publiciteitscoördinator Werend Griffioen van de stuurgroep die elk jaar de Kerkennacht in Utrecht voorbereidt. Al vorig jaar september riep hij de plaatselijke kerken op werk te maken van een koppeling tussen de komst van de wielerronde en de Kerkennacht dit jaar. Er zijn volgens hem namelijk overeenkomsten zat, met als verbindende schakel: de weg.

‘De Tour de France is een gebeurtenis van de weg’, schreef Griffioen in de startnotite. ‘De sporters laten in extremis eigenschappen zien waarmee ze hun doel nastreven: fysieke kracht, wil, lichaamsbeheersing, inzet van techniek en tactiek, het verdragen van ontbering, het overwinnen van angst, het doorstaan van eenzaamheid, hoop, opoffering, solidariteit, toewijding, hulpvaardigheid, het verdragen van verlies – zelfs van hun leven – het overwinnen van tegenslag, geloof in eigen kracht en nog zo veel andere dingen op de wreedaardige weg naar de zege’, schreef Griffioen.

De parallel met christenen is volgens hem onder meer dat de volgelingen van Jezus vroeger wel ‘mensen van de weg’ werden genoemd. En dat Jezus hen oproept de ‘smalle weg’ te gaan, een weg ‘van afzien en ascese’.

2 het parcours

In de Domkerk heeft vanavond dus de ‘proloog’ plaats, zoals ook de eerste rit in de echte Tour de France steevast wordt genoemd. Ditmaal betreft de proloog de officiële opening van de Tour van de Ziel door oud-premier en wielerliefhebber Dries van Agt. Voorafgaand is het Groot Utrechts Kerkdictee, erna de Preek van de Leek (zie de volgende etappe).

Zaterdag openen vijftien kerken in de binnenstad, Vleuten en rondom het Wilhelminapark in Utrecht-Oost hun deuren voor het grote publiek. Dat levert een veelkleurig programma op: zo is er een zogeheten ‘Tour d’Amour-viering in Taizé-stijl’ in de Janskerk en kan er in het Wilheminapark een pelgrimslabyrint worden doorlopen. Het Leger des Heils geeft tekst en uitleg over vijftig jaar daklozenopvang. En zaterdagmiddag worden er, naar typisch katholiek gebruik, fietsen met wijwater gezegend op het Domplein. Daarvoor tekenen de Utrechtse rooms-katholieke hulpbisschop Herman Woorts en twee priesters.

3 Amsterdam-Istanbul

De Turks-Nederlandse actrice en cabaretière Funda Müjde spreekt vrijdagavond de Preek van de Leek uit, in de Domkerk, daarin muzikaal begeleid door jazz-zangeres Denise Jannah. Müjdes leven nam in 2007 een drastische wending door een auto-ongeluk waarbij ze een dwarslaesie opliep. Sindsdien is ze aan een rolstoel gebonden. Het afgelopen jaar fietste ze met een zogeheten handbike van Amsterdam naar Istanbul, goed voor 4000 kilometer in 88 dagen. Dat was niet alleen een fysieke, maar ook een innerlijke reis. ‘Letterlijk een reis aangaan, een berg beklimmen, een grens verleggen, reken maar dat dat iets met je ziel doet’, vertelt ze aan de telefoon.

Haar ongeluk bracht haar bij kernvragen over het leven, die ze zichzelf als Turkse migrantendochter al eerder had gesteld: waar kom ik vandaan (‘dat wordt me al m’n leven lang in Nederland gevraagd’), waarom ben ik hier, waar ga ik naartoe? Door het ongeval kwamen die vragen opnieuw. Want opeens was ze heel afhankelijk van andere mensen. ‘Ik kan niet eventjes naar de wc, of een terrasje pakken met mijn dochter, niet even een kerk of moskee in lopen, niet wandelen in de Grand Canyon ... het ongeval heeft een impact op mij gehad in heel kleine en heel grote dingen.’

Ze zal in de Domkerk vertellen wat de reis naar Istanbul met haar heeft gedaan, over de hulp die ze heeft gehad van mensen onderweg, over naastenliefde en medemenselijkheid. Ze las ooit het advies om elk jaar een reis te maken naar een onbekend oord, liefst alleen. ‘Dat is voor mij een tour van de ziel. Dan maak je een reis naar jezelf, omdat je geen metgezel hebt’, zegt Müjde. ‘De angst die je dan overwint, het ontdekken van een nieuw land of gebied, dat doet wat met je.’

