Hervormingsdag in Rotterdam: een beetje Pinksteren met Luther
Rotterdam
In het kinderpraatje laat dominee Martin van Wijngaarden zien waar het op Hervormingsdag om gaat. ‘Als je een fout maakt, kun je die uitgummen – kleine fouten met een klein gummetje, grote fouten met deze grote. Maar bij God gaat het nog anders.’ Hij pakt een leitje, schrijft er iets op en laat het aan de kinderen zien. ‘Jij bent een oen’, lezen ze. ‘Is dat aardig?’ Nee, dat vinden de kinderen ook niet. Voorzichtig veegt Van Wijngaarden de tekst eraf. ‘Met een mooi woord noemen we dat: genade. God neemt ons opnieuw aan en we kunnen elke keer opnieuw met een schone lei beginnen.’
Het is de zondag vóór 31 oktober, de dag waarop Maarten Luther in 1517 zijn fameuze ‘95 stellingen’ aan een kerkdeur in Wittenberg hing – daags voordat de kerk bomvol zou zitten voor de viering van Allerheiligen. Als monnik protesteerde hij tegen corruptie, machtsmisbruik en verduistering van het evangelie in de kerk: mensen werden bang, onrustig en onzeker gemaakt in plaats van bevrijd. Het werd de aanleiding voor de breuk tussen de Rooms-Katholieke Kerk en het protestantisme.
Vijfhonderd jaar later wordt Hervormingsdag in Nederland in halflege zaaltjes herdacht; jongeren zie je er al helemaal niet. Maar in de lutherse kerk in Rotterdam lééft het. Al bijna veertig jaar wordt 31 oktober elk jaar aangegrepen voor een bijzondere dienst, met een volle kerk, wat toeters en bellen en veel zingen.
Dat gebeurt samen met alle buitenlandse lutherse kerken die ooit in Rotterdam neerstreken om ‘hun’ zeevarenden pastoraal te verzorgen – Duits, Noors, Deens, Zweeds en Fins. Luthers liederen zijn in al die talen bekend. Tijdens het zingen van ‘Een vaste burcht’ en ‘Verheugt u christenen tezaam’ klinken ze door elkaar. Het is een beetje Pinksteren.
eenheid
Er zijn drie lezingen uit de Heilige Schrift. Deuteronomium 6 (‘Hoor, Israël, de Heer is onze God. De Heer is één …’) klinkt in het Duits. ‘Eenheid is iets van God’, zegt de Duitse havenpastor Jan Janssen. ‘Bij mensen wordt het gauw eenvormigheid. Luther zegt: wij draaien altijd om onszelf en we proberen anderen daarin mee te krijgen.’
Paulus’ woorden klinken in het Zweeds: ‘God schenkt vrijspraak aan allen die in Jezus Christus geloven’ (Romeinen 3). En Jezus spreekt in deze dienst Noors in het evangelie (Matteüs 10): ‘Wees niet bang!’
Er wordt niet uitvoerig teruggeblikt op de geschiedenis. Andere jaren kwam ‘Luther’ zelf weleens langs in de dienst, in zestiende-eeuwse kledij. Dit jaar niet; zijn naam valt maar twee of drie keer.
Speciaal voor de gelegenheid maakte Janssen een Duitse vertaling van hét christelijke zeemanslied, ‘O eeuwige Vader, sterk in macht’. Dat zingen de ruim tweehonderd aanwezigen tot besluit.
En dan is er koffie – met een gebakje van de vrucht waarvan Luther gezegd zou hebben: ‘Al zou ik weten dat Christus morgen terugkomt, dan zou ik vandaag nog een appelboompje planten.’
reis jeugdgroep
Luther leeft ook bij de jeugdgroep van de kerk. Die maakte vorig jaar nog een reis naar het gebied waar de reformator woonde en werkte. Laura Lindhout (24) vond het mooi om de Wartburg te zien, waar Luther een tijdlang als balling verbleef (‘jonker Jörg’).
‘Je ziet de inrichting van toen, met van die lange, zware tafels. Het onderstreept voor mij de saamhorigheid van het geloof. Als jeugdgroep bespreken we onderwerpen of een boek, maar soms gaan we ook gewoon ergens een drankje doen.’
Janssen ziet het begrip ‘vrijheid’ als belangrijkste relevantie van Luther vandaag. ‘Het hangt niet af van mijn prestatie. Het is niet: ik moet een lijst afwerken en dan komt Hij. Nee, de eerste stap is van Hem. Je blikrichting wordt omgekeerd en dat is heel modern. De meeste mensen zeggen: “ik’’ of hooguit “wij’’. Maar er wordt van een andere kant naar mij gekeken. En wat heeft dat mij te zeggen?’ <
Op Hervormingsdag zelf, donderdag, werd in de Andreaskerk in Rotterdam het boek Vier x sola gepresenteerd, geschreven door de lutherse predikanten Martin van Wijngaarden (Rotterdam) en Trinette Verhoeven (classispredikant Utrecht). Zij bespreken de vier sola’s van de Reformatie, voor toen en nu. Een paar citaten:
Sola fide (geloof alleen): ‘Wie altijd zeker is, en de worsteling niet kent, kent het geloof niet.’
Sola gratia (genade alleen): ‘Genade zet aan tot veranderen.’
Solus Christus (Christus alleen): ‘Met Luther hebben we ook geleerd van God die nabij is. (...) Dat toont zich bij de kernuitleg van Christus’ optreden in de Bijbel: Christus is solidair met verloren en broze mensen.’
Sola scriptura (de Schrift alleen): ‘Als God niet tot het hart spreekt, blijft het Woord een uiterlijk woord, het blijft wet. Door de Heilige Geest echter wordt het woord innerlijk woord, evangelie. En dan gaat ervan alles stromen: wij worden in beweging gezet.’