'Een drama achter elke schuldsanering'
De beeldspraak is van Jacob Kaptein, bestuurslid van de Autoriteit Financiële Markten (AFM), en wordt uitgesproken in een week met verontrustende rapporten over de toenemende schuldproblematiek in Nederland. Uit onderzoek van het budgetteringsinstituut Nibud blijkt dat iets meer dan de helft van de Nederlandse huishoudens elke maand moeite heeft om rond te komen. Eenderde van alle huishoudens staat zelfs vaak of structureel rood bij de bank.
In een eigen rapport constateert de AFM dat Nederlanders zich steeds dieper in de schulden steken. De gemiddelde schuld op consumptief krediet en de gemiddelde roodstand op betaalrekeningen is de afgelopen vijf jaar met meer dan dertig procent toegenomen. De gemiddelde schuld per huishouden bedraagt momenteel 3355 euro.
Bij ongeveer 15.000 mensen is het water zover tot de lippen gestegen dat ze in een programma voor schuldsanering terecht zijn gekomen. Deze 'probleemgevallen' zijn niet alleen te vinden bij bekende kwetsbare groepen als jongeren en mensen met lage inkomens. Opvallend genoeg komen ook veel Nederlanders met hoge inkomens met een probleemschuld te zitten.
,,Hier noemen we ze de 'desperate dertigers','' vertelt Kaptein, die bij de toezichthouder onder meer verantwoordelijk is voor het consumentenbeleid. ,,Tweeverdieners met goede inkomens die hebben geleend met de gedachte dat het alleen maar beter zou gaan. In de jaren negentig hebben ze een huis gekocht met een hoge hypotheek. Ze gaan drie keer per jaar op vakantie. En opeens blijft die promotie toch uit of vallen de bonussen weg. Dan komen ze in de problemen. Op zich is dat nog niet zo'n drama. Wel als ze de grootste moeite hebben om met die problemen om te gaan en hun uitgavenstructuur niet aanpassen.''
De cijfers verontrusten Kaptein. Vooral omdat consumenten zich vaak niet bewust zijn van de gevolgen als ze geld lenen. In dat verband wijst hij op het toegenomen gebruik van creditcards en winkelkaarten. ,,Dat soort kaarten suggereert gemak. Je tekent één keer voor de voorwaarden en je kunt je gang gaan. Maar ook als je op afbetaling betaalt, leen je geld.''
,,Vergeet niet dat onder dit alles nog een bommetje tikt. De rente staat momenteel laag. Als die stijgt, komen er nog meer mensen bij de schuldsanering terecht. Ik vind 15.000 al veel. Dat zijn 15.000 drama's. In een sentimentele bui zie je 15.000 gezinnen waarvan de kinderen onder meer niet meekunnen met het schoolreisje. Dat vind ik erg. Dat is ook de reden dat we een folder over lenen hebben gemaakt.''
,,Het gaat ons bij de folder niet zozeer om naambekendheid. Wij willen dat de consument een weloverwogen beslissing kan nemen. Daarbij moet in onze ogen de markt zo zijn ingericht dat de consument professionele hulp kan krijgen, maar hij draagt wel nog steeds zijn eigen verantwoordelijkheid. De AFM is er niet voor om de consument te behoeden voor het maken van fouten. Stel je eens voor dat wij zorgen dat de consument geen domme beslissingen neemt. Dan gaan we dus over zijn schouder hangen en verliest hij zijn zelfstandigheid. Dat gaat ons te ver. We streven naar een markt die zo functioneert, dat mensen een doordachte beslissing kunnen nemen.''
Daarmee verschilt de AFM wezenlijk met de Consumentenbond. ,,Die behartigt de belangen van de koper. De AFM is er voor iedereen in het financiële traject. Dus ook voor de instelling die effecten uitgeeft en ook voor de intermediair. Dat houdt meteen begrenzingen in, want je kunt als AFM nooit voor één van die partijen naar de rest toe optreden. Iets dat een consumentenorganisatie bij uitstek wel doet.''
De AFM mag echter weer sancties opleggen aan bedrijven die zich niet aan de regels houden. Momenteel nog in beperkte mate, maar als straks de Wet financiële dienstverlening (Wfd) van kracht is, heeft de toezichthouder meer bevoegdheden. Een van de eerste zaken die de AFM dan aanpakt, is de agressieve en soms misleidende reclame van veel financiële dienstverleners. ,,Daaraan ergeren we ons mateloos'', aldus Kaptein.