4 Gino ‘de Vrome’

Werend Griffioens eigen ‘Tour van der Ziel’ voert hem zaterdagavond naar de doopsgezinde kerk, waar journalist Peter Sierksma bezoekers inwijdt in het leven van de katholieke wielrenner Gino Bartali (1914-2000). Tweevoudig Tour-winnaar Bartali had als toegewijd katholiek verschillende bijnamen, zoals ‘de Zwijgzame’, ‘de Vrome’, ‘de Mystieke’ en ‘de Monnik’. Het verhaal wil dat Bartali op hartstochtelijk aandringen van de toenmalige Italiaanse premier in 1938 de Tour de France won. Zijn winst kon politieke spanningen en een dreigende Italiaanse burgeroorlog afwenden.

Daarmee zit Griffioens ‘tour’ er nog niet op: later op de avond wil hij in de Nicolaïkerk gaan luisteren naar muziek van Arvo Pärt en mystieke teksten van Hildegard von Bingen (1098-1179). Deze Duitse rooms-katholieke mysticus had het volgens Griffioen ‘voortdurend over de ziel’.

5 gele truien

Intussen nodigt die term Tour van de Ziel uit tot allerlei christelijke associaties. Griffioen zelf wees in zijn startnotitie al op de Engelse schrijver John Bunyan en zijn befaamde vertelling De Christenreis. Op Twitter noemt een protestantse predikant, gevraagd naar associaties bij de Tour van de Ziel, vers 4 van de berijmde Psalm 84: ‘Van kracht tot kracht gaan zij steeds voort. / Hun lied weerklinkt van oord tot oord, / tot zij Jeruzalem betreden, / waar alle pelgrims binnengaan / om voor Gods aangezicht te staan.’

Heel anders gaat het bij het Museum Catharijneconvent, dat christelijke kunst uit heden en verleden tentoonstelt: daar gaat de blik niet naar binnen maar naar wat voor ogen is. Zaterdag neemt het museum de allereerste gele trui van de Tour van dit jaar ‘in bewaring’. De trui is volgens het museum het slotstuk van een tentoonstelling met de beroemdste historische wielertruien ter wereld. Die werden zoal gedragen door wielerhelden als Eddy Merckx, Joop Zoetemelk, Jan Janssen en de later in ongenade gevallen Lance Armstrong. Het museum spreekt in dit verband van ‘25 heilige truien’.

6 sport & geloof

Zo lopen sport en geloof wel vaker kriskras door elkaar heen, de komende weken in Utrecht. Niet het minst omdat de tweede Touretappe, zondag 5 juli, kerken aan de route naar Zeeland belemmert in het beleggen van kerkdiensten. Sommige kerken maken daarom van de nood een deugd: op initiatief van de plaatselijke Raad van Kerken wordt in Utrecht zelf op zaterdagavond 4 juli een openluchtdienst belegd. Op de zondag van de tweede etappe is de vrijgemaakte Rehobothkerk in Utrecht-Centrum, die op zaterdag en zondag langs het parcours ligt, open voor gasten en buurtbewoners. Er is gratis koffie en thee, de toiletten zijn ook gratis, er staat een heuse Biechtbus, en om half drie volgt ‘een toegankelijke kerkdienst rond het thema #Nietsteverliezen’, aldus de kerk op haar website.

7 voorbij het wielergeweld

Intussen maakt de Utrechtse Tour van de Ziel ook gewoon onderdeel uit van de jaarlijkse Kerkennacht, die van vandaag tot zondag in tal van grote steden en dorpen wordt gehouden. Het wielergeweld in Utrecht is niet tot deze Kerkennacht doorgedrongen, de landelijke organisatie heeft namelijk voor een ander thema gekozen: Kerk Binnenstebuiten. Op zo’n 35 plaatsen organiseren kerken activiteiten of zwaaien op zijn minst de deuren open. Via de website kerkennacht.nl zijn de deelnemende kerken te traceren.

zie verder http://utrecht.kerkennacht.nl