Gezinssynode moet meer doen dan‘de leer herhalen’
Het gaat over hertrouwen na een scheiding en de plaats van homoseksuelen. De meningen zijn verdeeld.
Rome
Is het toeval of toch de voorzienigheid? Precies op zondag 4 oktober, de dag waarop in Rome de gezinssynode wordt geopend, schrijven de katholieke liturgische boeken het gedeelte uit het Marcusevangelie voor waar Jezus scheiden en hertrouwen gelijkstelt met overspel. In dezelfde Bijbeltekst zegt Jezus bovendien dat God ‘de mens als man en vrouw geschapen heeft’ en dat de man ‘zijn vader en moeder verlaat en zich moet hechten aan zijn vrouw’.
Homo’s en hertrouwde gescheidenen en de vraag naar hun plaats en roeping staan zo vanaf het begin van de synode, dankzij de liturgie, in het centrum van de aandacht. Maar de 360 deelnemers aan deze gezinssynode over ‘De roeping en de zending van het gezin in de kerk en in de huidige samenleving’ zullen in deze Bijbelse woorden, die ze in de Sint-Pieter zullen beluisteren, niet hetzelfde horen. Het afgelopen jaar, sinds de vorige synode over hetzelfde onderwerp, rolden kardinalen, bisschoppen, theologen en vele andere soorten katholieke gelovigen in publicaties en op sociale media over elkaar heen om elkaar van de juiste interpretatie te overtuigen.
scheidslijnen
Er schijnt zich een meerderheid af te tekenen die ten aanzien van hertrouwde gescheidenen een versoepeling wil: wellicht geen algemeen geldende, maar de mogelijkheid om in individuele pastorale trajecten de desbetreffende gelovigen weer tot de communie toe te kunnen laten.
Als het echter gaat over de plaats van homoseksuelen, blijft het voorlopig in het duister tasten. Afgezien van een herhaling, eventueel een onderstreping, van de inmiddels klassieke leerstellige uitspraak dat homo’s niet onterecht gediscrimineerd mogen worden, zit een positievere blik op homoseksuele relaties er wellicht toch niet in.
Hoewel er geen streng omlijnde blokken zijn binnen de synode, kan men toch een groep behoudende synodevaders aanwijzen en een groep vernieuwingsgezinden. Aan conservatieve zijde wordt deze scheidslijn bovendien graag gepresenteerd als een scheidslijn tussen het westerse katholicisme, dat ‘zich wil aanpassen aan de goddeloos geworden cultuur’ enerzijds, en het katholicisme uit Afrika en Azië dat ‘de kerk en haar onveranderlijke leer zal redden’.
Maar de geluiden, die de afgelopen dagen en weken uit Afrika en Azië tot ons komen, roepen een wat genuanceerder beeld op. Zo publiceerde de koepel van Afrikaanse bisschoppenconferenties vorige week een door Afrikaanse theologen geschreven, negentig pagina’s tellende tekst. Het document beschrijft hoezeer het Afrikaanse katholicisme nog veel te veel een westers katholicisme is en duidelijker een eigen, Afrikaanse identiteit moet krijgen. Daarom pleiten de bisschoppen ervoor de katholieke huwelijkssluiting aan het traditioneel Afrikaanse ‘huwelijk in etappes’ aan te passen. Dit huwelijk in etappes gaat uit van een huwelijksproces dat verscheidene jaren duurt en waarin niet slechts beide echtgenoten een rol spelen, maar ook hun families. Dat staat in groot contrast met een huwelijkssluiting die, geheel volgens Romeins-juridische denkkaders, gesloten wordt door een eenmaal uitgesproken ja-woord. Afrikaanse bisschoppen en theologen stellen zowaar de vraag of ‘we vandaag nog van een universele huwelijksvorm kunnen spreken’. Vanuit diezelfde Afrikaanse cultuur wordt met argusogen naar vragen rond homoseksualiteit gekeken.
onderscheiding
Nooit eerder waren er twee bisschoppensynodes in één jaar – en dan ook nog over hetzelfde onderwerp. Een onderwerp bovendien dat de publieke opinie graag bezig houdt. En een onderwerp waarover de katholieke kerk in zichzelf verdeeld is.
Paus Franciscus ziet dit proces duidelijk in Ignatiaans perspectief. Ignatius van Loyola, de zestiende-eeuwse stichter van de jezuïetenorde, schreef een boekje met ‘Geestelijke oefeningen’. Het ‘onderscheiden van de geesten’ is daarin een wezenlijk element. Het proces van beide synodes is voor de jezuïetenpaus Franciscus een proces van onderscheiding.
De kerk is – om met de titel van een encycliek van Johannes XXIII te spreken – zowel Moeder als Onderwijzeres (Mater et Magistra). Volgens Franciscus is zij te lang te veel slechts lerares geweest. Het is volgens de paus tijd om alle stemmen in het binnenste van deze Moeder aan het woord te laten. Daarom ook dringt hij zo aan op ‘vrijmoedig spreken’ door alle deelnemers. Anders is onderscheiding niet mogelijk, dat is het vinden van een afgewogen oordeel.
Het is deze zoektocht naar afgewogenheid waarop paus Franciscus vorige week tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten wees: ‘Een kerk die weinig in praktijk brengt maar slechts constant de leer herhaalt, is gevaarlijk uit balans.’ Als de synode over drie weken voorbij is, en paus Franciscus een tekst moet gaan schrijven waarin hij de vruchten ervan plukt, kan hij zich dan ook niet veroorloven slechts de leer te herhalen. De Geestelijke oefeningen van Ignatius zijn immers gericht op het nemen van beslissingen. <