IJslanders moeten het van elkaar hebben
Projectontwikkelaar Ymir Arthursson stapt de Landsbanki uit, zonder dat hij zaken heeft kunnen doen. Met een groep investeerders bouwt hij huizen in Zweden. De buitenlandse architecten zouden graag geld zien, nu ze dagelijks lezen dat de financiële storm IJsland weg dreigt te blazen. ,,Twee dagen geleden zei ik al tegen ze dat ik het gelijk over zou maken'', zegt hij met een spijtige lach. Hij probeert zich aan z'n woord te houden, maar geld overboeken naar het buitenland kan nu niet. Of het morgen wel kan, heeft niemand hem in het chique kantoor in de hoofdstraat van Reykjavik kunnen vertellen. ,,Niet zo goed voor mijn geloofwaardigheid bij mijn zakenpartners.''
Enig lichtpuntje is dat Arthursson de afgelopen dagen al het geld van zijn zakelijke rekeningen op privérekeningen heeft weten te zetten. De regering zegt die tegoeden te kunnen garanderen. Maar zeker is niets. Het vertrouwen van de ondernemer in het landsbestuur is nihil, omdat het toezicht op de financiële sector jarenlang heeft gefaald. ,,Stelletje idioten. Niemand neemt verantwoordelijkheid. Als je vertrouwen wilt herstellen, zal eerst iemand fouten moeten erkennen.'' In de krant 24 Uur staat een cartoon van een brandende bank. Het brandweermannetje ernaast neuriet vrolijk en betreurt dat hij niet genoeg bankbiljetten heeft om het vuur verder mee op te stoken.
Een kredietcrisis aan den lijve ondervinden is vooral leven met onzekerheid, merken de IJslanders. Geld pinnen is even niet vanzelfsprekend. Komt er überhaupt geld uit de machine en hoeveel is het waard? Zal ik vandaag euro's kopen van mijn kronen of beter morgen? De koers van de kroon ten opzichte van de euro golft gedurende de dag. Euro's zijn overal welkom als betaalmiddel, maar niemand weet tegen welke koers.
De ellende waarmee de week begon is nu het weekend nadert nog niet voorbij. Ook donderdag begon met slecht nieuws: de derde grote bank, Kaupthing, is genationaliseerd nadat de Britse regering uitsprak er niet op te vertrouwen dat het geld van Britse spaarders daar veilig was. Het maakt ingenieur Kristin Martha kwaad. ,,Als in Engeland niet zo overtrokken was gereageerd, had Kaupthing niet genationaliseerd hoeven worden.'' Zelf blijft ze kalm en wacht af. Of Rusland IJsland te hulp schiet met een lening, of de aandelenmarkten kalmeren. Haar bedrijf bouwt veel voor de overheid, die moet nu bezien of de komende jaren nog geld is voor nieuwe infrastructurele projecten. ,,Gelukkig is het karakteristiek voor ons volk dat we heel dynamisch reageren als het echt nodig is.'' Een aantal zaken heeft de prijs van vissoep verlaagd om inflatie tegen te gaan, vertelt ze. ,,Juist omdat we zo'n klein land zijn, hebben we het gevoel dat we zelf verschil kunnen maken.''
Binnen de kleine gemeenschap is voor iedereen duidelijk wie schuld heeft. Het zijn een paar families, die de afgelopen jaren massaal hebben geleend en belegd en veel te snel rijk zijn geworden. Hun namen gaan rond, want iedereen kent iedereen. Volgens de geruchten hebben ze hun biezen gepakt en zijn per privéjet met onbekende bestemming vertrokken. ,,Ik hoop dat iemand het aandurft hun bezittingen hier te bevriezen'', gromt Arthursson.
De vluchtigheid van het geld doet beseffen wat echt telt in het leven, zeggen vooral oudere IJslanders. Sommigen spreken van een nu al hechter gezinsleven. Een groep veertigers lijkt intenser te genieten van hun ochtendgymnastiek in Vesturbaejarlaug, een van de buitenbaden in de hoofdstad. De poëet van het stel leest daar om 7 uur 's ochtends een zelfgemaakt gedicht voor. Dat gaat nu al dagen over de kredietcrisis. Na de oefeningen ontspannen de spieren in een van de hete baden en wordt het nieuws doorgenomen.
De psycholoog in zwarte zwembroek heeft veel nieuwe klanten gekregen deze week. Sigrun, een roodharige lerares met sproeten praat de anderen moed in. ,,Ik heb een paar jaar geleden het huis van mijn moeder verkocht en dacht dat de opbrengst veilig was. Maandag probeerde ik het weg te halen, maar dat kon niet meer. De bank was dicht.'' Over de nabije toekomst kan ze weinig zeggen. ,,Alles is onzeker. Aardbevingen zijn we gewend, maar dit is een door mensen gemaakte natuurramp.''.
----------------------------------------------
'IJsland in de steek gelaten'
IJsland had bij verscheidene Europese landen en de Europese Centrale Bank aangeklopt voor hulp om de financiële noodsituatie waarin het land nu is beland te voorkomen. Maar niemand was bereid actie te ondernemen om het land te helpen. Dat zegt de IJslandse econoom Jon Danielsson van de Londen School of Economics.
,,Geen land is in vredestijd zo snel en zo hevig ineengestort als IJsland nu'', aldus Danielsson. De situatie, waarbij in twee weken tijd de drie grootste banken zijn genationaliseerd, had volgens hem voorkomen kunnen worden, maar er bleek niemand te zijn die het land wilde redden. Volgens Danielsson opereerden de banken in IJsland niet anders dan andere Europese banken en golden in het land dezelfde regels wat betreft toezicht. De banksector groeide de regering uiteindelijk boven het hoofd en maakte anno 2008 een onevenredig groot deel uit van de IJslandse economie. ,,Bijna ieder ander land had zijn banken kunnen redden. Maar de IJslandse banken waren veel groter dan de mogelijkheden van de regering reikten.'' Een failliet van de overheid, waarvoor de IJslandse regering eerder deze week waarschuwde, verwacht Danielsson niet. ,,De staat is bij lange na niet bankroet'', zegt de econoom.